ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUĞU OLAN AİLELERDE UYUM SÜRECİ VE STRESLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI

Bir çocuğun doğumu, ailelerin yaşamında bir dönüm noktası oluşturur Bir çocuğun doğumu, ailelerin yaşamında bir dönüm noktası oluşturur. Doğal olarak tüm anne babaların beklentisi normal ve sağlıklı çocuklara sahip Olmaktır. Bir çocuğun özel gereksinimli olduğunun öğrenilmesi, yetersizliğin derecesi ne Olursa olsun ailesi için yüksek derecede stres verici bir olaydır (bilal ve dag, 2005). Herhangi bir anormal durumun olması ailelerde hayal kırıklığı yaratır (okanlı ve Ark., 2004

Anne ve baba, alışılması zor olan bu durum karsısında stres yasamakla birlikte, günlük hayatın gereklerini yerine getirmede zorlanmakta, basta evlilik, duygusal ilişkiler olmak üzere kişilerarası ilişkilerinde gergin olmaktadır.Yaşanan bu travmatik duruma uygun olmayan tepkiler ve ailenin içine düştüğü suçluluk duygusu anne-babayı depresyona götürmekte, aynı zamanda çocuğun bakımı için gerekli olan fazla zaman, para, enerji gereksinimi annenin ve babanın stres yasamasına neden olmaktadır.

Özel gereksinimli çocuk, belli gelişim alanları açısından yetersizlikten etkilenmiş olmasından dolayı anne ve babasına değişen derecelerde bağımlıdır. Bu durum aile için sürekli basa çıkma gerektiren bir stres kaynağıdır . Bu süreçte ailelerin çocuklarının özel durumunu kabullenmesinde birtakım güçlüklerle karşılaşılabiliyor. Bu güçlükler; psikolojik durum, maddi durum, eğitim durumu, yasam tarzı, aile çevresi ve sosyal çevreyle ilişkiler, çocuğun kabulündeki güçlük durumu olarak gruplandırılabilir. Anne, tüm bu güçlükleri çözmede daha aktif rol almakta ve daha çok çaba göstermektedir

UYUM SÜREÇLERİ Ailelerin gelişimsel yetersizlikleri olan çocuklarını kabul süreçlerinde verdikleri tepkiler üç evreden oluşmaktadır.Birinci evre; Şok, reddetme ve depresyon. İkinci evre; karmaşa(zihinsel farkına varış),suçluluk ve kızgınlık. Üçüncü evre ise; Pazarlık etme, kabul ve uyumu içermektedir.

1.EVRE ŞOK REDDETME ACI-DEPRESYON

ŞOK:Çocuğun durumunun öğrenilmesi sonucunda ortaya çıkan ilk tepki “ ŞOK” tepkisidir. Aile beklemediği ve hazır olmadığı bir durumla karşılaşmıştır. Bu duruma verilen ilk tepkiler; ağlama, çaresizlik, çevreye tepkisiz davranışlar, bir nevi hissizleşme şeklinde olur. REDDETME:Bazı anne babalar çocuklarının engelli olduklarını kabul etmek istemezler. Bu evreyi yaşayan aile, gelecekte başına geleceğini düşündüğü durumlardan korkmaktadır ve yaşanabilecek endişe ve üstlenmesi gereken sorumluluklardan kaçınmaya uğraşmaktadır. Reddetme, olayların farkında olmaktan kaçınma olarak da tanımlanabilir. Bu dönemde aile böyle bir çocuğu olduğunu kabul etmemekte ve çocuğunun normal olduğuna ilişkin kanıtlar aramaktadır. Bütün uzmanları dolaşarak çareler ararlar. ACI ÇEKME-DEPRESYON: Aile, mükemmel çocuk hayallerinin yıkıldığını düşünerek bir yas duygusu yaşar. Bu duygu, anne babanın hayalinde yaşattığı ideal çocuğun yok olması hissinden kaynaklanır. Bunu telafi etmek için ailelerde normal çocuk özlemi görülebilir. Bazı anne babalar acı çekme ve depresyon sonucu “SOSYAL ETKİLEŞİMDEN KAÇINMA” gibi davranışlar gösterebilirler. Acı çekme; gerçeğin kabullenilmesini kolaylaştıran bir duygu olarak görülmektedir.

