BULAŞICI HASTALIKLARLA İLGİLİ TANIMLAR

Atak Hızları İnsidansın bulaşıcı hastalıklar alanında kullanılan şeklidir. Belirli bir süre içinde saptanan bulaşıcı hastalık vaka sayısının, o hastalığa duyarlı kişi sayısına bölünmesiyle elde edilir.

Primer Atak Hızı İlk vakanın (indeks vaka) saptanmasından itibaren en uzun bir kuluçka süresi içinde saptanan vaka sayısının, duyarlı kişi sayısına bölünmesi ile elde edilir. Salgının yaygınlığını ölçmek için kullanılır.

Sekonder Atak Hızı En uzun ikinci kuluçka süresi içinde görülen vaka sayısının duyarlı kişi sayısına bölünmesiyle elde edilir. Alınan kontrol önlemlerinin etkinliğini ölçmek için kullanılır.

Sürveyans Sürekli ve sistematik kayıtlarla ya da taramalarla hasta kişilerin bulunması. Aktif Sürveyans Bir bulaşıcı hastalık salgını çıktığında ya da salgının başlamasının beklendiği zamanlarda uygulanan hasta taramaları. Pasif Sürveyans Sürveyans işlemlerinin, sağlık personelince, görevli olduğu sağlık kuruluşundan, halk o kuruluşa geldikçe yürütülmesi

Karantina Bulaşıcı bir hastalığa yakalanmış olmasından kuşku duyulan kişi ve/veya hayvanları, hastalığın en uzun kuluçka süresine eşit bir süre, sağlam kişilerle temas ettirmemek. Ayırma (İzolasyon) Hasta insan ve hayvanların, hastalığın bulaşıcılık süresi boyunca ayrı tutulması. Filyasyon Bir salgının başlamasına neden olan kaynak için kullanılır.

Enfeksiyon Enfeksiyon Hızı Enfeksiyon Havuzu Bir hastalık etkeninin bir konakta yerleşmesi ve üremesi. Enfeksiyon Hızı Bir toplumdaki enfekte kişilerin (hastalar ve hasta olmayanlar) nüfustaki duyarlı kişilere göre hızı. Enfeksiyon Havuzu Bir ülkede, belli bir enfeksiyonu olanların sayısı. Bu gösterge, o hastalığın yayılmasının kontrol altına alınıp alınamadığının bir göstergesidir.

Enfeksiyon Zinciri Eradikasyon Bir enfeksiyon etkeninin bulaşmasındaki aşamaları ve bulaşıcı hastalıklarla savaşta alınan önlemlerin yöneldiği üç hedefi anlatır. Bu aşamalar; hastalık kaynağı, bulaşma yolları ve sağlam kişidir. Hastalığın kontrol altına alınmasındaki temel ilke enfeksiyon zincirinin üç halkasından en az birine yönelik olarak önlemler almaktır. Eradikasyon Bir hastalığı bir toplumda, coğrafik bölgede ya da dünyada daha sonra yeniden ortaya çıkmayacak biçimde ve kesinlikle ortadan kaldırmak.

Endemik Hastalık Salgın (Epidemi) Pandemi Belli bir bölgede her yıl yaklaşık olarak aynı sayıda kişide görülen hastalık. Salgın (Epidemi) Bir toplumda ya da bölgede belirli bir hastalığın, içinde bulunulan mevsim ya da ayda normalde beklenen sayıdan daha fazla sayıdaki kişide görülmesi. Pandemi Birkaç ülkeyi etkisi altına alan büyük salgın.

