Veri Tabanı Yönetim Sistemleri 2 Ders 5 PL/SQL'e Giriş Yrd. Doç. Dr. Altan MESUT Trakya Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü

PL/SQL nedir? Oracle İVTYS üzerinde kullanılmak üzere, ADA programlama dili temel alınarak geliştirilen standart SQL'e prosedürel dil özellikleri eklenerek oluşturulmuş dildir.

PL/SQL Bloğu Bir PL/SQL bloğu BEGIN ile başlar ve END; ile biter. Blok içinde değişkenler kullanılacak ise BEGIN öncesinde DECLARE ile başlayan bir tanımlama kısmında tanımlanmalıdırlar. Bloğun sonunda eğer gerekli ise EXCEPTION ile başlayan bir hata işleme kısmı bulunabilir (END; öncesinde verilmelidir). PL: Procedural Language

Blok Tipleri Anonim Prosedür Fonksiyon

Prosedürel Yapılar PL/SQL'de aşağıdaki prosedürel yapılar kullanılır: Değişkenler, sabitler ve tanımlamalı veri tipleri Kontrol yapıları (If-Else, Case-When) Döngüler (For ve While) Bir defa yazılıp birçok defa kullanılabilen programlama elemanları (Fonksiyonlar ve Prosedürler)

Değişken Tanımlama Sentaks: Örnekler: Değişkene blok içinde değer atarken de := operatörü kullanılır. Örnekler: Veri Tipleri hakkında detaylı bilgi için: Database Programming with PL/SQL, Section 2, Lesson 3, Recognizing Data Types

PL/SQL Bloğu Örnekleri Sistem tarihini gösterme: BEGIN DBMS_OUTPUT.PUT_LINE('Bugün = ' || SYSDATE); END; Değişkene atayarak sistem tarihini gösterme: DECLARE v_date DATE := SYSDATE; DBMS_OUTPUT.PUT_LINE('Bugün = ' || v_date);

%TYPE ve %ROWTYPE Eğer bir değişkenin tanımı verilirken, veritabanı tablolarından birindeki bir niteliğin veri türünde olması isteniyorsa %TYPE kullanılır: değişken_adı tablo_adı.sütun_adı%TYPE; last_name emp.ename%TYPE; Eğer bir nitelik değil de bir tablo yada cursor’daki bir kayıt söz konusu ise %ROWTYPE kullanılır: dept_rec dept%ROWTYPE; Kaydın alanlarına ulaşmak için nokta notasyonu kullanılır: my_deptno := dept_rec.deptno; %TYPE hakkında bilgi için: Section 2, Lesson 4, Using Scalar Data Types %ROWTYPE hakkında bilgi için: Section 5, Lesson 2, Using Explicit Cursor Attributes

IF-THEN-ELSIF-ELSE Koşula göre işlem yapmak için IF-THEN-ELSE kullanılabilir: NOT: "ELSE IF" yazımı ELSIF şeklindedir. Detaylı bilgi için: Section 4, Lesson 1, Conditional Control: IF Statements

Örnek Değişkene SELECT sorgusu ile değer atama INTO ile yapılır DECLARE qty_on_hand NUMBER(5); BEGIN SELECT quantity INTO qty_on_hand FROM inventory WHERE product = 'TENNIS RACKET' FOR UPDATE OF quantity; IF qty_on_hand > 0 THEN -- check quantity UPDATE inventory SET quantity = quantity - 1 WHERE product = 'TENNIS RACKET'; INSERT INTO purchase_record VALUES ('Tennis racket purchased', SYSDATE); ELSE VALUES ('Out of tennis rackets', SYSDATE); END IF; COMMIT; END; Değişkene SELECT sorgusu ile değer atama INTO ile yapılır Tek satır açıklamalarda --, çok satır açıklamalarda ise /* ve */ kullanılır

CASE WHEN Bir değişkene atanacak değeri belirli bir koşula göre belirlemek için CASE WHEN kullanılabilir: Detaylı bilgi için: Section 4, Lesson 2, Conditional Control: Case Statements

FOR Döngüsü Tüm programlama dillerinde en çok kullanılan döngü ifadesi olan For döngüsünün, PL/SQL’de kullanımı aşağıdaki gibidir: FOR değer IN baslangiç..bitiş LOOP … işlemler … END LOOP; Örnek: FOR num IN 1..500 LOOP INSERT INTO roots VALUES (num, SQRT(num)); Detaylı bilgi için: Section 4, Lesson 4, Iterative Control: WHILE and FOR Loops

WHILE Döngüsü WHILE koşul LOOP … işlemler … [EXIT WHEN koşul] END LOOP; EXIT-WHEN ifadesi FOR döngüsünde de kullanılabilir. İstenirse FOR veya WHILE yazılmadan, düz bir LOOP … END LOOP döngüsü yaratılabilir. Bu döngüden çıkmak için EXIT-WHEN kullanımı şarttır. Detaylı bilgi için: Section 4, Lesson 4, Iterative Control: WHILE and FOR Loops

