ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER Öğr.Gör.Dr. Arzu YÜKSELEN Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü

Zihinsel yetersizliğin tanımı Zihinsel yetersizlik,zihinsel işlevde bulunma ve kavramsal ,sosyal ve pratik uyumsal becerilerde kendini gösteren uyumsal davranışların her ikisinde anlamlı sınırlılıklar olarak karakterize edilen bir yetersizliktir.Bu yetersizlik 18 yaşından önce başlar.

Tanımda üç temel nokta üzerinde durulmaktadır: Zihinsel işlevler Uyumsal davranışlar Destek hizmetleri

1.Zihinsel işlevler: Zihinsel yetersizlik zihinsel işlevlerde önemli derecede normalin altında olma olarak tanımlanmaktadır. Normalin altında yer alma genel nüfusun %97 sinin aşağısında yer alma anlamına gelmektedir.Bu kanıya varabilmek için zeka testlerinden yaralanılır. Zeka bölümü 70 ve altında yer alma zihinsel işlevlerde normalin altında kalmayı göstermektedir.

2. Uyumsal davranışlar: Uyumsal davranışlar insanların günlük yaşamlarında işlevde bulunmak için öğrendikleri kavramsal,sosyal ve pratik becerilerin bütünüdür. Uyumsal davranışlar bireyin yaşamında kullandığı davranışlardır. Pratik uyumsal davranışlar arasında yemek, yeme,giyinme, tuvalet, bir yerden bir yere seyahat etme, para kullanma gibi beceriler sayılabilir.

3. Destek sistemleri: Destek hizmetleri bireyin ihtiyacına göre ve zamana göre değişebilir. Zihinsel yetersizliği olan bireylere doğal destek, rastlantısal destek, genel ve özel destek olmak üzere dört alanda destekte bulunulabilir.Doğal destek, iş yerindeki arkadaşlarının ya da okuldaki arkadaşlarının desteğidir. Komşular ve toplumun verdiği destektir.

Rastlantısal destek, düzenlenen bir eğlenceye katılma, bir yemeğe davet edilme şeklindedir. Genel destek, herkese yönelik verilen hizmetler (toplu taşıma araçlarından yararlanma gibi) aracılığıyla yapılır. Özel destek, yetersizlik durumlarında verilen destekleri içermektedir. Özel eğitim, erken özel eğitim ve mesleki rehabilitasyon gibi sunulan hizmetleri içermektedir.

Zihinsel Yetersizliğin Tanılanması/Değerlendirilmesi 1.adım: Zihinsel yetersizliğin teşhisinin uygun bir şekilde konulması Zihinsel yetersizlik eğer; 1.70-75 ZB ve altında kalan zeka düzeyi belirlenmişse 2.Uyumsal davranış alanlarının iki ya da daha fazlasında önemli bir yetersizlik varsa 3.18 yaşından küçük ise zihinsel yetersizlik tanısı konulur.

2.adım: Güçlü ve zayıf yönlerinin belirlenmesi/sınıflama ve destek ihtiyaçlarının belirlenmesi: 1. Bireyin güçlü ve zayıf olduğu alanlar psikolojik ve duygusal etmenler göz önüne alınarak belirlenir. 2.Bireyin genel sağlık durumu ve zihinsel yetersizliğe neden olan etmen belirlenir. 3.Bireyin şu andaki fiziksel çevresini tanımlanır ve büyümesi, gelişmesi için gerekli olan çevre betimlenir.

3. adım: Gereksinim duyduğu desteğin yoğunluğunu ve şeklini belirlemek: Bireyin zihinsel işlevleri ve uyumsal davranışları, psikolojik ve duygusal etmenler, sağlık ve çevresel etmenler açısından ihtiyaç duyduğu destek şekli ve yoğunluğu açıklanır.

Zihinsel Yetersizliğin Nedenleri Doğum öncesi nedenler Kromozomal bozukluklar Down sendromu Frajil X William sendromu Prader-Willi sendromu

2. Metabolizmanın işleyişindeki sorunlar Fenilketonüri 3. Beyin gelişimi ile ilgili sorunlar -Mikrosefali -Hidrosefali 4. Çevresel etkiler Fetal alkol sendromu Doğum anı nedenler Doğum sonrası nedenler

Zihinsel yetersizliği önleme çalışmaları -Birincil önleme çalışmaları, temelde neden ortaya çıkmadan önce yapılan çalışmalardır. (Hamilelere ilaç kullanımının eğitim programları anlatılması gibi) -İkincil önleme çalışmaları, erken özel eğitim programlarıdır. (Fenilketonüride yapılan diyet ile zihinsel engel önlenebilir) -Üçüncül önleme çalışmaları, özel eğitim uygulamalarıdır.

Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrencilerin Özellikleri Bilişsel özellikleri; Bellek: Hem uzun hem de kısa süreli bellekte bilgileri toplama ve bu bilgileri kullanmada problemleri vardır. Dikkat: Zihinsel yetersizliği olan bireylerin ayırt etme güçlükleri ve sadece belirli bir uyarana dikkatlerini toplama sorunları vardır. Bu öğrencilerle çalışacak eğitimcilerin öğretecekleri bilgi ve becerileri küçük adımlara ayırması, onların dikkatlerini toplamasına yardımcı olacaktır.