YİRMİBİRİNCİ YÜZYILDA BULAŞICI HASTALIKLAR

Bulaşıcı hastalıkların azalma nedenleri * Çeşitli sanitasyon uygulamaları (su kaynaklarının iyileştirilmesi gibi) * Antimikrobial ilaçların kullanımı * Aşı ve serum uygulamaları * Gıdaların sağlıklı depolanması, temiz tutulması, hazırlanması ve sütün pastörizasyonu

Toplumu Tehdit Eden Enfeksiyonlara Neden Olan Bazı Faktörler 1- Demografik ve davranışlardaki değişmeler 2- Teknoloji ve endüstrideki gelişmeler 3- Ekonomik gelişme ve yeni yerleşim bölgeleri 4- Uluslararası ticaret ve seyahatler 5- Mikroorganizmalardaki adaptasyon ve diğer değişmeler

1- Demografik ve davranışlardaki değişmeler * Nüfus artışı (gecekondulaşma, kötü hijyen vb), * Cinsel aktiviteler (cinsel yolla bulaşan hastalıklar), * Uyuşturucu ilaç kullanımı (cinsel yolla bulaşan hastalıklar), * İmmunosüpresiflerin dağılımı (yaşlanma, radyoterapi).

2- Teknoloji ve Endüstrideki Gelişmeler * Hastane enfeksiyonları * Klima ve soğutma sistemlerine bağlı pnomoniler * Global ısınma (sıtma gibi) * Plastik kaplar (mantar ve botalismus)

3- Ekonomik gelişme ve yeni yerleşim bölgeleri * Yeni patojenlerle karşılaşma * Sivrisinek göçü

4- Uluslararası ticaret ve seyahatler * Göçler (sifiliz, sıtma gibi) * Savaşlar (Kore’den Hanta virus) * Laboratuvar hayvanlarının taşınması

5- Mikroorganizmalardaki adaptasyon ve diğer değişmeler * Virus RNA ve DNA yapısındaki değişimler * Antiviral ilaçlar (direnç gelişimi)

SALGINLARIN EPİDEMİYOLOJİK İNCELENMESİ Salgın Türleri: 1- Tek Kaynaklı Salgınlar: Çok sayıda hassas kişinin, patojen etken kaynağı ile aynı anda karşılaşması sonucu oluşur. Vaka sayısında birdenbire artış olur. Gerekli önlemler alınınca vaka sayısı hızla düşer. Genellikle su ve besin kaynaklıdır. Örn: Kolera, besin zehirlenmesi.

2- Çok Kaynaklı Salgınlar: Sağlam ve hassas kişilerin hasta veya taşıyıcılarla tek tek karşılaşması söz konusudur. Vaka sayısı yavaş artar. Süre daha uzundur. Genellikle solunum yolu kaynaklıdır. Örn.: Kızamık.

3- Çağımızın Salgınları: Bunlar biyolojik değil kimyasaldır 3- Çağımızın Salgınları: Bunlar biyolojik değil kimyasaldır. Zararlı atıklarla oluşur. Örn.: Radyoaktif sızıntılar, civa zehirlenmeleri, uyuşturucu maddeler gibi.

Salgınların Boyutunu Belirleyen Faktörler * Hastalık ve etkene ilişkin özellikler * Kişiye ilişkin özellikler * Çevreye ilişkin özellikler

Hastalık ve Etkene İlişkin Özellikler * Hastalık etkeninin enfektivitesi * Hastalık etkeninin bağışıklık bırakma hızı * Hastalığın spektrumu * Hastalığın insidansı * Hastalığın fatalitesi * Hastalığın inkübasyon süresi

Kişiye İlişkin Özellikler * Yaş * Cins * Sosyoekonomik düzey * Meslek * Aile büyüklüğü

Çevreye İlişkin Özellikler * Konut koşulları (temiz su, sağlıklı tuvalet) * Çevre koşulları (atıkların kontrolü, temiz su, gıda sanitasyonu)

BİR SALGININ İNCELENMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKENLER 1- Hastalık tanısının kesinleştirilmesi 2- Salgın durumu olup-olmadığının belirlenmesi 3- Tüm hastaların saptanması 4- Risk altındaki toplumun belirlenmesi 5- Çevre koşullarının incelenmesi 6- Salgının kaynağına ilişkin hipotezlerin kurulması

7- Salgını kontrolü için gerekli önlemler alınması. a. Vakaların tedavisine başlanması b. Yayılmayı durdurucu önlemler alınması - Hastalığa özel (bağışıklama, kemoproflaksi, dezenfeksiyon) - Genel (tarama, beslenme, suların arıtılması, besin sanitasyonu, sağlık eğitimi gibi) - Rapor yazılması: Tüm yapılanların kaydedilme işlemidir