2.EVRE SUÇLULUK VE KARIŞIK DUYGULAR ZİHİNSEL FARKINA VARIŞ

SUÇLULUK VE KARIŞIK DUYGULAR: Aile çocuğunun durumundan kendini sorumlu tutmaktadır. Ailelerin belki de en çok zorlandıkları duygu suçluluktur. Anne baba çocuğunun durumuna kendisinin veya davranışlarının neden olduğu düşüncesiyle suçluluk duyar. Bazıları tanrısal bir cezalandırma olduğunu bile düşünürler ZİHİNSEL FARKINA VARIŞ: Bu devrede karmaşa yani ne yapacağını bilememe nereye başvuracağını bilememe davranışı,suçluluk duyma,kızgınlık,hayal kırıklığı,acı ve utanç duyguları yaşamaktadır.

3. EVRE UZLAŞMA VE PAZARLIK KABUL VE UYUM

UZLAŞMA VE PAZARLIK:Uyum sürecinin son evrelerinden birisidir UZLAŞMA VE PAZARLIK:Uyum sürecinin son evrelerinden birisidir. Artık aile için önemli olan çocuğunun normal hale gelmesidir. Aile çocuğunun özrünü ortadan kaldırmanın yollarını arar. Bunu gerçekleştirebileceğini umduğu herkesle pazarlığa girebilir. Bu kişi bir doktor, bir uzman ya da hoca olabilir. Pazarlık çoğu kez çocuğun iyileşmesi karşılığında bir şeyleri vermeyi ya da yapmayı kabul etmektedir. Pazarlık, suçluluk ve çaresizlik duygularının bir yansıması olmaktadır KABUL VE UYUM:Uyum sürecinin son aşamasında anne baba, çocuğuyla olumlu ilişkiler kurabileceğini fark etmeye başlar. Bu evrede aile üyelerinin tümü, özel gereksinimli çocuğun varlığı gerçeğini kabul etmiştir. Kaygılar ve korkular dinmiştir, bunların sonucu oluşan “çocuğundan utanma” vb. gibi olumsuz duygularla baş edilmiştir. Artık aile çocuğunu tanımaya, anlamaya ve problemlerine çözüm bulmaya odaklanmıştır. Çocuğun şimdiki ve gelecekteki sorunları için planlama yapar. Aile çocuğu olduğu gibi kabul eder ve uyum aşaması ile bunu eyleme döker.

STRES VE BAŞA ÇIKMA YOLLARI

STRESİN NEDENLERİ? Normal çocuk sahibi olma hayallerinin yıkılması Aile bireylerine, çocuğun kardeşlerine, yakınlara ve çevreye çocuğun durumunu açıklamadaki zorluk Çocuğun durumu ve özelliklerine ilişkin elde edilen bilginin yetersizliği Çocuğun özrünün yol açtığı davranış ve sağlık sorunları Çocuğun bakımındaki zorluk Çevrenin çocuğa karşı olumsuz tutumu çevrenin aileden uzaklaşması Pek çok uzmanla görüşme gereği En uygun eğitim ortamını bulma çabaları

STRESLE BAŞA ÇIKMA YÖNTEMLERİ OLUMLU YÖNTEMLER OLUMSUZ YÖNTEMLER

OLUMLU YÖNTEMLER BEKLENTİ AYARLAMA:Çocuğun kendi gelişimini görme, ona göre neler yapabileceğine gelişiminin ne kadar hızda olabileceğine göre beklenti oluşturma,çocuğu iyi tanıyarak yüksek beklenti içinde olmayıp yapabilecekleri üzerine yoğunlaşarak basitten karmaşığa,küçük adımlardan büyük adımlara doğru ilerlemeye çalışılabilir. UZMANLARDAN YARDIM ALMA:Aile eğitiminden yararlanmanın,psikolojik danışma çalışmalarına katılmanın önemi (geleceğe ilişkin olumlu beklentiler içinde olmak,karamsar,karmaşık ve karışık duyguların,yaşantıların olumluya ve gelişime yönelmesi adına),çocuklar ile daha iyi iletişim kurmanın gerekliliği. ÇOCUĞUN EĞİTİMİ İLE İLGİLİ KURUMLARDA ÇALIŞMA VE BU KURUMLARLA İŞBİRLİĞİ İÇİNDE OLMA:Özel eğitimle ilgili dernek ve vakıflarda aktif rol almak.ayrıca eğitim sürecinde ve çocukların gelişiminde anne babaların gözlemlerinden ve görüşlerinden faydalanmak çocukların gelişimine olumlu katkılar sağlayarak kolaylaştırdığından anne baba eğitimin her aşamasında aktif rol almalı.

