COĞRAFİ KONUM Bir yerin Dünya üzerinde bulunduğu alana coğrafi konum denir. Matematik ve özel konum olmak üzere ikiye ayrılır. A-Matematik Konum: *Bir yerin paralel ve meridyenlere göre belirlenen konumudur. Bu yapılırken Ekvator ve Greenwich esas alınır. *Bir alanın matematik konumu belirlenirken uç noktalar esas alınır. Sunu Arşiviniz: http://hastaneciyiz.blogspot.com

Paralel Daireleri *Ekvatora paralel olarak birer derece aralıkla çizilen çizgilerdir **Ekvator: Kutuplara eşit uzaklıkta bulunan noktaların oluşturduğu çemberdir. Başlangıç paralelidir ve sıfır olarak numaralandırılmıştır. Dünya’yı kuzey ve güney olarak iki eşit parçaya böler. *Çizgisel hızın en fazla, yer çekiminin en az olduğu gece-gündüz arasındaki süre farkının en az olduğu paraleldir.

Paralellerin özellikleri: 1-Başlangıç paraleli ekvatordur. 2-Paralel daireleri arasında 1ºlık açı vardır. 3–90 kuzeyde, 90 güneyde olmak üzere toplam 180 paralel dairesi vardır. 4-İki paralel arasındaki mesafe her yerde 111 km dir. *Paralellerden yaralanarak kuzey-güney yönlü mesafeler hesaplana bilir. Çünkü birbirini takip eden iki paralel arası her yerde 111km dir. Örnek: Türkiye’nin en güneyi ile ekvator arasında kaç kilometrelik mesafe vardır? Türkiye’nin en güneyi 36 kuzeydir 36–0=36 36 x 111= 3996 km olur.

Örnek: Aralarında 4995 km bulunan ve aynı meridyen üzerinde olan iki noktadan biri ekvatordadır. KYK de bulunan diğer nokta hangi paraleldedir? 4995 / 111= 45 45–0=45 kuzey paraleli 5-En büyük paralel dairesi ekvatordur. Boyları kutuplara doğru kısalır. 90 kuzey ve 90 güney paralelleri birer noktadır. 6-Paraleller numaralandırılmıştır. Değerler kuzeye doğru artıyorsa KYK, güneye doğru artıyorsa verilen yer GYK dedir. 7-Aşılan paralel sayısı arttıkça iklim ve bitki çeşidi artar.

1–23 27’ kuzey enlemi, Yengeç dönencesi *Enlem: Dünya’daki bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açı cinsinden değeridir. Derece, dakika, saniye cinsinden verilir. Özel Enlemler: 1–23 27’ kuzey enlemi, Yengeç dönencesi 2–23 27’ güney enlemi, Oğlak dönencesi *Güneş ışınlarının yatay düzleme dik geldiği son noktalardır. Yerleri eksen eğikliğine bağlı olarak belirlenmiştir. 3–66 33’ K enlemi Kuzey kutup dairesi 4–66 33’ G enlemi Güney kutup dairesi *Bu enlemlerden itibaren gündüz ve gece uzunlukları 24 saati bulur.

Enlemin Etkileri: 1-Güneş ışınlarının yerle yaptığı açıya etki eder. 2-Sıcaklığa etki eder, kuşaklar oluşmuştur. 3-İklime etki eder. İklime bağlı olarak da; a-Doğal bitki örtüsüne, b-Toprak çeşidine, c-Hayvan topluluklarına, d-Yağış rejimine, e-Akarsu rejimine, f-Yetiştirilen tarım ürünlerine, g-Kalıcı kar sınırına, h-Orman örtüsü üst sınırına, ı-Deniz suyunun sıcaklık ve tuzluluğuna, i-Yerleşme, nüfus dağılımına ve yaşama biçimine etki eder.

