PS İ KOSOSYAL OKUL PROJES İ Ö Ğ RETMEN SEM İ NER İ 1

I. GÜN 1. BÖLÜM TRAVMAT İ K YA Ş AM OLAYLARI VE PS İ KOLOJ İ K TRAVMA 2

3 Yaşamı süresince her birey, kaçınılmaz olarak, baş etmesi gereken sayısız olay ya da durumla karşılaşmaktadır. Yaşamı süresince her birey, kaçınılmaz olarak, baş etmesi gereken sayısız olay ya da durumla karşılaşmaktadır. Yaşamımız boyunca ortaya çıkan sorunların çoğunun üstesinden sağlıklı bir biçimde geliriz. Yaşamımız boyunca ortaya çıkan sorunların çoğunun üstesinden sağlıklı bir biçimde geliriz. Yaşadığımız olay ve durumların bir kısmı ise yaşamımızı belirgin bir biçimde olumlu/olumsuz etkiler. Yaşadığımız olay ve durumların bir kısmı ise yaşamımızı belirgin bir biçimde olumlu/olumsuz etkiler.

4 Sevilen bir yakının kaybı, Sevilen bir yakının kaybı, Boşanma ya da ayrılıklar, Boşanma ya da ayrılıklar, Duygusal, fiziksel istismar, Duygusal, fiziksel istismar, Taciz, tecavüz, Taciz, tecavüz, Trafik kazası, Trafik kazası, Deprem, sel vb. gibi doğal afetler Deprem, sel vb. gibi doğal afetler Toplumsal felaketler, Toplumsal felaketler, Çeşitli başarısızlık durumları, Çeşitli başarısızlık durumları, Travmatik bir olaya tanık olma vb. yaşamımızı derinden etkileme potansiyeli olan örnek olay ve durumlardan sadece birkaçıdır. Travmatik bir olaya tanık olma vb. yaşamımızı derinden etkileme potansiyeli olan örnek olay ve durumlardan sadece birkaçıdır.

5 Buna benzer olaylar ve örseleyici durumlar karşısında bireyler az ya da çok bir bocalama yaşayabilir. Buna benzer olaylar ve örseleyici durumlar karşısında bireyler az ya da çok bir bocalama yaşayabilir. Bu durum son derece normaldir. Bu durum son derece normaldir. Ancak bazen bu bocalama gündelik hayatımızı, işlevlerimizi ve uyumumuzu etkileyecek bir boyuta erişebilir ve ruhsal bütünlüğümüzü ciddi şekilde tehdit edebilir. Ancak bazen bu bocalama gündelik hayatımızı, işlevlerimizi ve uyumumuzu etkileyecek bir boyuta erişebilir ve ruhsal bütünlüğümüzü ciddi şekilde tehdit edebilir.

6 Örseleyici yaşam olayları karşısında kendimizi çıkmazda hissettiğimiz ve varolan tüm çözüm yollarının tükenmiş olduğunu düşündüğümüz anlar olmuştur. Örseleyici yaşam olayları karşısında kendimizi çıkmazda hissettiğimiz ve varolan tüm çözüm yollarının tükenmiş olduğunu düşündüğümüz anlar olmuştur. Psikolojik travma (KRİZ), bu tip olaylar ve durumlar karşısında sergilediğimiz ruhsal durumumuz için kullanılan bir kavramdır. Psikolojik travma (KRİZ), bu tip olaylar ve durumlar karşısında sergilediğimiz ruhsal durumumuz için kullanılan bir kavramdır.

 Bireyin ya da bir grubun, kendine ve çevresine olan güvenini ve bütünlü ğ ünü psikolojik, fiziksel ve sosyal açıdan ciddi bir biçimde tehdit eden ola ğ andı ş ı bir olay 7

 Ya ş amımız  Vücudumuzun bütünlü ğ ü  Sevdiklerimiz  De ğ er sistemlerimiz için ciddi bir tehdit içeren ola ğ andı ş ı her türlü olaydır. 8

9 Psikolojik denge bozulmuştur. Psikolojik denge bozulmuştur. Bireyin varolan (olağan) baş etme mekanizmaları bozulan dengeyi yeniden oluşturma konusunda yetersiz ya da etkisiz kalmaktadır. Bireyin varolan (olağan) baş etme mekanizmaları bozulan dengeyi yeniden oluşturma konusunda yetersiz ya da etkisiz kalmaktadır. Kriz sürecinde oluşan yoğun kaygı, kişisel iyilik halinin bozulmasına ve işlevsel bozukluklara yol açar. Kriz sürecinde oluşan yoğun kaygı, kişisel iyilik halinin bozulmasına ve işlevsel bozukluklara yol açar.