Dil: Yetersizliğin derecesine bağlı olarak dili anlamakta güçlük yaşamaktadırlar. Dil gelişimlerinde gecikme, telaffuz ve konuşmalarında akıcılık problemleri normal gelişim gösteren akranlarından daha çoktur. Dil gelişimindeki problemler, alıcı ve ifade edici dil becerilerinde sınırlılık, karşılıklı konuşma becerilerinde konuşmayı başlatma güçlüğü, yönerge takip etme ve yönerge vermede sınırlılık, belirli bir konu çerçevesinde diyalogu sürdürememe, bir hikayeyi anlatamama olarak sıralanabilir.

Akademik başarı: Bilişsel özelliklerdeki yetersizlik akademik başarıları üzerinde de olumsuz etki yaratmakta, bu bireyler normal gelişim gösteren akranlarından akademik alanlarda geri kalmaktadırlar. Bu nedenle daha çok çalışmaları gerekmektedir. Biliş ötesi özellikler:Yetersizliğin derecesine bağlı olarak güçlük yaşamaktadırlar. Bu beceriler bir problemi nasıl çözeceğini planlama, çözümleri kontrol etme, uygulama ve sonuçlarını değerlendirmeyi kapsamaktadır.

Motivasyon:Öğrenme ortamlarında önemli kaygılar yaşamaktadırlar Motivasyon:Öğrenme ortamlarında önemli kaygılar yaşamaktadırlar. Öğrenmeye karşı motivasyonlarının az olması geçmişte başarısız olmaları ve başarısızlık yaşantıları onları içsel ödüllendirmeden dışsal kaynaklı ödüllendirme arayışına sokmakta, başkalarına bağımlı kılmaktadır. Genelleme: Özellikle akademik becerilerde genelleme problemleri vardır.

Sosyal davranışsal ve duygusal özellikler Sosyal özellikler: Sosyal ilişkilerde güçlük yaşamaktadırlar. Akranları tarafından kabul edilmemekte ya da daha az tercih edilmektedirler.Kaynaştırmanın başarısı normal gelişim gösteren öğrencilerin engelli öğrenciye karşı olumlu tutum geliştirmesi ve onunla sosyal iletişime girmesine bağlıdır.

Uyumsal davranışlar: Uyumsal davranışlar bireyin çevresinin istek ve beklentilerine yanıt vermesi olarak tanımlanmaktadır. Bu alan içinde iletişim, özbakım, sosyal beceriler, ev yaşamı, boş zaman, sağlık ve güvenlik, işlevsel akademik beceriler, toplum kaynaklarının kullanımı ve işe girmek vardır. Zihinsel engelli birey engelinin derecesine bağlı olarak bu alanlarda az ya çok oranda yetersizlik gösterebilir.

Davranışsal özellikleri:Bazı zihinsel engelli bireyler kendilerini yaralama ve ısırma davranışları gösterebilir, bazıları da aşırı yeme davranışı gösterebilir. Duygusal özellikleri: Zihinsel engelli öğrenciler engelli olmayan bireylere oranla daha çok yalnız oldukları , ayrı okullarda eğitim alan öğrencilerin kaynaştırma ortamındakilere göre daha fazla depresyon yaşadıkları görülmektedir.

Fiziksel sağlık özellikleri Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocukların yetersizliği olmayanlara göre daha fazla sağlık sorunları yaşadıkları görülmektedir. Zeka düzeyi düştükçe ek sağlık sorunları ve tıbbi tedavi ihtiyaçları artmaktadır.

Zihinsel yetersizliği olan çocuklarla çalışan öğretmenler için stratejiler Öğretmenler engelli olmayan çocuklara uyguladıkları öğretim stratejilerini zihinsel yetersizliği olan öğrencilere uygulayabilirler. Ancak daha fazla tekrar ve zamana ihtiyaç duydukları göz önüne alınmalıdır. Eğitim programlarında işlevsel becerilere yer verilmelidir. Gelişim düzeylerine uygun hedefler seçilmelidir. Öğretilen beceriler bağımsız olarak uygulamaya geçirilmeden önce bu beceriye yönelik pratik uygulamalara yer verilmelidir.

5. Öğretim sırasında sık sık destekleyici geri bildirimde bulunulmalıdır. Böylece öğretim olumlu yönde etkilenecektir. 6. Ödüller sonuçtan çok süreç içinde yer alan tüm aşamaların kazanımı sonucunda verilmelidir. 7. Öğretilen beceri ve davranışlar mümkün olduğunca gerçek ortamlarda öğretilmelidir.

8. Öğretim sırasında öğretmenin çocuğa yakın olması, öğretim materyallerini nasıl kullanması gerektiğini göstermesini, geri bildirimi ve ödül vermeyi kolaylaştıracaktır. 9. Öğretmenin sınıfı düzenlemesi, öğrenciye istenilen zaman içinde doğru tepiler verebilmesi için yapacağı yardımlar ve doğru tepkilerin ardından verilen ödüller başarıya ulaştıracaktır.