4-Dünya’nın dönüş hızına etki eder. Ekvatordan kutuplara doğru azalır. 5-Gece gündüz sürelerinin değişmesine yol açar. Gece-gündüz sürelerindeki değişme kutuplara gidildikçe artar. 6-Ekvatordan kutuplara gidildikçe Güneşin ufukta ulaşabileceği yükselti azalır. *Kuzey-güney doğrultusunda her türlü olay yâda varlığın değişimi üzerinde enlemin etkisi vardır.

Meridyen yayları *Bir kutuptan diğer kutba uzanan yarım dairelere meridyen denir. Meridyenlerin başlangıç yeri olarak Londra’daki Greenwich gözlem evi esas alınmıştır. *Başlangıç meridyenin yeri değiştirilebilir. Meridyenlerin Özellikleri: 1-Başlangıç meridyeni Greenwich’tir. 2-Meridyenler kuzey-güney yönlü olarak uzanır. 3-Ekvator çemberinin 360º ‘ye bölünmesiyle 360 meridyen oluşmuştur. 180 doğu ve 180 batı meridyeni vardır. 4-Greenwich sıfırdır. Ayrıca 180 doğu ve 180 batı meridyeni aynı meridyendir.

5-Meridyenlerin uzunlukları birbirine eşittir. 6-Her meridyenin bir anti meridyeni vardır. Bu iki meridyen bir tam çemberi oluşturur. 0 ın karşıtı 180 20 B nın karşıtı 160 D 130 D nun karşıtı 50 B dır. 7-Ekvatorda birbirini takip eden iki meridyen arası 111km dir. Kutuplara gidildikçe bu mesafe azalır ve kutup noktalarında tüm meridyenler çakışır. 8-Aynı meridyen üzerindeki noktalarda yerel saat aynıdır. Fakat 21 Mart ve 23 Eylül tarihleri dışında güneş, farklı zamanlarda doğup, batar. 9-Birbirini izleyen iki meridyen arası her yerde 4 dakikadır.

**Meridyenler arasındaki mesafe kutuplara doğru azalmasına rağmen, 4 dakikalık zaman farkının sabit kalması, açısal hızın her yerde aynı olması ve çizgisel hızın kutuplara doğru azalmasıyla ilgilidir. Boylam: Herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının derece, dakika ve saniye cinsinden değeridir. Boylamın Etkileri: 1-Yerel saat farklarına yol açar. 2-Aynı boylamdaki bütün noktalarda yerel saat aynıdır. 3-Aynı boylamdaki tüm noktalarda 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde güneş aynı anda doğar ve batar. 4-Aynı boylamdaki noktalar güneş karşısında aynı anda geçtikleri için öğle vakti aynı anda yaşanır.

Öğle vakti: Bir yerde güneşin en fazla yükseldiği andır Öğle vakti: Bir yerde güneşin en fazla yükseldiği andır. Bu esnada saat tam 12 olarak kabul edilir. Bu esasa uyularak yapılan saat ayarına yerel saat denir. *Her meridyenin bir yerel saati vardır. Yerel saat namaz vakitleri, sahur ve iftar vakitleri için kullanılmaktadır. Ulusal saat: Bir ülkede zaman birliğini sağlamak için kullanılan saattir. Türkiye’nin ulusal (ortak) saati, 30ºdoğu boylamındaki İzmit’e(2. Saat dilimi) ayarlıdır. Ancak yaz aylarında enerji tasarrufu sağlamak amacıyla Mart ayının sonundan itibaren 45 doğu meridyeni olan Iğdır’ın yerel saati ortak saat olarak alınır.

*Doğu batı yönünde geniş alan kaplayan ülkelerde (ABD, Kanada, Rusya, Çin, Avustralya) aynı anda birden fazla ortak saat kullanılmaktadır.