Stresle baş etmede aileye öneriler Davranışlarınızı kontrol edemiyorsanız Davranışlarınızın sonuçlarını tahmin edin. Ne istediğinizi bilmemeniz ve bazen istemediğiniz davranışlarda bulunmanız size stresin kapılarını aralayabilir. Kendi davranışın sonuçlarını tahmin edebilen ve davranışlarını düzenleyebilen kişi, kendisi kontrol edebilir. Kişinin kendisini tanıması, stresi belirlemek ve başa çıkmak için yararlı bir yöntemdir.

Strese girmeniz çok doğal oysa çözüm düşüncelerinizde, Olumlu düşünün Sürekli yaşadığınız olumsuz durumları düşünüyor, tekrar tekrar aynı olayı hatırlıyorsunuz. Ayrıca stres verici bir duruma girmek üzereyken o sırada yaşadığınız korku, kaygı, tedirginlik, kızgınlık gibi duygular üzerinde yoğunlaşabilirsiniz. Stres yaşadığınız durumlarda düşüncelerinizde aşağıda verilenlere benzer çarpıtmalar yapabilirsiniz.

Olumluyu geçersiz kılmak:” Hep bir sonuca varmak: Aşırı büyütme ya da küçültme: “Meli” “Malı “ cümleler: “ Etiketleme ve yanlış etiketleme: Kişiselleştirme: Ya hep ya hiç” türü düşünme: Aşırı genelleme:

Kimseyle paylaşmıyorsunuz Yaşadıklarınızı, hissettiklerinizi kimseyle konuşmuyorsunuz. Bu nedenle kendinizi yalnız hissediyorsunuz ve yaşadığınız olumsuzluklarla tek başına mücadele etmek zorunda kalıyorsunuz İletişim Kurun Yaşadıklarınızın ve hissettiklerinizin sevdiğiniz insanlarla paylaşın. Onlardan sosyal destek alın. Okul rehber öğretmeninizden ve gerektiği takdirde daha farklı uzmanlardan yardım alın. Bedeninize yönelik stresin etkilerinden kurtulmak için bilinçli bir şeklide beslenmiyorsanız, Beslenmenize önem verin. Zamanı iyi kullanmıyorsanız, Zamanınızı planlayın. Kendinize zaman ayırmıyorsanız, Kişisel ihtiyaçlarınıza ve yapmak istediklerinize zaman ayırın. İletişim becerilerinizi geliştirmeye çalışın. Sorun çözme becerilerinizi geliştirmeye çalışın.. Yaşadıklarınızı tehdit yada risk olarak algılamayın;yeteneklerinizi ,tutum ve manevi değerlerinizi sınama imkanı olarak algılamaya çalışın.

Amaca yönelik davranışlarınızı belirleyin ki istendik ve olumlu davranışların gelişmesine imkan sağlamış olun.böylece hem özel gereksinimli çocuğunuza hem de ailenize etkili ve kaliteli zaman sağlayabilin.

Olumsuz yöntemler Çevreden soyutlanma Aşırı korumacılık Çocuğun kendisine gereksinimlerini karşılaması için fırsat tanınmaması Çocuğun her yaptığıyla aşırı ilgilenme Çocuğun tek başına bir şey yapmasına fırsat tanımama Çocuğun yaşamını sınırlama

YAŞAMIN KENARLARINDA BİR YERLERLERDE SALLANMAKTANSA YAŞAMA KENETLENİN,OLUMSUZLUKLAR DEĞİL OLUMLU DÜŞÜNCELER SİZE REHBER OLSUN

katIlImInIz İçİn teşekkür ederİz Hatice KARA Rehber Öğretmen Ve Psikolojik Danışman