ANA SAĞLIĞI Dr. LEVENT ÖZDEMİR

NEDEN ANA SAĞLIĞI  Genel nüfus içindeki payının büyüklüğü  Son nüfus sayımına göre15-49 yaş grubu kadın nüfusu 19,168,083 (%27,17)  Toplam  Yaşadıkları fizyolojik özellikler  Sağlık düzeyinin istenen düzeyde olmaması

BİR TOPLUMDA ANA SAĞLIĞI DÜZEYİNİ GÖSTEREN ÖLÇÜTLER  Ana Ölüm Hızı  Perinatal Ölüm Hızı  Kaba Doğum hızı  Doğurganlık Hızları  Toplam Düşük Hızı  İsteyerek Düşük Oranı  Etkili Kontraseptif yöntem uygulama oranı

BİR TOPLUMDA ANA SAĞLIĞI DÜZEYİNİ GÖSTEREN ÖLÇÜTLER  Doğum öncesi bakım alan gebe oranı  Hastane yada sağlık personeli yardımıyla yapılan doğum oranı  Doğum sonu bakım alanların oranı  Jinekolojik hastalık prevalansı  Obstetrik komplikasyonların görülme oranı  Kadının statüsü  Okur yazarlık oranı  Para getiren işte çalışan kadın oranı

ANA SAĞLIĞI DÜZEYİNİ GÖSTEREN EN ÖNEMLİ ÖLÇÜTLER  Ana ölüm hızı  Perinatal ölüm hızı

ANA ÖLÜM HIZI a= Bir toplumda bir yılda gebelik süresince, doğum sırasında ve doğumdan sonra ilk 6 hafta içinde ölen kadın sayısı b= Aynı toplumda aynı süredeki canlı doğum sayısı AÖH = a/b X k (100,000) Yüzbinde 42

ANA ÖLÜM HIZI  Gebe kalma durumunda riskin derecesi  Ana sağlığı hizmetlerinin yeterliliği  Toplumun genel sosyoekonomik durumu hakkında bilgi verir. Paydada toplam gebelik sayısı bulunması gerekirken canlı doğumlar (daha doğru kayıt yapıldığından) kullanılmaktadır

ANA ÖLÜMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI  Doğrudan Obstetrik nedenler 1-Kanama 2-Toksemi 3-Enfeksiyon 4-Vasküler Olay 5-Anestezi Vb.  Dolaylı Obstetrik nedenler 1-Annenin Sistemik hastalığı 2-Kan transfüzyonu  Diğer nedenler

PERİNATAL ÖLÜM HIZI  Bir toplumda ana sağlığı düzeyini  Doğum öncesi bakımın yeterli olup olmadığını  Doğumun sağlıklı koşullarda yapılıp yapılmadığını gösteren önemli bir ölçüttür

PERİNATAL ÖLÜM HIZI  A= Bir toplumda bir yılda 28. Haftadan sonra olan ölü doğumlar ve canlı doğup 0-7 günlük iken ölen bebek sayısı  B= Toplam doğum sayısı (canlı + ölü) Perinatal ÖH= A/B X k (1000)

PERİNATAL ÖLÜM NEDENLERİ  Konjenital anomaliler  RH uyuşmazlığı  Mekanik nedenler 1. Doğum travması 2. Uterus rüptürü 3. Kordon sarkması  Toksemi  Antepartum kanama 1. Ablatio plesenta 2. Plesenta previa  Plesental yetmezlik  Düşük doğum ağırlığı  Maternal hastalık (kalp hst vb.)  Fetusta enfeksiyon

Kordon sarkması  Amniyon zarı açılıp suların gelmesi sırasında bebek doğum kanalına girmeden önce kordonun rahim ağzından geçerek vajinaya doğru kayması. Kan akımı durur. Müdahale edilmezse bebek kaybedilir.  Risk faktörleri  En sık fetal geliş bozukluklarında görülür. Makat geliş ve yan geliş  Erken doğum  Bebeğin küçük olması  Amniyon sıvısının fazla olması  Kordonun normalden uzun olması

Ablasyo Plesenta  Bebek doğmadan plesentanın ayrılmasıdır.%50den fazla ayrılmada bebek kaybedilir  Üçüncü trimesterde ortaya çıkan kanamaların %70’inin nedeni  Gestasyonel hipertansiyon, kronik hipertansiyon, preeklemsi, çok sayıda doğum, sigara kullanımı, beslenme bozukluğu, karın bölgesine rastlayan darbeler  Ağrıyla beraber koyu ve pıhtılaşmayan vajinal kanama.  Şiddetli ayrılmalarda uterus serttir, Hipovolemi görülebilir  Kesin tedavisi doğum ve kan kaybının yerine konmasıdır.