10 Kriz Durumu Travma Sonrası Adaptasyon (Uyum) Düzeyleri Başetme Mekanizmaları Daha kötü bir ruh sağlığı Aynı Ruh Sağlığı Düzeyine Dönüş

 Ki ş inin güvenlik, psikolojik, fiziksel ya da sosyal zararlardan uzak oldu ğ una yönelik inançlarının sarsılması  Korkuların ve endi ş elerin olu ş ması  Güçsüzlük duygusu, kontrol kaybı  Suçluluk duyguları  Depresyon 11

 Ba ş langıçları anidir  Beklenmedik olaylardır  Acil durum niteli ğ i ta ş ır  Çok sayıda insanı aynı anda etkileyebilir  Tehlikeli oldu ğ u kadar daha iyi bir i ş levsel ya ş am için fırsat sayılabilir 12

 Ani, beklenmedik bir ş ekilde ortaya çıkan, sınırlı bir süre devam eden, ba ş ı ve sonu belli olaylardır. Örnek: Do ğ al afetler, kazalar, ani kayıplar 13

 Öngörülebilen, tekrarlayıcı ve sürekli ya ş anan tehlikeler ya da olaylar. Örnek: Sava ş, cinsel taciz, i ş kence, eziyet ş iddet kullanılan ko ş ullarda ya ş ama, vb. 14

 Her iki travma olayının bir arada görüldü ğ ü durumlar Örnek: bir do ğ al afetten sonra ev içi ş iddetin artması, ekonomik krizler vb. gibi. 15

Bir Bireyin,  daha önce travmaya u ğ ramı ş,  travmaya neden olmu ş,  ya da ş iddet içeren bir olaya tanık olmu ş olması fark etmeden, her yeni ya da tekrarlayıcı travma, o birey için aynı ciddiyet derecesine sahiptir. 16

TERÖR KORKU ALARM UYANIKLIK SAK İ N 17

TERÖR KORKU ALARM UYANIKLIK SAK İ N 18 DESTEKSİZ ETKİLENME DESTEĞE RAĞMEN ETKİLENME DESTEKLE NORMAL TRAVMATİK OLAY

 Yorgunluk, bitkinlik, tükenmi ş lik  Uykusuzluk ve uyku sorunları  Somatik yakınmalar  Ba ğ ı ş ıklık sisteminin bozulması  İş tah bozuklukları 19

 Ş ok  Korku ve kaygılar, deh ş et  Öfke, gerginlik, sinirlilik, huzursuzluk  Umutsuzluk, çaresizlik, çökkünlük  Suçluluk, pi ş manlık  Duygusal hissizlik, küntlük  Kontrolü kaybetme kaygısı  Günlük aktivitelerden zevk alamama  Anla ş ılamama 20

 Konsantrasyon bozuklu ğ u  Karar verme güçlü ğ ü  Bellek güçlü ğ ü  Aklın karı ş ması  Çarpıtmalar (görsel, i ş itsel)  Zaman kavramının algılanmasındaki de ğ i ş iklikler  Beden algısında de ğ i ş iklik  Kendini suçlama 21

 Yabancıla ş ma  İ çe kapanma, kendini toplumdan soyutlama  İ li ş kilerde ya ş anan çatı ş maların artması  Mesleki sorunlar, çalı ş maların bozulması  Okul sorunları, ba ş arısızlık 22

 Ya ş am için gerekli olan inançlar Dünya güvenli bir yerdir. Dünya adildir. Ben de ğ erliyim. Kötü olaylar benim ba ş ıma gelmez. Benimle ilgilenilecek (çocuklarda). Annem/Babam beni koruyacaklar (çocuklarda). 23

 Güvende de ğ ilim.  Bir daha asla güvende olmayaca ğ ım.  De ğ ersizim.  Tehlikelerden korunmam mümkün de ğ il.  İ yi bir insan olmadı ğ ım için, tüm bunları hak ediyorum. 24

 Dünya acımasız ve bu dünyada neler olaca ğ ını önceden kestirmek imkansız.  Kimse benimle gerçekten ilgilenmez, artık yalnızım.  Bir daha olacak ve benim elimden yine hiç bir ş ey gelmeyecek, hiçbir ş ey yapamayaca ğ ım.  Tüm bunlar benim yüzümden oldu, ben kötüyüm ve tüm bu olanlar bana bir ceza. 25

Önemli Not: Bizim temel inançlarımızı sarsan olaylar travma olarak adlandırılabilir! 26

Ş imdiye kadar söz etti ğ imiz tüm tepkiler : ANORMAL B İ R OLAYA VER İ LEN NORMAL TEPK İ LERD İ R ! 27