Uluslararası Saat: Uluslar arası ilişkilerin gelişmesi için kullanılan saat sistemidir. Bu saat sistemine göre Dünya 15ºlik aralıklarla 24 saat dilimine ayrılmıştır. Her saat dilimi sonrakinden bir saat farklıdır. Greenwich’in 7.5 doğu ve 7.5 batısı sıfır saat dilimi olarak alınmıştır. Aynı zamanda 24 uncu saat dilimidir. *12’ye kadar olan saat dilimleri doğu, 12’ den sonraki saat dilimleri batı yarımkürededir. *Her saat diliminin ortasından geçen meridyene ayar meridyeni denir. *Türkiye kışın 2. yazın 3. saat dilimini kullanır.

Yerel Saat Hesapları 1-İki meridyen arasında 4 dakikalık zaman farkı vardır. 2-Her 15ºlik dilim bir saatlik farka yol açar. 3-Güneş doğudan doğduğu için yerel saat doğuda ileri batıda geridir. 4-İki noktadan güneşi daha erken gören daha doğudadır. Yerel saati daha ileridir.

Soru çözerken şunlara dikkat edilmeli: a-İki yer arasındaki meridyen farkı bulunur. Bu işlem yapılırken iki nokta aynı yarım kürede ise çıkarılır, farklı yarım kürelerde ise toplanarak meridyen farkı bulunur. b- Meridyen farkı 4 dakika ile çarpılarak zaman farkı bulunur. c-Saatleri dakikaya çevirme işlemi sırasında bölme yaparken, normal bölme işlemi gibi virgül atılmayacağını unutmayalım. Bölmede kalan var ise işleme devam edilmez ve kalan saatin yanına yani dakika hanesine yazılır.

Örnek: 193 dakikayı saat’e çevirelim 193 / 60 = 3,2166667 olmaz kalan dakika olarak alınır ve sonuç 3 13 dakika olur. d-Yerel saati istenen yer daha doğuda ise zaman farkı toplanır, batıda ise çıkarılır. e-Yerel saatler verilmiş meridyen isteniyorsa; *Büyük saatten küçük saat çıkarılır. Sonuç dakikaya dönüştürülür ve 4’e bölünür. Çıkan sonuç: saati ileri olan soruluyorsa verilen meridyenle toplanır, saati geri olan soruluyorsa çıkarılır (yarım küreler değişiyorsa bu dikkate alınmalıdır).

Örnek: 30 doğu boylamında saat 12 iken; a-45 doğu boylamında saat kaç olur? b-15 batı boylamında saat kaç olur? c-Saatin 17 olduğu boylamın derecesi nedir? Çözüm: a- 30 D 45 D 12 00 ??? *Meridyen farkı bulunur: 45 –30 =15 meridyen. Dakikaya çevrilir 15 x 4 = 60 dakika yapar. 60 dakika 1 saat yapar. İstenen yer daha doğuda olduğu için toplarız Saat 12 00+1 00 =13 00 olur.

b- 15 D 30 D ??? 12 00 *Meridyen farkını buluruz: 30 +15 =45 meridyen 45 x4= 180 dakika yapar. 180 / 60 = 3 00 saat fark vardır. İstenen yer daha batıda olduğu için daha geri olacaktır. Dolayısıyla esas saatten çıkarılarak sonuca ulaşabiliriz. 12 00 –3 00 =9 00 olur.

c- 30 D ??? 12 00 17 00 *Aradaki zaman farkı bulunur: 17 00 –12 00 =5 00 saat olur. Dakikaya dönüştürülür. 5 00 x 60 = 300 dakika yapar. *4 ‘e bölerek aradaki meridyen sayısını buluruz: 300 / 4=75 meridyen olur. Saati ileri olan meridyen sorulduğuna göre daha doğuda olacaktır; 30 + 75 = 105 doğu meridyeni olur.

