Çocuklarda uyum ve DAVRANIŞ PROBLEMLERİ Doç. Dr. Yasemin AYDOĞAN 9 Ocak 2014 - Mebrure İlhan Bağışgil - Bolu

Uyumsuzluk Çeşitleri Duygusal P. Korkular Bağımlılık Kaygılı Çocuk Kekemelik Tikler Davranış P. Saldırganlık Yerinde Duramayan Çocuk Yalan Çalma İnatçı Çocuk Alışkanlık P. Altını Islatma ve Dışkılama Tırnak Yeme Parmak Emme

Davranış problemlerinin nedenleri Dikkat çekme İntikam Güç Kazanma Yetersizlik

DUYGUSAL ŞİDDET Çocuk konuşurken başka yöne bakmak Dinlememek Başarılarını görmezden gelmek Eleştirmek Tehdit etmek Cevaplarının olumsuz olduğunu bildiğimiz soruları yöneltmek Suçlamak Aşağılamak Yapabileceğinden fazlasını beklemek Soğuk ve ilgisiz davranmak Çocuğun arzu edilen tarzda olmayan (=başarısız) davranışlarını, olumlu davranışları olan çocuklarla karşılaştırmak

Öğrenilmiş Çaresizlik 5 maymun deneyi

SALDIRGANLIK Çocuğun genellikle kendi akranlarına ve başkalarına vurması, ısırması, tekmelemesi, eşyaları fırlatması ve tükürmesi gibi zarar vermeyi hedefleyen davranışlarda bulunmasıdır. Saldırgan davranışların ödüllendirilmesi Yetişkinlerden katı ceza, anlayışsızlık ve yetersiz sevgi görme Televizyonun ve kitle iletişim araçlarının olumsuz etkisi Olumsuz anne-baba tutumları, gevşek disiplin Aile içi şiddet Saldırganlık konusunda model olmayın. Saldırgan davranışlara tolerans göstermeyin. Saldırgan davranışları kesinlikle dayakla cezalandırmayın. Gergin ve sinirliyken onunla tartışmayın, sakinleşmesini bekleyip konuşun. Yaşına uygun sorumluluklar verin. Başarma duygusunu yaşamasını sağlayın. Dışarıda oynamasına izin verin (Yumruklanabilen çuval,çivi çakma,resim yapma vb) Şiddet içeren televizyon programları seyrettirmeyin. Çocukla mümkün olduğunca daha çok, kaliteli ve eğlenceli zaman geçirin.

İNATÇI ÇOCUK İnatçı çocuk, saldırganlığını pasif direniş yoluyla ortaya koyan çocuktur.

İNATÇILIK Çünkü her yaş döneminde görülür. 2-3 yaşlarında ilk görülmeye başlar. Ergenlikte de ortaya çıkar. Anne ve babanın çocuğa karşı tutumlarının tutarlı olmaması Çocuğun ilgi ve ihtiyaçlarının zamanında karşılanmaması Çocuğa ihtiyacı olan bağımsızlık duygusunun verilmemesi Her şeyden önce bu durumda soğukkanlılığınızı korumaya çalışın. Derin bir nefes alın ve içinizden “sadece bir çocuk" deyin. İnatlaşmanın bir kazananının olmayacağını düşünün. Anne-baba olarak ortak tutumlar geliştirin. Çocuğunuza karşı öfkeli ve tepkili yaklaşmayın. Çocuğunuzun istediklerini inatlaşmadığı zamanlarda yerine getirin. Çocuğunuza istediği şeyi neden yapamayacağınızı açık ve anlaşılır bir dille anlatın. Kurallarınızı uygularken tutarlı ve kararlı olun. Çocuğunuzun inadı devam ettiği durumlarda dikkatini başka yöne çekmeye çalışın. Asla çocuğunuzla bir güç ve inat savaşına girmeyin. Çocuğunuza seçenek sunarak seçme şansı verin.

