htpp://kisi.deu.edu.tr/dilek.seymen İktisada Giriş I Yrd. Doç Dr. Dilek Seymen DEÜ.İİBF İktisat Bölümü dilek.seymen@deu.edu.tr htpp://kisi.deu.edu.tr/dilek.seymen

Arz ve Talep Piyasa Dengesi

(ideal piyasa koşullarında) Arz ve Talep Piyasada alıcı ve satıcılar zıt eğilimler gösterirler; Satıcılar fiyat yükseldikçe arzı artırırlar, Alıcılar fiyat düştükçe talebi artırırlar. Bu iki zıt eğilim birbirini dengeler ve arz ve talep eşitlenir (ideal piyasa koşullarında)

Denge fiyat ve miktarı: Patates için piyasa arz ve talebi (aylık)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) Arz D d C c Fiyat (TL/kg) b B a A Talep Miktar (ton)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) Arz D Arz fazlası (330 000) d C c Fiyat (TL/kg) b B a A Talep Miktar (ton)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) Arz D d C c Fiyat (TL/kg) b Talep fazlası (300 000) B a A Talep Miktar (ton)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) Arz D d Fiyat (TL/kg) b B a A Talep Qe Miktar (ton)

KARARLI-KARARSIZ DENGE Kararlı denge durumu Kararsız denge durumu

Q O P S D p’ E’ p E E’: Kararsız denge noktası E: Kararlı denge noktası p E

FİYATIN HİÇ OLUŞMAMASI P P S D S D D Q Q Satıcının razı olduğu en düşük fiyat alıcının razı olduğu en yüksek fiyattan daha yüksek. Arz o kadar bol ki fiyat sıfır olduğunda bile arzın tamamı talep edilmemekte

Talep Eğrisinin Kaymasının Etkisi Arz ve Talep Talep Eğrisinin Kaymasının Etkisi

Talep eğrisinin kaymasının etkisi artışı g Pe1 D1 O Qe1 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi g Pe1 D1 O Qe1 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi g Pe1 D2 D1 O Qe1 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi g h Pe1 D2 D1 O Qe1 Qe2 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi azalışı D2 g Pe1 D1 O Qe1 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi g Pe1 n Pe2 D2 D1 O Qe2 Qe1 Q

Arz Eğrisinin Kaymasının Etkisi Arz ve Talep Arz Eğrisinin Kaymasının Etkisi

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P S1 Arz azalışı g Pe1 D O Qe1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P S1 g Pe1 D O Qe1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P S2 S1 g Pe1 D O Qe1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P S2 S1 k Pe3 j g Pe1 D O Qe3 Qe1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P S1 S2 Arz artışı g Pe1 D O Qe1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P S1 S2 g p Pe1 q Pe2 D O Qe1 Qe2 Q

ÖRNEKLER İzmir Bölgesinde bu yıl yaşanan kuraklık nedeniyle Satsuma (mandalina) veriminin düştüğü açıklandı. Bu yıl mandalina fiyatları el yakacak. *** OPEC Ülkeleri arasında yaşanan gerginlik petrol fiyatlarını düşürdü. Yetkililer arıtma tesislerinin tamamlanmasının ardından önümüzdeki yıl İzmir Körfezinde avlanma yasağının kalkacağını, artık İzmirlilerin ucuz balık yiyebileceklerini belirtiyor. Türk tekstili Amerikan pazarını tehtid ediyor. Amerika tekstile koyduğu kotalardan vazgeçemiyor. Ramazanda balığa olan talepteki aşırı düşüş balık fiyatlarını düşürdü. Çipura’nın kilosu 5 milyon liraya düştü. Balıkçılar bu talep azalışını, Ramazanda insanların rakı içememelerine bağlıyor.

Üretici ve Tüketici Rantı Bazı alıcılar bir malı denge fiyatının üzerinde almaya razı olabilir. Böylece malı almayı düşündükleri fiyattan ucuza alarak sübjektif bir avantaj sağlarlar. Denge koşulunda piyasada oluşan fiyat ile tüketicinin zihnindeki fiktif fiyat arasındaki farktan doğan avantaja tüketici rantı denir. Bazı satıcılar denge fiyatının altında bile mal satmaya razıdırlar. Denge fiyatı, umdukları fiyatın üzerinde olduğunda üreticiler bir avantaj sağlar. Piyasada oluşan fiyat ile üreticinin malını satmayı düşündüğü fiyat arasındaki farktan doğan avantaja üretici rantı denir.

ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ RANTI P Q O S A E p B D q

Devlet demir yolları tekel gücünü kullanarak, fiyat farklılaşması yoluyla (I. Mevki, II.mevki uygulaması) tüketici rantını kendisi lehine çevirir.

Karaborsa Fiyatı Fiyatlar arz ve talep yerine bazen idari otorite tarafından belirlenebilir. Hükümetler fiyatlara müdahale edip bir tavan fiyat tayin edebilirler. Böyle bir müdahale piyasada reaksiyona yol açar; (aksiyon-reaksiyon)  Karaborsa  Karaborsa Fiyatı

KARABORSA FİYATI P Q O S D A P2 E P0 C P1 S D qs q0 qd

PİYASA DENGESİNE MÜDAHALE Fiyat Tavanı Uygulaması P P1: Denge fiyatı Pc: Hükümetin belirlediği fiyat tavanı Pc < P1 Hükümet, söz konusu malın Pc’den daha yüksek fiyata alınıp satılmasını yasaklamıştır. A-B aralığı: Talep fazlası S e P1 A B Pc D QS Q1 QD Q

PİYASA DENGESİNE MÜDAHALE 2. Fiyat Tabanı Uygulaması P P1: Denge fiyatı Pf: Hükümetin belirlediği fiyat tabanı Pf > P1 Hükümet, söz konusu malın Pf’den daha düşük fiyata alınıp satılmasını yasaklamıştır. A-B aralığı: Arz fazlası S A B Pf e P1 D QD Q1 QS Q