*Yerel saat ile ortak saat farkından boylam bulma: a-Türkiye için kışın 30 doğu, yazın ise 45 doğu meridyenin yerel saati ortak saat olarak kabul edilir. b-Her meridyenin bir yerel saati vardır. Güneş tam tepede ve gölge boyunun en kısa olduğu an saat 12 00 olarak kabul edilir ve yerel saat ayarı yapılır. c-Güneş bulunulan noktada tam tepedeyken ortak saat 12 00 dan az ise, istenen yer ortak saat meridyeninden daha doğuda, saat 12 00 ı geçiyorsa istenen yer ortak saat meridyeninden daha batıda bir yerde demektir.

Örnek: Ocak ayında (kış mevsimi), Güneş tam tepemizde ve gölge boyumuz en kısa iken a-Ortak saat 11 56 ise hangi boylamdayız? b-Ortak saat 12 04 ise hangi boylamdayız? Çözüm: a-Mevsim kış olduğuna göre 30 doğunun yerel saati ortak saat olarak alınmıştır. Bulunduğumuz yerde güneş tam tepe noktasındaysa yerel saatimiz 12 00 demektir. Bunu şu şekilde ifade edebiliriz; 30 doğu boylamında saat 11 56 iken saatin 12 00 olduğu yer neresidir? 30 D ???? 11 56 12 00 12 00 –11 56 = 00 04 dakika 12 00 –11 56 = 00 04 dakika 4 dakika bir meridyen yapar. Saat daha ileri olduğuna göre, istenen yer daha doğudadır. 30 + 1= 31 doğu meridyeni olur.

b-Soruyu yukarıdaki kurala göre düzeltirsek şöyle olur: 30 doğu boylamında saat 12 04 iken saatin 12 00 olduğu yer neresidir? ?? 30 D 12 00 12 04 12 04 –12 00 = 00 04 dakika 4 dakika bir meridyen yapar. Saat daha geri olduğuna göre, istenen yer daha batıdadır. 30 – 1 = 29 doğu meridyeni

Güneşin doğuş ve batış zamanlarını bulma: a-Güneş, doğuda daha erken doğar ve erken batar (yerel saat ile karıştırılmamalı). b-Ekinoks tarihlerinde gece-gündüz uzunlukları 12 00 ‘şer saattir. Güneş dünyanın her yerinde doğduktan tam 12 00 saat sonra batar. Örnek:21 Mart tarihinde, 30 doğu boylamındaki İzmit’te güneş saat 6 00 da doğmuştur. 15 doğu boylamındaki bir şehirde saat kaçta batar? Çözüm: 15 D 30 D ??? 6 00 30 – 15 = 15 meridyen fark vardır. 15 x 4 = 60 dakika bu da 1 00 saat yapar. İstenen yer daha batıda olduğu için güneş daha geç doğar 6 00 + 1 00 =7 00 da doğar ve; 7 00 + 12 00 =19 00 da batar.

*Güneşin doğuş saatinden gündüz ve gece uzunluğunu bulma: a-Güneşin gök yüzünde en fazla yükseldiği an o yer için öğle vaktidir ve saat 12 00 olarak kabul edilir. b-Yerel saate göre öğle vakti gündüz süresinin tam ortasıdır. Örnek: Bir yerde güneş yerel saate göre 5 00 de doğarsa gündüz süresi ne olur? Çözüm: Saat 12 00 gündüzün ortasıdır. Öyle ise 12 00 – 5 00 = 7 00 , 7 00 saat gündüzün yarısıdır. 7 00 +7 00 = 14 00 gündüz süresi olur. Örnek: Yerel saatle güneşin saat 8 00 de doğarsa gece süresi kaç saat olur? 12 00 – 8 00 = 4 00 4 00 + 4 00 = 8 00 saat gündüz süresidir. 24 00 – 8 00 = 16 00 saat gece süresidir.

Tarih Değiştirme Çizgisi: *180 doğu ve batı meridyenine verilen isimdir. *Bu çizginin doğusunda gün bir gün geri batısında ise bir gün ileridir. *Tarih değiştirme çizgisinde tarihler değişirken saatler birbirini takip eden iki meridyen arası 4 dakika esasına göre artar azalır prensibi korunur. **179 doğuda saat 12 00 ise 180 doğu-batı da 12 04, 179 batıda 12 08 olur. Ama tarihler değişir yön olarak doğuda geri batıda ileri olur.