YALAN İnsanları aldatmak amacı ile uydurulmuş kasıtlı davranış veya sözdür. İlk 5 yılında çocuğun yalan söylemesi konusunda endişe etmeye gerek yoktur. Baskıcı ve otoriter ana-baba tutumları Anne-babanın olumsuz model olması Ailenin, çocuğa üstesinden gelemeyeceği sorumluluklar yüklemesi Aile kurallarının çok ağır olması Çocuğa şiddet uygulanması Ailenin çocukla olan iletişiminin bozuk olması Çocuğun sık sık eleştirilmesi ve başkalarıyla kıyaslanması Çocuğun mükemmelliğe zorlanması Grup içinde statü kaybetme endişesi İlgi çekmek Çocuklarınıza kötü örnek olmayın. Aşırı tepki göstermeyin. Çocuklarınızdan başaramayacakları şeyler beklemeyin. Baskıdan kaçının, koyduğunuz kurallarla çocuğunuzun yaşamını fazla sınırlamayın. Çocuğunuzu araç olarak kullanmayın (Çocuğa yalan söyletme, baban duymasın deme vb). Çocuğunuzu başka çocuklarla kıyaslamayın. Çocuğunuzun istek, sıkıntı, kaygı ve endişelerini sizinle konuşabilmesini sağlayın.

ALTINI ISLATMA Tekrarlayıcı nitelik taşıyan istem dışı idrar kaçırma. Genellikle %75 kalıtımsal olduğu bilinmektedir. Organik bozukluklar (Mesane kap.yeterli olmaması, ağır uyku, böbrek ve bağırsak bozuklukları vb). Psikolojik faktörler (Kaygı, duygu yoksunluğu, okuldaki başarısızlık vb). Travmatik yaşantılar (Deprem, boşanma, ölüm, kaza, şiddet vb). Çocuğun sık sık üşütmesi Yanlış ve baskıcı tuvalet eğitimi Kardeş kıskançlığı Gevşek eğitim ve bedensel nedenler dışında, altını ıslatma daha çok psikolojik nedenlere bağlıdır. Öncelikle çocuğunuzu mutlaka bu konuda uzman bir doktora götürün. Çocuğunuza baskıcı ve cezalandırıcı yaklaşmayın. Onunla alay edip başkalarına söylemekle tehdit etmeyin, Çocuğunuza bunun bir sorun olduğunu ama üstesinden gelinebilecek bir sorun olduğunu anlatın. İletişiminizi güçlendirerek yaşadığı duyguları sizinle paylaşmasını sağlayın. Çocuğunuzu başkalarıyla kıyaslamayın. Önlem amacıyla da olsa kesinlikle bez bağlamayın. Çocuğunuzun bu sorununu tüm yaşamına ve kişiliğini mal etmeyin. Uyku alışkanlıklarını düzenleyin.

TIRNAK YEME Ruhsal gerilim, sıkıntı veya saldırganlık duygularının açığa vurulmadığı durumlarda, çocuğun kendi kendine yönelik saldırganlık dürtüsünün bir belirtisi olarak kabul edilir. Huzursuz çocuklarda sıklıkla rastlanır. Çocuğun kendisini güvende hissetmemesi Baskıcı, cezalandırıcı anne-baba tutumları Ailede başka tırnak yiyenin olması Ev veya okul ortamındaki gerilimler Çocuğun ihtiyacı olan güven ve sevgiyi alamaması Çocuğun korku, stres, öfke ve heyecan durumlarına maruz kalması Çocuğunuza karşı baskıcı ve eleştirel yaklaşmayın. 3-4 yaşına kadar görmezlikten gelin. Çocuğunuza tırnak yediği için şiddet uygulamayın. Çocuğunuza ellerini meşgul edecek uğraşlar verin. Çocuğunuza bu alışkanlığın üstesinden gelebileceğine inandırın. Çocuğunuzun hangi durumlarda tırnak yediğini belirlemeye çalışın. Çocuğunuz kendine olan güvenini pekiştirin. Başarılı olduğu alanlara dikkatini çekin. Çocuğunuzu korku, kaygı yaratacak durumlardan uzak tutun. Çocuğu azarlamak, korkutmak, ceza vermek gibi zorlayıcı yöntemler uygulamayın.

