Konular: Osmanlı Şehirleri ve Ulaştırma KAY 361 Türk İdare Tarihi Ders 9 Konular: Osmanlı Şehirleri ve Ulaştırma Okuma: Ortaylı, 2007, s. 279-318.

Osmanlı Şehirleri Eski yerleşim merkezlerinin restore edilerek kullanımı “Türkler göçebe oldukları ve şehir kültürüne yabancı oldukları için hiç şehir kurmadı” kanısı Temel işlev, kırda doğan tarımsal artı ürünün denetimi Mekansal yapı Şehir merkezindeki büyük meydanda bir mabed, merkezi devlet ofisi (saray, sancakbeyi konağı) ve Bedesten (lonca binası ve depo) Merkezin hemen çevresinde zenaatçılar ve esnafın bulunduğu bir çarşı

Osmanlı Şehirleri Mekansal yapı (Devam) Bu iş bölgesinden sonra bir konut bölgesi (mahalleler) Sosyal sınıflaşmaya değil, etnik ve dini farklılığa göre Şehrin periferisinde azınlıklar (Yahudiler, Rumlar, Ermeniler...) Bazen göçmen gruplar (Boşnak ve Arnavutlar gibi) ve çingeneler çevredeki ayrı mahallelerde

Şehrin Yönetimi Şehrin en yüksek yöneticisi kadı Sancak beyi ve beylerbeyi sürekli seferde Yargıçlığın yanı sıra, idari, mali ve beledi işlevleri de olan bir memur Merkezden gelen ferman ve emirleri tebliğ eder. Vakıfların da denetimini yapar. Esnaf loncalarını denetler. Dürüst çalışmayan esnafı cezalandırır.

Şehrin Yönetimi Kadı ve Görevleri İstanbul kadısı Bab-ı Ali’ye bağlıdır, vilayet kadıları beylerbeyi ve sancak beyinden bağımsızdır. Kadıya, subaşı, muhtesip, mimarbaşı gibi görevliler de yardım eder. Semtlerde kadıyı naibler ve mahalle imamları temsil eder.

Kadının Yardımcıları Subaşı Her sancak, kazaya denk gelen subaşılıklara ayrılmıştır. Şehirlerde ve kırsal alanda asayişten sorumludur. Suçluları yakalar ama yargılayamaz. Bazı vergileri de toplar.

Kadının Yardımcıları Yatakçılar (asesler) Kale dizdarları Geceleri çarşı ve pazar yerlerini beklerler. Ücretlerini dükkan sahipleri öder. Hırsızlıkta ihmalleri görülürse tazminat verirler. Kale dizdarları Şehrin iç kalesindeki hazine ve evrakı korurlar.

Kadının Yardımcıları Mahalle imamı Kadının görevlerini mahalle ölçeğinde yerine getirir. Mahallenin mülki ve beledi amiri Cami vakfından maaş alır. Yangınlarda ve asayişle ilgili konularda mahalleliyi örgütler. Temizlik işlerini denetler. Nüfus kayıtlarını tutar. Mahalle ahalisi için üst makamlara kefil olur.

Kadının Yardımcıları Azınlık mahallelerinde imamın görevlerini papaz ve kocabaşlar üstlenirdi. Cemaatler üzerindeki kontrolün kendi dini liderleri yoluyla yapılması milli hareketlerin geliştiği 19. Asır’da sorunlar ortaya çıkardı.

Kadının Yardımcıları Lonca Düzeni Esnaf kethudalarının denetim alanları Alışveriş ve imalatta düzen ve doğruluğun sağlanması Çarşının temizliği Çarşı içindeki yol, çeşme, su yolu gibi tesislerin bakım ve onarımı

Vakıflar Kökeni Osmanlı Medeniyeti bir vakıf medeniyetidir. Vakıf kurumunun köklerinin Eski Roma ve Bizans’ta olduğu da iddia edilir. Kuran’ı Kerim’de “sadaka” olarak geçer. Osmanlı Medeniyeti bir vakıf medeniyetidir.

Vakıflar-2 Görevleri kentsel alandaki tesislerin idaresi ve hizmetlerin görülmesidir. Geleneksel devletin teşkilat ve bütçesi bu işlevler için yetersizdir. Ayrıca, vakıf yoluyla yöneticiler evlatlarına miras bırakabilmişlerdir.

Vakıflar-3 Temel Terimler Vâkıf: Sahibi olduğu mülkü kamu yararı/hayır için vakfeden kişi Mevkûf: Vakfedilen mülk, yani arazi, bina, su kaynağı, dükkan, vs. veya para Gayrimüslimler de vakıf sistemini kullanmışlardır. Avrupa’da da kilise vakıfları benzer bir işlev görmüştür.

Vakıflar-4 Vakıf Yolu ile Yapılan İşler Eserler: Camiler, medreseler, hamamlar, köprüler, imarethaneler, kervansaraylar... Hizmetler: Eğitim, sağlık, altyapı, sadaka, vs. Denetimleri kadı tarafından yapılır. 16. Asır’dan itibaren enflasyon kaynaklı gelir kaybına uğramış ve işlevlerini yitirmeye ve yozlaşmaya başlamışlardır.

Kadının İşlevlerinde Azalma Yeniçerilik kaldırılınca kadının kontrolcü işlevini yapması mümkün olamadı. 1826’de başkentte ihtisap nazırlığı, eyaletlerde de ihtisap müdürlükleri kuruldu. Şehirlerin kolluk ve belediye işlevleri ve vergi toplama görevi, narhın tesbiti ve uygulanması Böylece kadı sadece yargı organı, noter ve vakıf denetçisi durumuna geriledi.

Kadının İşlevlerinde Azalma 1836’da kurulan Evkaf Nazırlığı da vakıf işlerini yüklendi. 1846’da kurulan Zaptiye Müşüriyeti kolluk görevini üstlendi. Sonuç olarak ihtisap nazırlığı, yıkılan klasik teşkilatın yerini dolduramadı.