Örnek: 179 D 180D-B 179 B SALI PAZARTESİ 12 00 12 04 12 08 *Tarih değişikliğine yol açtığı için karalardan geçmez ve zikzaklar çizerek okyanuslarda yoluna devam eder. Örnek: 172 doğu boylamında gün Pazar saat 16 00 dır. 172 batı boylamında gün ve saat için ne söylenebilir?

: I. Yol: Greenwich esas alınır. 172 Batı 0 172 Doğu Pazar ????? 16 00 *Meridyen farkı bulunur 172 + 172 = 344 *Dakikaya çevrilir 344 x 4 = 1376 dakika *Saate dönüştürülür 1376 / 60 = 22 56 dakika *16 00 dan 22 56 yı çıkaracağız. Fakat çıkmaz o zaman 1 gün yani 24 00 saat alırız böylece gün bir gün geri yani Cumartesi olur. 16 00 + 24 00 = 40 00 bunu 39 60 olarak yazabiliriz. 39 60 – 22 56 = 17 04 olur. Demek ki 172 batıda gün Cumartesi saat 17 04 tür.

II Kısa Yol: Tarih değiştirme çizgisi esas alınır. 172 D 180D-B 172 B Pazar 16 00 ??? *Meridyen farkı 180 –172 =8 180 –172 =8 toplam 16 olur. *16 x 4 = 64 dakika yapar, saate dönüştürürsek 64 /60 = 1 04 dakika olur. *İstenen yer yön olarak daha doğuda olduğuna göre saati daha ileri olacaktır. Dolayısıyla toplarız 16 00 + 1 04 = 17 04 olur. *Gün ise kural gereğince tarih değiştirme çizgisinin yön olarak doğusuna geçtiğimiz için bir gün geri olacaktır. Öyle ise cevap Cumartesi saat 17 04 olacaktır.

Örnek: 150 doğu boylamında gün Cuma ve saat 12 00 dır Örnek: 150 doğu boylamında gün Cuma ve saat 12 00 dır. 166 batı boylamında gün ve saat için ne söylenebilir? Çözüm: 150 D 180D-B 166 B Cuma 12 00 ??? *Önce meridyen farkı bulunur; 180 –150 =30 ve 180 –166 = 14 toplam 14 + 30 = 44 meridyen olur. Dakikaya çeviririz; 44 x 4 = 176 dakika bu da 176 / 60 = 2 56 dakika yapar. *İstenen yer yön olarak daha doğuda olduğu için saati daha ileri olacaktır. Dolayısıyla toplarız: 12 00 + 2 56 = 14 56 olur. Tarih değiştirme çizgisinin doğusuna geçildiği için gün bir gün geri alınır yani Perşembe olacaktır. Sonuç: Perşembe, saat 14 56 olur.

SAAT DİLİMLERİ a-Ayar boylamını bulma: *12 ye kadar olan saat dilimleri 15 ile çarpılır ve sonuç her zaman doğu meridyeni çıkar. *12 den fazla olan saat dilimleri önce 24 ten çıkarılır sonra 15 ile çarpılır. Sonuç her zaman batı meridyeni olur. b-Saat diliminin sınırlarını bulma: *Bulunan ayar meridyenine 7.5 eklenir ve 7.5 toplanır böylece saat diliminin sınırları bulunmuş olur ( bir saat dilimi 15 meridyenden oluşur).

Örnek: 7 saat diliminin ayar meridyenini ve sınırlarını bulunuz? Çözüm: Verilen saat dilimi 12 den küçüktür. Sonuç doğu olacaktır. Öyleyse doğrudan 15 ile çarparız. Daha sonra 7.5 ekler ve çıkarırız. 7 x 15 = 105 Doğu (ayar meridyeni) 105 + 7.5 = 112.5 Doğu ve 105 – 7.5 = 97.5 Doğu meridyenleri sınır oluşturur.