 İ stenmedi ğ i halde tekrarlayan anılar Travmatik anıların tümünün ya da bir kısmının istenmeden yeniden ya ş anması Olayın zaman zaman yeniden hatırlanması sırasında, travma anında ya ş anan tüm duygu ve dü ş üncelerin yeniden ortaya çıkması Tekrarlayıcı ve rahatsız edici rüyalar, kabuslar, uykusuzluk Travmatik anıların sürekli yeniden canlanması 28

 Kaçınma Davranışları Kaçınma tepkisi ki ş inin travmatik olayla ilgili dü ş ünceler, duygular, etkinlikler, ve mekanlardan kaçınmasına i ş aret etmektedir. Bu durum ya ş amla ilgili etkinliklere ilgi duymamaya, kendini ba ş kalarından uzak hissetmeye, duyguların sınırlanmasına ve olumsuz bir gelecek beklentisine yol açabilir. 29

 Aşırı uyarılmışlık Kalp atı ş larının hızlanması Kan Basıncının artması (yüksek tansiyon) Uykusuzluk ve uyku problemleri Huzursuzluk ve öfke patlamaları A ş ırı irkilme tepkileri Ki ş inin kendisi ya da yakınları için abartılı endi ş e hissi 30

1. GÜN II. BÖLÜM ÇOCUKLAR VE TRAVMA TEPK İ LER İ 31

Çocukların travma tepkileri bazı boyutlarda yeti ş kinlerden farklıdır.

 Bili ş sel düzeyleri henüz olgunla ş mamı ş tır.  Duygusal acıları ile ba ş etme becerileri, kapasiteleri sınırlıdır.  Duygularını söze dökebilme becerileri, kapasiteleri sınırlıdır.  Akranlarından “farklı” olmaya kar ş ı duyarlıdırlar. Ya ş ıtlarıyla bu konularda konu ş maktan kaçınırlar.

Unutulmamalı ki, her bireyin oldu ğ u gibi Her çocu ğ un travma tepkisi kendine özgüdür.

Okul Ça ğ ındaki Çocuklar (7-12 Ya ş )  Okul öncesi dönemdeki davranı ş lara gerileme  Okula gitmek istememe, okul ba ş arısının dü ş mesi  Ayrılık kaygısı  Tekrarlayan oyunlar  Saldırganlık, gevezelik  Kabuslar, uyku sorunları  Do ğ al olaylardan (ya ğ mur, rüzgar vb. gibi) korkma  Dikkat ve konu ş ma sorunları  İ syankar davranı ş lar  Vücutta a ğ rılar

 Duygularını payla ş malarına ve kendilerini ifade etmelerine yardım edin.  Kabul, ho ş görü ve destek gösterin.  Sabırlı, ilgili ve esnek davranın.  Oyun oynamalarını te ş vik edin, merak ettikleri ş eyleri açıklayın.

 Okul ya ş amlarıyla ilgili beklentilerinizi kısa bir süre azaltın.  Dikkatleri kolayca da ğ ılabilece ğ inden okulda ve evde fazla çalı ş malarını beklemeyin.  Basit ve yapılandırılmı ş görevler verin, çok a ğ ır olmayan sorumluluklar almalarına fırsat tanıyın.  Gerekti ğ inde bir uzmanla görü ş mesini sa ğ layın.

Ergenler (13-18 Ya ş )  Dünya ve gelecekleri hakkında olumsuz tutumlar  Kendi korkuları ve travmaya verdikleri tepkilere yönelik kaygı (Gösterdikleri travma tepkilerinin normal olup olmadı ğ ını merak etme)  Risk alma veya duygularını davranı ş larla dı ş a vurma e ğ ilimi (okuldan kaçma, madde kullanımı vb.)  İş tah ve uyku sorunları  Günlük etkinliklere kar ş ı ilgi kaybı  Okul sorunları  Ana-babalarla çatı ş ma ve tartı ş maların artması

 Aile ve arkada ş larıyla duygularını payla ş malarına ve kendilerini ifade etmelerine yardım edin.  Kabul, ho ş görü ve destek gösterin.  Sabırlı, ilgili ve esnek davranın.  Gündelik etkinliklere katılmalarını ve spor yapmalarını te ş vik edin.

 Okul ba ş arılarıyla ilgili beklentilerinizi kısa bir süre azaltın.  Dikkatleri kolayca da ğ ılabilece ğ inden okulda ve evde fazla çalı ş malarını beklemeyin.  Varsa, travma sonrası yeniden yapılandırma çalı ş malarına katılmaları ve ba ş kalarına yardım etmeleri için onları te ş vik edin.  Gerekti ğ inde bir uzmanla görü ş mesini sa ğ layın.