Database Programming with PL/SQL, Section 5 Cursor Bir sorgu sonucunda birçok kayıt elde edilmişse, bu kayıtları sıra ile işlemek için Cursor yapısı kullanılır. Programlama dillerinde kullanılan recordset (resultset) yapısına benzerdir. DECLARE CURSOR c1 IS SELECT empno, ename, job FROM emp WHERE deptno = 20; Detaylı bilgi için: Database Programming with PL/SQL, Section 5

FOR Döngülerinin Cursor ile kullanımı DECLARE CURSOR c1 IS SELECT ename, sal, deptno FROM emp; ... BEGIN FOR emp_rec IN c1 LOOP sal_total := sal_total + emp_rec.sal; END LOOP; END;

Database Programming with PL/SQL, Section 7 Hata İşleme DECLARE ... comm_missing EXCEPTION; --declare exception BEGIN IF commission IS NULL THEN RAISE comm_missing; --raise exception END IF; bonus := (salary * 0.10) + (commission * 0.15); EXCEPTION WHEN comm_missing THEN ... --process the exception END; Detaylı bilgi için: Database Programming with PL/SQL, Section 7

Genel Hataların İşlenmesi DECLARE v_country_name VARCHAR2(40); v_region_id NUMBER; BEGIN SELECT country_name, region_id INTO v_country_name, v_region_id FROM countries WHERE country_id='CA'; DBMS_OUTPUT.PUT_LINE ('The country name is: ' ||v_country_name||' and is located in ' ||v_region_id||'.') ; EXCEPTION WHEN TOO_MANY_ROWS THEN DBMS_OUTPUT.PUT_LINE ('Your select statement retrieved multiple rows. Consider using a cursor.'); END; EXCEPTION veri tipi ile tanımlanmamış ve RAISE ile çağrılmamış bazı genel hatalar için sabitler de vardır.

Stored Procedure (Saklı Yordam) Stored Procedure’ler veritabanında saklanan ve gerektiğinde ismi ile çağrılabilen PL/SQL bloklarıdır. Değer döndüren prosedürlere fonksiyon (function) denir. Önceden derlenmiş olduğu için, normal kullandığımız bir SQL sorgusunun tekrar tekrar çalıştırılmasına nazaran daha fazla performans elde etmemizi sağlarlar. Server üzerinde tutulduğundan, yükü istemci tarafına değil de, sunucu tarafına yükleyerek programımızın performansını arttırır. (Elbette ki bu bir seçimdir. Sunucunuz güçlüyse bu seçimi tercih edebilirsiniz.) Prosedürler hakkında detaylı bilgi için: Database Programming with PL/SQL, Section 8

Stored Procedure (Devam …) Bir kez yazılıp, tekrar tekrar kullanıldığı için modüler bir yapıda program geliştirmiş oluruz. Aynı PL/SQL ifadesini birden fazla yerde kullanacağımız zaman, bunu bir saklı yordam haline getirerek, kullanımını sadece ismini çağırma ile gerçekleştirebiliriz. Belirli girdi ve çıktı parametreleri olduğu için, saklı yordamların kullanımı ile güvenlik açısından kendimizi sağlama almış oluruz. Ağ trafiğini azaltır. İstemci tarafından birçok satıra sahip SQL komutunun sunucuya gitmesindense, sadece saklı yordamın adının sunucuya gitmesi ağı daha az meşgul etmiş olur.

Parametresiz Stored Procedure CREATE PROCEDURE print_date IS v_date VARCHAR2(30); BEGIN SELECT TO_CHAR(SYSDATE,'Mon DD, YYYY') INTO v_date FROM DUAL; DBMS_OUTPUT.PUT_LINE(v_date); END; IS yerine AS de yazılabilir Tarihi karaktere dönüştüren TO_CHAR fonksiyonunun ikinci parametresi formatı belirler. TO_CHAR ve tersi işlemi yapan TO_DATE ile ilgili detaylı bilgi için: http://docs.oracle.com/database/121/SQLRF/functions214.htm http://docs.oracle.com/database/121/SQLRF/functions218.htm format tipleri için: http://docs.oracle.com/database/121/SQLRF/sql_elements004.htm Built-in ORACLE fonksiyonları hakkında detaylı bilgi için: Section 2, Lesson 5, Writing PL/SQL Executable Statements

Parametreli Stored Procedure CREATE PROCEDURE para_yatirma (hes_no IN NUMBER, miktar IN NUMBER) AS BEGIN UPDATE hesaplar SET bakiye = bakiye + miktar WHERE hesap_no = hes_no; END;