BULAŞICI HASTALIKLAR EPİDEMİYOLOJİSİ

Bulaşıcı Hastalık Sorununun Genel Özellikleri 1- Bulaşıcı hastalıklar, hastalık ve ölümlerin en önemli nedenidir. 2- Bulaşıcı hastalıkların önlenmesi için sürekli, kapsamlı ve pahalı sürveyans gereklidir. 3- Bulaşıcı hastalıklar bir yöreden diğerine kolaylıkla taşınmaktadır. 4- Toplumun yaş yapısını etkiler. 5- Sağlık kurumları için en önemli yükü oluştururlar.

6- Sakatlıkların en önemli nedenidir (trahom, polio gibi) 7- İş ve okulda devamsızlığın en önemli nedenidir 8- Bildirimleri yetersizdir 9- Bazılarının düzeltilmesi (önlenmesi) çevre faktörlerinin düzeltilmesine bağlıdır 10- Ülkenin ekonomik durumunu olumsuz etkileyebilir

Enfeksiyon Zinciri 3 öğeden oluşur;  Hastalık Etkeni  Bulaşma Yolları  Enfeksiyon Kaynağı

1- Enfeksiyon Etkeni (Ajan): * Metazoalar (kancalı kurt gibi), * Protozoalar (malarya, amipli dizanteri), * Bakteriler (tifo, tbc. v.b.), * Mantarlar (moniliazis v.b.), * Riketsialar (tifüs), * Viruslar (kızamık, kabakulak, su çiçeği v.b.).

2- Bulaşma Yolları: a. Solunum Sistemi Yolu: Pnomoni, kızamık, kızamıkçık, boğmaca, grip, tbc., kabakulak gibi. b. Sindirim Sistemi Yolu: Tifo, kolera, basilli dizanteri, enfeksiyöz hepatit, brusella gibi. c. Temas Yoluyla: Lepra, uyuz, kuduz, şarbon, sifiliz, gonore, AIDS, trahom gibi.

3- Enfeksiyon (aracı) Kaynağı: * İnsanlar: Hasta ve taşıyıcı. Kızamık, kabakulak gibi. *Vertebralı hayvanlar: Kaynağı hayvan olan etkenlerle oluşan enfeksiyon hastalıklarına zoonozlar denir. Örn.: Kuduz, brusella, şarbon gibi. * Eklembacaklılar: Kene, pire gibi. Örn.: Veba. * Toprak ve diğer cansız araçlar: Tetanoz gibi.

Bulaşıcı Hastalıkların Kontrolü 1- Genel Kontrol Önlemleri. 2- Özel (Spesifik) Kontrol Önlemleri: a. Hastalık kaynağına yönelik önlemler, b. Bulaşma yollarına yönelik önlemler, c. Sağlam kişiye yönelik önlemler.

1- Genel Kontrol Önlemleri: * Sağlık eğitimi * Kişisel temizlik kurallarına uyma * Yeterli ve dengeli beslenme * Sosyoekonomik durumun iyileştirilmesi * Suların arıtılması * Besin kontrolü * Zoonozların kaynağı olan hayvanların kontrolü * Etkin bağışıklama programlarının uygulanması

2- Özel (Spesifik) Kontrol Önlemleri: a 2- Özel (Spesifik) Kontrol Önlemleri: a. Hastalık kaynağına yönelik önlemler: - Kesin tanı - Hastalığın bildirimi - Erken tedavi - İlk kaynağın bildirilmesi - Taşıyıcıların aranması - Temaslıların izlenmesi - Dezenfeksiyon - Hasta hayvanların izlenmesi

b. Bulaşma yollarına yönelik önlemler: * Suların arıtılması * Besinlerin kontrolü ve sanitasyonu * Vektör kontrolü * Sağlıklı tuvalet * Çöp ve gübre kontrolü * Dezenfeksiyon

c. Sağlam kişiye yönelik önlemler: - Bağışıklama - Kemoproflaksi - Uluslararası önlemler.