 Okulda bulunmak, oyun ve di ğ er etkinliklere katılmak çocuklarda (özellikle travmatik ya ş antı dönemlerinde gereksinim duydukları) süreklilik, de ğ i ş mezlik ve normallik hissinin olu ş masına yardımcı olur.  Okul etkinliklerine katılmak çocukların gereksinimlerini daha kolay iletmelerine yardımcı olur  Ö ğ retmenler, e ğ itim-ö ğ retim görevlerinin yanı sıra, çocukların mutlu ve sa ğ lıklı büyümelerine yardımcı geli ş me ve ö ğ renme ortamı yaratırlar.

 Ö ğ retmenler, çocuklarla daha sık birlikte oldukları için onların gereksinimlerini herkesten iyi bilir ve gerekti ğ inde onlara yardım ederler.  Ö ğ retmenlerin yardımıyla, ileri düzeyde psikolojik yardıma gereksinim duyan çocuklar belirlenebilir.

 Çocukların duygularını ba ş kalarına anlatmaları onların acı veren bu ya ş antıları daha kolay kabul etmelerine yardımcı olabilir.  Çocuklar ya ş antılarını ve duygularını payla ş tıklarında kendilerini daha iyi hissederler.  Olan bitene yönelik farklı bir bakı ş açısı edinebilirler. 43

 Ba ş kalarının da benzer tepkilere sahip oldu ğ unu bilmek toparlanma (normalle ş me) sürecini ba ş latır ya da hızlandırır.  Gelecekle ilgili daha olumlu bir bakı ş açısı geli ş tirebilirler. 44

 Ba ş kalarının da benzer tepkilere sahip oldu ğ unu bilmek toparlanma (normalle ş me) sürecini ba ş latır ya da hızlandırır.  Gelecekle ilgili daha olumlu bir bakı ş açısı geli ş tirebilirler. 45

 Çocuklar kendileri ve özel ya ş antıları hakkında konu ş maya alı ş ık olmayabilirler.  Daha önce bu konularda kendilerini ifade etmek için hiç cesaretlendirilmemi ş olabilirler.  Duygularını tanımlamakta zorlanıyor olabirler.  Travmatik olaydan söz etmek onlara acı veriyor olabilir. 46

 Yeti ş kinlerden korkuyor ya da onlara güvenmiyor olabilirler.  Yeti ş kinlerin onları anlamayacaklarını dü ş ünüyor olabilirler.  Yeti ş kinleri üzmek ya da endi ş elendirmek istemiyor olabilirler. 47

Bildi ğ iniz gibi ileti ş im bir süreçtir. Bu süreç, Dinleme Empati yapabilme Etkili geribildirim verebilme vb. gibi bazı temel becerilere sahip olmayı gerektirir. Özellikle, kendilerine acı veren ya ş antılarını payla ş maya çalı ş tı ğ ınız çocuklar ve yeti ş kinlerle ileti ş im kurarken izlenmesi gereken bazı temel kurallar vardır. 48

 Yumu ş ak bir sesle konu ş un.  Yeri ve zamanı uygun oldu ğ unda ş aka yapın, gülümseyin.  Göz ili ş kisi kurun.  Çocukla yüz-yüze konu ş un.  Açık uçlu sorular sorun.  Basit ve anla ş ılır bir dil kullanın.  Geri bildirim verin.  Empatik, sabırlı ve kabul edici olun.  Dikkatli bir ş ekilde dinleyin.  Somut ve belirli önerilerde bulunun. 49

 Konu ş ulanları yarıda kesmeyin.  Yargılamayın ve ele ş tirmeyin.  Çok fazla konu ş mayın.  Anlatılanlara gülmeyin ve bireyleri utandırmayın.  Saldırgan olmayın.  Duygularınızı gizlemeye çalı ş mayın. (abartısız olun).  Zıtla ş mayın ve tartı ş mayın.  Ne olursa olsun savunmaya geçmeyin, sadece dinleyin.  Dinlerken ba ş ka ş eyler yapmayın.  Birey a ğ lamaya ba ş ladı ğ ında tedirgin olmayın. 50

 Etkinliklerin tanıtımı  Güvenli Yer  Sosyal Atom  3 Dilek  Güçlü Yanlarım  Köy Resmi 51

KATILIMINIZ İ Ç İ N, TE Ş EKKÜRLER... TE Ş EKKÜRLER... 52

 MEB-UNICEF (2000). Afet Sonrası Normal Tepkiler: Psiko-e ğ itimsel Elkitabı.  MEB-UNICEF (2002). Travma Sonrası Normal Tepkiler: Psikoe ğ itim Elkitabı.  MEB-UNICEF (2002). Zorlu Ya ş am Olayları ve Etkileri. 53