PARMAK EMME Emme içgüdüsünün yeterince doyurulamaması Yeni dişlerin çıkması Zorluklar karşısında utanma ve sıkılma belirtisi olarak Beslenmeye dikkat edilmelidir. Vazgeçirmek için kesinlikle şiddet kullanılmamalıdır. Parmak emmeden aldığı hazdan daha kuvvetli haz verecek, elleriyle yapacağı uğraşlar verilebilir.

KARDEŞ KISKANÇLIĞI Kardeşler arası ilişkileri belirleyen iki önemli faktör vardır. 1. Annenin tutumu 2.Çocuğun sosyal yeri ve özellikleri (sıra,yaş,cinsiyet vb.)

KEKEMELİK Çocuğun yaşına ve lehçesine uygun gelişimsel olarak çıkartması beklenen konuşma seslerini çıkartamaması, konuşmanın olağan akıcılığında ve zamanlama örüntüsünde bozukluk olması durumudur. Yedi yaşından önce ortaya çıkan bir durumdur, genellikle 3-4 yaşları arasında başlar. Kaygı, korku ve stres yaratan durumlar, aşırı heyecan Aile üyelerinde kekemelik Aşırı baskı, eleştirme, aşağılama Travmatik yaşantılar (deprem, boşanma, ölüm, kaza, şiddet vb). Düzgün konuşması konusunda baskı yapma Gelişiminin üstünde sorumluluk ve olgunluk bekleme Konuşmalarını düzeltmesi konusunda baskıcı olmayın. Konuşurken sabırla cümlesinin bitmesini bekleyin. Anlatmak istediğini onun yerine söylemeyin. Kısa cevaplı sorular sorarak konuşmaya teşvik edin. Sizin için ne kadar değerli olduğunu hissettirin. Mümkün olduğu kadar çok vakit geçirin. Kekemeliği ile alay ve taklit etmeyin. Konuşmanızla ve okumanızla çocuğunuza iyi bir model olun. Yavaş, anlaşılır ve yumuşak bir tonda okuyup konuşun. Uzman ve okulla işbirliği içinde olun. Başkalarıyla kıyaslamayın. Kendine olan güvenini pekiştirmek için küçük sorumluluklar verin ve başarılı olduğu alanlara yönlendirin.

KORKU Karanlık korkusu Aşırı koruyucuğun yarattığı korku Korku canlı varlıkların, görünen ve görünmeyen tehlikeler karşısında gösterdikleri en doğal tepkidir. Çocukluğun ilk yıllarında korkular çok fazladır. Çocuk çevresini tanıdıkça, beden gücü ve zihin yetenekleri geliştikçe, korkularını yener. Karanlık korkusu Aşırı koruyucuğun yarattığı korku Okul korkusu, çocuğunu aşırı bağımlı yetiştiren ailelerin çocuklarında görülür. Çocuk suçlanmamalı, okula gitmesi gerektiği uygun bir dille anlatılmalıdır. Okula bir süreliğine çocukla birlikte ailesi de gelebilir. Birkaç günde bu korku geçmiyorsa bir uzmanla görüşülmelidir.

BAĞIMLILIK Kimi zaman sıkılganlık ve çekingenlik o dereceye gelir ki, çocuk aile üyeleri dışında hiç kimseyle konuşmaz.Yabancıların yanında dilsiz gibi davranır.

