YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK

YÜKSÜZ CİSİM ( nötr cisim ) Elektron sayısı,proton sayısına eşit olan atoma nötr atom,atomları nötr olan cisme de nötr cisim denir. Nötr cisim yüksüz cisim demek değildir. (+ )yükü, ( - ) yüküne sayıca eşit cisim demektir.

POZİTİF ( + ) YÜKLÜ CİSİM Elektron kaybetmiş nötr bir cisimde ( + ) yük fazlalığı olacağından pozitif yükle yüklenmiştir. Böyle ( + ) yük fazlalığı olan cisimlere (+) yüklü cisimler denir.

NEGATİF ( - ) YÜKLÜ CİSİM Elektron kazanmış ( almış ) nötr bir cisimde( - ) yük fazlalığı olacağından (- ) yükle yüklenmiştir.Böyle (-) yük fazlalığı olan cisimlere negatif yüklü cisimler denir.

Aynı elektrik yüklü cisimler birbirini iter. Farklı elektrik yüklü cisimler birbirini iter.   + + - - - + + -

Evimize girerken kapının metal koluna dokunduğumuzda parmağımızda çarpma acısı hissederiz. Üzerimizdeki yün kazağı çıkarırken kıvılcım ve çıt çıt sesleri oluşarak saçlarımız dikleşir. Petrol tankeri arkasında yere sürtünen bir zincir dikkatimizi çekmiştir. Günlük hayatta karşılaştığımız bu durumların sebebini hiç düşündünüz mü?

ELEKTRİKLENME Etkinliklerde gözlemlediğimiz bu itme ve çekme şeklindeki etkileşimler elektriklenme adı verilen bir olayın sonucudur. Elektriklenme 3’e ayrılır. a)Sürtünme İle Elektriklenme b)Dokunma İle Elektriklenme c)Etki İle Elektriklenme

a)Sürtünme İle Elektriklenme Sürtünme ile elektriklenmeyi bir örnekle açıklayalım. Plastik tarak yünlü kazağa sürtüldüğünde, yünlü kazaktan elektron alır. Böylece plastik tarakta elektronların sayısı artar. Toplam elektron sayısı proton sayısından fazla olduğu için plastik tarak negatif yüklü duruma gelir. Yünlü kazakta proton sayısı fazla olduğu için pozitif yüklü duruma gelir.

b)Dokunma İle Elektriklenme Cisimlerin temas etmelerini sağlayarak onlarda yük dengesizliği meydana getirilmesine temas(dokunma) ile elektriklenme denir.

c)Etki İle Elektriklenme Elektrikle yülü ebonit yada cam çubuk küçük kağıt parçalarına veya elektrik sarkacındaki küreye yaklaştırıldığında bunları çeker. Bu durum cisimlerin sürtme yada dokunma olmadan da birbirlerini etkilediklerini gösterir. Etki ile elektriklenmede yüklü cisimle nötr cisim birbirine dokunmadığından aralarında elektron alışverişi olmaz. Yalnız nötr cismin elektronlarının yerleri değişir.

ELEKTRİK AKIMI NEDİR? Masa lambasının fişini prize takıp anahtarı kapattığımızda ampul ışık verir.Ampulün ışık vermesinin sebebi nedir?

ELEKTRİK DEVRESİNDE NELER OLUYOR?

Elektrik devresi ile su tesisatının benzerlikleri Su tesisatındaki suyu,elektrik devresindeki negatif yüklere benzetebiliriz.Pil,pompaya benzer bir görevle elektrik yüklerine elektriksel bir kuvvet uygulayarak elektrik enerjisi kazandırır.Bu enerji tel boyuca iletilerek yükler arasında enerji aktarımını sağlar. Negatif yüklerin titreşiminden kaynaklanan bu enerji aktarımına elektrik akımı denir.

Elektrik devresi ile su tesisatının farklılıkları Su tesisatında su borusu kesildiğinde suyun akışı bir süre devam eder ancak elektrik devresindeki tel kesilirse elektrik akımı anında kesilir. Su tesisatında su,tesisat boyunca hareket eder.Elektrik devresinde ise negatif yükler titreşim hareketi sonucu sahip oldukları hareket enerjisini yakınındaki negatif yüklerle etkileşerek elektriğin tel boyunca iletilmesini sağlar.

YÜKLERİN YOLCULUĞU

Not:Bütün negatif yükler ortalama aynı süratle hareket eder. Negatif yükler pilden enerji alarak titreşim hareketi yapar. Negatif yükler sahip olduğu enerjiyi komşu negatif yüklere ileterek devreyi tamamlar. Ampul,enerjiyi ışık ve ısıya dönüştürür. Not:Bütün negatif yükler ortalama aynı süratle hareket eder.

Elektrik Akımının Yönü

Elektrik Akımını Ölçelim Elektrik akımının birimi amperdir. “A” ile gösterilir. Elektrik akımı ampermetre adı verilen aletle ölçülür. Ampermetre devreye seri bir şekilde bağlanır.

GERİLİM

Elektrik devrelerindeki elektrik enerjisi kaynağının işleyişini su pompasının işleyişine benzetelim. Şekildeki su akışı, su seviyesinin yüksek olduğu koldan düşük olduğu kola doğru olur. Su akışı, su seviyeleri her iki kolda da eşit oluncaya kadar devam eder ve su seviyeleri eşitlenince durur.