Plesenta previa  Plesentanın alt segmente yerleşmesidir.  Ciddi kanamalara neden olabilir  Doğum kanalını tıkayabilir  Endometrit, myom, çok sayıda doğum ve küretaj  Görülme sıklığı 4-5 doğum yapmışlarda 1/20 ilk doğumlarda1/250 dir.  34. haftadan sonra ağrısız vajinal kanama

PERİNATAL MORTALİTEDE ÖNLEMLER  Obstetrik tutum ve davranış perinatal mortaliteyi etkileyen temel nedendir  Konjenital anomaliler annenin sağlık eğitimi TORCH bakılması ve genetik danışmanlık hizmetleri ile önlenebilir  Rh uyuşmazlığı ve mekanik nedenlerle olan ölümler iyi bir obstetrik tutumla önlenebilir  Toksemi erken teşhis ve tedavi ile  Antepartum kanama riskli grupların takibi ve uygun obstetrik tutumla büyük ölcüde önlenir.

KABA DOĞUM HIZI  Genel olarak bilgi veren ayrıntılı bilgi alamadığımız bir ölçüttür  A= Bir toplumda bir yıldaki canlı doğum sayısı  B= Aynı toplumda yıl ortası nüfus KDH= A/B X k (1000) Kent: 22,8 Kır: 24,7 Toplam: 23,4

GENEL DOĞURGANLIK HIZI  Doğurganlık çağındaki her bir kadının bir yılda yaptığı doğum sayısıdır  A= Bir toplumda bir yılda canlı doğum sayısı  B= Aynı toplumda yıl ortası yaş kadın sayısı GDH= A/B X k (1000) Kent: 87,0 Kır: 107,0 Toplam: 94,0

YAŞA ÖZEL DOĞURGANLIK HIZI  Doğurganlığın hangi yaş grubunda ne kadar olduğunu bulmak için hesaplanır  Kaba doğum ve genel doğurganlık hızlarına göre daha duyarlıdır.  Farklı toplumların doğurganlık özelliklerini karşılaştırmada  Aynı toplumlarda farklı zamanlardaki doğurganlık düzeyindeki değişimi izlemede  Verilen aile planlaması hizmetlerinin etkinliğini değerlendirmede kullanılır

YAŞA ÖZEL DOĞURGANLIK HIZI  A= Bir toplumda bir yılda “X” yaş grubundaki kadınların yaptığı canlı doğum sayısı  B= Aynı toplumda yıl ortası “X” yaş grubundaki kadın sayısı “X” yaşına özel doğum hızı= A/B X k (1000)

TOPLAM DOĞURGANLIK HIZI  Yaşa özel doğurganlık hızları toplanarak hesaplanır.  Doğurganlık çağının sonuna geldiğinde teorik olarak bir kadına düşen canlı doğum sayısıdır.  Şu anda gözlenen doğurganlık hızlarına göre bir kadının sahip olacağı çocuk sayısıdır  Yakın zamandaki doğurganlık düzeyini yansıtan önemli bir göstergedir.  Kent: 2,06 Kır: 2.65 Toplam: 2,23

TAMAMLANMIŞ DOĞURGANLIK HIZI  Doğurganlık çağının sonuna geldiğinde gerçekte bir kadına düşen canlı doğum sayısıdır  yaş grubundaki kadınların doğurdukları ortalama çocuk sayısıdır

TOPLAM DÜŞÜK HIZI  Bir toplumda düşük sorununun boyutunu  Aile büyüklüğünü sınırlandırma yada doğumlar arası intervalin uzatılması konusundaki talebin boyutunu gösterir  A= Bir toplumda belli bir sürede isteyerek ve kendiliğinden meydana gelen düşük sayısı  B= Aynı toplumda aynı sürede toplam gebeliklerin sayısı TDH= A/B X k (100) TDH: 21,0

İSTEYEREK DÜŞÜK ORANI  Gebe kadınlarda istenmeyen gebeliklerin düşükle sonlandırılması konusundaki talebi gösterir.  Aile planlaması hizmetlerinin değerlendirilmesinde önemlidir  A= Bir toplumda belirli bir sürede yapılan isteyerek düşük sayısı  B= Aynı Toplumda aynı sürede meydana gelen canlı doğum sayısı İDO= A/B X k (100) Toplam:11.0