Parametre olarak aldığı string'teki karakter sayısını döndüren fonksiyon CREATE FUNCTION num_characters (p_string IN VARCHAR2) RETURN INTEGER IS num_chars INTEGER; BEGIN SELECT LENGTH(p_string) INTO num_chars FROM DUAL; RETURN num_chars; END; Fonksiyonlar hakkında detaylı bilgi için: Database Programming with PL/SQL, Section 9

Package (Paket) Birbiriyle ilişkili olan prosedürlerin, fonksiyonların, değişkenlerin ve diğer yapıların bir bütün haline getirildiği ve veritabanında saklandığı yapıdır. Bir global değişkenin tanımlanıp paket içindeki herhangi bir prosedürde çağrılabilmesi gibi ekstra özellikler sağlar. Ayrıca paketler bir bütün halinde bir kerede parse edilip, derlenip, belleğe yüklendiği için performans artışı da sağlar. Paketlerde genellikle tanımlama (specification) ve gövde (body) olmak üzere iki kısım bulunur. Paketler hakkında detaylı bilgi için: Database Programming with PL/SQL, Section 10

Package Örneği CREATE PACKAGE emp_actions AS -- package specification PROCEDURE hire_employee (empno NUMBER, ename CHAR, ...); PROCEDURE fire_employee (emp_id NUMBER); END emp_actions; CREATE PACKAGE BODY emp_actions AS -- package body PROCEDURE hire_employee (empno NUMBER, ename CHAR, ...) IS BEGIN INSERT INTO emp VALUES (empno, ename, ...); END hire_employee; PROCEDURE fire_employee (emp_id NUMBER) IS DELETE FROM emp WHERE empno = emp_id; END fire_employee;

Trigger (Tetikleyici) Bir veri tabanında belirli bir tabloda değişiklik olduğunda otomatik olarak bir işlemi başlatan bir dizi SQL ifadesidir. Bir trigger bir olaydan (insert, delete ya da update ifadelerin belirtilen tabloda oluşması) ve bir hareketten (ilgili prosedür) oluşur. Örneğin; personel tablosundan bir kaydın silinmesi olayı gerçekleştiğinde, eski_personel tablosuna personelin numarasını ve işten ayrılma tarihini belirtmek için o anki tarihi kaydeden bir prosedür yazılması ile bir tetikleyici oluşturulabilir.

Database Programming with PL/SQL, Section 13 Trigger Yaratma CREATE [or REPLACE] TRIGGER TriggerName [ BEFORE | AFTER ] [ DELETE | INSERT | UPDATE [of ColumnName ] ] ON [User.]TableName [ FOR EACH ROW ] [ WHEN Condition ] BEGIN [PL/SQL Block] END ; BEFORE / AFTER: DML ifadesinden önce / sonra tetikle FOR EACH ROW: Etkilenen her satır için tekrar tetikle WHEN: Tetikleyiciye koşul ekler Detaylı bilgi için: Database Programming with PL/SQL, Section 13

Trigger Örneği

Örnek 1 DECLARE salary emp.sal%TYPE := 0; mgr_num emp.mgr%TYPE; last_name emp.ename%TYPE; starting_empno emp.empno%TYPE := 7499; BEGIN SELECT mgr INTO mgr_num FROM emp WHERE empno = starting_empno; WHILE salary <= 2500 LOOP SELECT sal, mgr, ename INTO salary, mgr_num, last_name FROM emp WHERE empno = mgr_num; END LOOP; INSERT INTO temp VALUES (NULL, salary, last_name); COMMIT; EXCEPTION WHEN NO_DATA_FOUND THEN INSERT INTO temp VALUES (NULL, NULL, 'Not found'); END; 7499 numaralı çalışanın yöneticisinden başlayıp üst yöneticilere doğru arama yapan döngü, maaşı 2500 yada daha fazla olan ilk yöneticiyi bulduğu zaman sonlanır. Bulunan yöneticinin maaşı ve soyadı temp tablosuna eklenir. Bulunamaz ise maaş NULL olarak, soyad ise ‘Not found’ olarak eklenir.

Örnek 2 PROCEDURE award_bonus (emp_id NUMBER) IS bonus REAL; comm_missing EXCEPTION; BEGIN SELECT comm * 0.15 INTO bonus FROM emp WHERE empno = emp_id; IF bonus IS NULL THEN RAISE comm_missing; ELSE UPDATE payroll SET pay = pay + bonus END IF; EXCEPTION WHEN comm_missing THEN... END award_bonus; “award_bonus” prosedürü, parametre olarak aldığı çalışan numarası ile o çalışanın komisyon miktarını bularak, bu komisyon miktarının %15’ini bonus değişkenine atar. Eğer komisyon (comm) NULL ile, bonus değişkeni de NULL olur ve işlem yapılmadan hata bloğuna gidilir. Eğer komisyon NULL değilse çalışanın ücret bordrosundaki (payroll tablosu) ödeme (pay) alanı bonus kadar arttırılır.