Su seviyeleri arasında fark olduğu sürece su akışı devam eder Su seviyeleri arasında fark olduğu sürece su akışı devam eder. Şekildeki gibi uygun bir pompa kullanarak bu akışın sürekli olarak devam etmesi sağlanabilir. Suyun akışı elektrik devrelerindeki elektrik akımına benzer. Elektrik akımı da, devrenin iki ucu arasındaki yüklerin enerjileri arasında fark olduğu sürece olur. Bu enerji farkı gerilime sebep olur.

Sonuç olarak gerilim enerji farkının bir göstergesidir Sonuç olarak gerilim enerji farkının bir göstergesidir. Su tesisatında suyun akışının devam etmesini sağlayan bir pompa bulunduğu gibi, elektrik devrelerinde de elektrik akımının devamlı olmasını sağlayan elektrik enerjisi kaynakları yer alır.

GERİLİMİ ÖLÇELİM Gerilimin birimi volttur. . “V” ile gösterilir. Gerilim voltmetre adı verilen aletle ölçülür. Voltmetre devreye paralel bir şekilde bağlanır.

GERİLİM İLE AKIM ARASINDAKİ İLİŞKİ Basit bir elektrik devresine akım ölçmek için ampermetre, gerilim ölçmek için ise voltmetre bağlanır. Devredeki pil sayılarını değiştirildiğinde gerilimle akım arasındaki oranın her durumda sabit kaldığı gözlemlendi.Bu oranı George Simon Ohm bulmuştur.Bu Volt/Amper oranı direncin birimi olan ohm ile eş değerdir.

SERİ VE PARALEL BAĞLANMA Bahçeyi aydınlatmak için uzun bir kabloya ,çok sayıda ampul bağlarız.Fakat bu ampuller çok sönük yanar ve ampullerden biri patlarsa bütün ampuller söner. Salonumuzdaki avizelerde ise birçok ampul vardır.Hepsi de parlak yanar ve ampullerden biri patlarsa diğerleri yanmaya devam eder. Sizce bu iki durum arasındaki fark nedendir?

SERİ BAĞLAMA Ampuller aşağıda görüldüğü gibi seri olarak bağlandığı devrede pillerin sağladığı akım birinci ve ikinci ampulden geçer.Bu akım daha sonra kapalı anahtar üzerinden geçerek pillere geri döner.

Şekilde görüldüğü gibi,market ve banka aynı yolda bulundukları için önlerinden geçen araba sayısı birbirine eşittir.Arabaları akıma,market ve bankayı ampullere benzetirsek; Seri bağlı devrelerde devre elemanlarının hepsinin üzerinden aynı akım geçer.Çünkü tek yol vardır.

İki direnç seri bağlandığında bu dirençlerin değerlerinin toplamı(eş değer direnç) büyük olan direncin değerinden fazladır.Bunu şöyle düşünebiliriz: Bir iletkenin direnç değeri o direncin uzunluğuna bağlı olarak artar.Dirençlerde seri bağlanmada yan yana oldukları için direnç değeri artar. Dirençler akım geçişini zorlaştırmaktadırlar.Burada direnç değeri arttığı için akım geçişi de azalacaktır. Bu devreye bir ampul daha bağlarsak ampullerin parlaklıkları ne olur?

PARALEL BAĞLAMA Ampuller yanda görüldüğü gibi paralel olarak bağlandığı devrede pilden çıkan akım sonra iki kola ayrılır.Akımı bir kısmı ampulün birinden,diğer kısmı ise öbüründen geçer.Daha sonra bu kollar tekrar birleştiği için akımda birleşir.

Şekilde görüldüğü gibi yolda ilerlerken kavşağa gelen arabaların bir kısmı bankanın önünden diğer kısmı ise marketin önünden geçer. Daha sonra bu arabalar bir yol üzerinde birleşir ve hareketlerine devam eder. Paralel devrede birden fazla yol olduğu için böyle bir durum ortaya çıkar

Paralel bağlı dirençlerin eş değer direncini bulma İki direnç paralel bağlandığında,bu dirençlerin eş değer direnci her iki dirençten de küçüktür. Direnç değeri azaldığından ana koldan geçen akım artar.

SORULAR

1)Bir devredeki seri bağlı ampuller paralel bağlanmış olsaydı devrede ne gibi farklılıklar meydana gelirdi? A) Ampuller daha parlak ışık verirdi. B) Ampuller daha kısa süre ışık verirdi. C) Ampullerden ana koldakine eşit değerde akım geçerdi D) Pil daha fazla gerilim uygulardı.

2)Devrede oluşan akım ile ilgili olarak aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A)Elektrik akımının yönünün pilin pozitif kutbundan negatif kutbuna doğru olması B)Elektrik akımının,devredeki elektrik enerjisi kaynakları tarafından sağlanmaz C)Paralel bağlı devrelerde direncin küçük olan koldan küçük,direnci büyük olan koldan büyük akım geçmesi D)Ampermetrenin devredeki elektrik akımını ölçmek için kullanılması

3)Ampullerin seri olarak bağlandığı devre aşağıdakilerden hangisidir?

4)Aşağıdaki devrelerden hangisinde ampermetre ve voltmetre bağlanışı doğru olarak verilmiştir?

HAZIRLAYAN: ENES AKKOYUN FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ 4. SINIF (İ.Ö)

KAYNAKÇA Meb 7.Sınıf Fen ve Teknoloji Kitabı www.fenokulu.com www.fen1.com www.slaytlar.com