ÇALMA Özgüvenini arttırmak Çocuğa yeterince harçlık verilmemesi İlgi çekmek Mülkiyet kavramının iyi gelişmemiş olması Çevredeki örnekler İntikam almak Özdeşleşmek Mülkiyet kavramının iyice öğretilmesi Örnek oluşturma Aile içinde iletişim azsa, güçlendirilmesi İhtiyaçlarını karşılayacak ölçüde harçlık verilmeli Çocuğun mutlaka kendisine ait birkaç parça eşyası olmalı Aşırı tepki gösterilmemeli, fiziksel ceza verilmemeli Aldığı eşyayı geri vermesi sağlanmalı (kendisi özür dileyerek vermeli)

DİKKAT EKSİKLİĞİ, HİPERAKTİVİTE Beraberinde öğrenme güçlüğü de gösterebilen bir davranış sorunudur. Bir kişide DEHB olduğunu söyleyebilmek için Dikkat Eksikliği, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirtilerinin 7 yaşından önce ve birden fazla ortamda (okul-ev) görülmesi, sürekli olması ve kişinin yaşamını etkilemesi gerekir. Tüm çocukların %3’ünde görülür. Erkeklerde daha sık rastlanır. Ergenlik döneminde belirtilerde azalma olur, fakat tamamen yok olmaz. Aile üyelerinden birinde hiperaktivite olması, Çocuğun beynindeki (mesaj alış verişini gerçekleştiren) kimyasallarındaki sorunlar, Doğum veya doğum sonrası beyin dokusunda ki zedelenmeler, Çocuklarda görülen çocukluk çağı rahatsızlıkları ve gelişimsel problemler vb. Kıpır kıpırdır, oturduğu yerde duramaz. Gereksiz yere sağa sola koşturur, eşyalara tırmanır. Sakince oynamakta zorlanır, sürekli hareket eder, çok konuşur. Bunlardan asgari 6’sının birden fazla ortamda, en az 6 aydır görülüyor olması DEHB Belirli bir işe ya da oyuna uzun süre dikkatini vermekte zorlanır. Dikkati kolayca dağılır ,basit hatalar yapar, başladığı işi bitiremez. Kendisiyle konuşulurken dinliyormuş gibi görünür. Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanır. Yoğun zihinsel çaba gerektiren işleri yapmaktan kaçınır (ev ödevi, okul aktiviteleri gibi). Etkinlikler için gereken eşyaları kaybeder., unutkandır. Sorunu çözebilmek için öncelikle sorunun varlığını kabullenin. Çocuğunuza karşı aşırı otoriter veya aşırı hoşgörülü davranmayın. Çocuğunuzun günlük yaşantısındaki aktiviteleri (kahvaltı, oyun, yemek, uyku saatleri gibi) mutlaka planlayın.m Aşırı kalabalık ortamlardan mümkün olduğunca uzak tutun. Asla şiddet uygulamayın, olumlu davranışlarını mutlaka pekiştirin. Çocuğunuzla göz iletişimini sık kullanın, talimatlarınızı ve isteklerinizi kısa cümlelerle ifade edin. Aynı anda birden fazla şey istemeyin, çocuğunuzu sportif faaliyetlere yönlendirin. Çocuğunuzun doktoru ve öğretmeni ile mutlaka işbirliği içerisinde olun.

ÇÖZÜM ÖNERİLERİ İyi davranışı, davranışın hemen ardından ödüllendirme Çocuğunuzun yaptığı kötü davranışı “farkında olmadan” ödüllendirmekten kaçınma Kötü davranışı…………….. Doğal sonuçları bekleme Eşler arası açık iletişim /ortak kararlar Etkin aldırmazlık (Çocukla ilgilenmeye ara verme) Molaları kullanma İyi model olma Davranış sözleşmesi/kurallar listesi Aşırı düzeltme (En az 10 kez, 20 dakika) ……………………………………. ……………………………………

Olumlu ilişkiler kurabilmenin dört yolu Karşılıklı saygı Çocuğa, eğlenceye zaman ayırma Sevgiyi anlatmak, paylaşmak Cesaretlendirmek

Beş S Sevgi Saygı Sabır Sadakat Sorumluluk İLİŞKİLER YÜRÜMEZ

İETİŞİM Senin ne anlattığın değil, karşı tarafın ne anladığıdır.