Örnek: 16. saat diliminin ayar meridyeni ve sınırlarını bulunuz? Çözüm: Verilen saat dilimi 12 den büyük olduğuna göre sonuç batı olacaktır. İşleme önce 24 çıkararak başlarız, sonra yukarıdaki aynı işlemleri yaparız. 24 – 16 = 8 8 x 15 = 120 B (ayar meridyeni) 120 + 7.5 = 127.5 Batı 120 – 7.5 = 112.5 Batı olur.

c-Bir meridyenin ait olduğu saat dilimini bulma: *Verilen meridyen sayısı 15 e bölünür. Bölmede kalan 7.5 tan fazla ise bölüm bir arttırılır. *Verilen meridyen batı yarımkürede ise aynı işlemden sonra sonuç 24 ten çıkarılır. Örnek: 43 Doğu meridyeni kaçıncı saat dilimindedir? Çözüm: 43 ü 15 e böleriz. 43 / 15 = 2 tam kalan 13 olur kalan 7.5 tan fazla olduğu için ; 2 + 1= 3. Saat dilimi olur.

Örnek: 93 Doğu meridyeni kaçıncı saat dilimindedir? Çözüm: 93 / 15 = 6 kalan 3 olur, Kalan 7.5 tan küçüktür dolayısıyla sonuç değişmez; 6 saat dilimi olur. Örnek: 62 Batı meridyeni kaçıncı saat dilimindedir? 62 / 15 = 4, kalan 2 dir. Verilen yer batı yarım kürede olduğu için 24 ten çıkarırız; 24 – 4 = 20 . saat dilimi olur.

B- ÖZEL KONUM: Dünya üzerindeki bir yerin boğazlara, denizlere, geçitlere, ticaret yollarına, ekonomik ve siyasi topluluklara, yer şekillerine ve yükseltilere göre olan konumudur. *Özel konum, bazen matematiksel konuma ters durumların ortaya çıkmasına yol açar. Türkiye’nin Matematiksel ve Özel konumu: 1-Matematik Konum: *Ülkemiz 36 –42 Kuzey paralelleri ve 26 – 45 Doğu meridyenleri arasında yer alır;

a-Türkiye Orta kuşakta yer alır. b-Dört mevsim belirgin olarak yaşanır. c-Güneş ışınları ülkemize hiçbir zaman dik gelmez. d-Yıl boyunca öğle vakti gölge boyu oluşur ve kuzeye uzanır. e-Güneye bakan yamaçlar her zaman daha sıcaktır. f-Doğu ile batısı arasında 76 dakikalık zaman farkı vardır. h-Güney kıyıları kuzey kıyılarından daha sıcaktır.

2-Özel Konum: a-Doğu-batı yönünde uzanan bir yarım adadır. b-Dağların doğu-batı yönlü uzanması yolların gidişini belirlemiştir. c-Yükselti batıdan doğuya doğru artar. d-Yer şekilleri çeşitli olduğu için aynı anda farklı mevsim özellikleri yaşanır. e-Petrol zengini ülkeler ile sanayi ülkeleri arasında yer alır. f-Orta Doğu- Balkanlar ve Kafkaslar gibi her zaman karışık olan bölgelerin ortasında denge unsurudur

h-İstanbul ve Çanakkale boğazları stratejik önemini arttırmıştır. g-Farklı siyasi, kültürel, ekonomik özelliklere sahip ülkelerle komşudur. h-İstanbul ve Çanakkale boğazları stratejik önemini arttırmıştır. I-NATO nun güneydoğu kanadında yer alır. i-Sovyetler birliğinin dağılmasıyla önemi daha da artmıştır. Sunu Arşiviniz: http://hastaneciyiz.blogspot.com