KONTRASEPTİF UYGULAMARI  Toplam yöntem kullanma oranı, etkili veya etkisiz yöntem kullanma oranı gibi ölçütler kullanılır  A= Bir toplumda etkili ve etkisiz yöntem kullanan kadınların sayısı  B= Aynı toplumda yaş grubu evli kadınların sayısı TYKO= A/B X k (100) Etkili yöntem kullanan : 42.5 Geleneksel yöntem kullanan: 28.5 (2003)

Diğer ölçütler  Doğum öncesi bakım alan gebe oranı  Doğumların yapıldığı yer ve yardım eden kişi  Doğum sonu bakım alanların oranı  Jinekolojik hastalık prevalansı  Obstetrik komplikasyonların görülme oranı  Kadının statüsü ile ilgili oranlar

ANA SAĞLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER  Çevresel faktörler  Genel sağlık düzeyi  Sağlık sisteminin biçimi, hizmetlerin varlığı, yaygınlığı, ulaşılabilirliği, niteliği  Ülkede izlenen genel nüfus politikası  İsteyerek düşüklerle ilgili yasal durum  Kontraseptiflerle ilgili bilgi, tutum ve davranış

ANA SAĞLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER  Çevresel faktörler  Doğum öncesi bakım hizmetlerinin düzeyi  Doğumların oluş yeri ve doğuma yardım eden kişinin niteliği  Lohusalık dönemi bakım hizmetleri  Toplumun genel beslenme düzeyi  Toplumun genel haberleşme ve ulaşım düzeyi  Sosyoekonomik durum  Kadının toplumdaki statüsü

ANA SAĞLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER  ANNEYE AİT FAKTÖRLER  Annenin yaşı  Doğum sayısı  Gebelik aralığı  Herhangi bir sistemik hastalığının olup olmaması

AÇS-AP hizmetleri  Gebelerin tespiti ve doğum öncesi izlemleri  Doğum hizmetleri  Lohusalık dönemi hizmetleri  AP hizmetleri(15-49 Yaş grubu)  0-6 yaş grubu çocukların periyodik izlenmesi  Büyüme gelişmenin izlenmesi  Bağışıklama  Anneyi eğitme

DOĞUM ÖNCESİ BAKIM  Annelerin daha sağlıklı gebelik geçirmelerini ve daha sağlıklı çocuklar doğurmalarını sağlar.Temel amaç gebelikte sağlığın korunmasıdır  Annede gebelik öncesi varolan hastalıkların tespiti  Gebelik komplikasyonu çıkarabilecek hastalıkların erken teşhis ve tedavisi gerekirse sevki

 Riskli gebeliklerin belirlenmesi  Fetusun intrauterin izlenmesi  Anneyi tetanoza karşı bağışıklama  Doğumun nerede ve kim tarafından yapılacağına karar verme  Annenin beslenme, gebelik hijyeni, bebek bakımı ve doğum sonu kullanacağı aile planlaması yöntemleri hakkında eğitilmesi DOĞUM ÖNCESİ BAKIM

DOĞUM ÖNCESİ BAKIM SIKLIĞI Gebelik süresince yapılması gereken izlem sayısı: TOPLAM 6 KEZ 1 kez10. Ayda (39. Hafta) 1 kez9. Ayda 1 kez8. Ayda 1 kez7. Ayda 1 kez6. Ayda Tespit ve izleme12. Haftaya kadar İZLEME SIKLIĞIGEBELİK HAFTASI

GEBENİN İZLENMESİ  Ayrıntılı öykü  Fizik muayene  Boy, kilo, kan basıncı, nabız, ödem varlığı, varis ve memelerin kontrolü yapılır  Leopold manevraları ile uterus büyüklüğü, bebeğin sırtının hangi tarafta olduğu, pelvise bebeğin hangi kısmının yerleştiği, pelvise yerleşme olup olmadığı araştırılır

GEBENİN İZLENMESİ  Anneye tetanoz aşısı yapılması  Anne eğitimi  Labaratuvar incelemeleri  HB  Kan grubu tayini  İdrar tetkikleri  Kan şekeri  US

GEBELERE TETANOZ AŞISI ŞEMASI  TT1: Gebeliğin 4. Ayından itibaren  TT2: TT1 den 4 hafta sonrave doğumdan enaz 3 hafta önce  TT3: Bir sonraki gebelikte 4. Aydan itibaren  TT4: Bir sonraki gebelikte 4. Aydan itibaren  TT5: Bir sonraki gebelikte 4. Aydan itibaren

15-49 yaş grubu kadınların gebe olsun olmasın beş doz aşının uygulama takvimi TT1: ilk tespitte TT2: TT1 den 1 ay sonra TT3: TT2’ den 6 ay sonra TT4: TT3’ den 1 yıl sonra TT5: TT4’ den 1 yıl sonra Amaç 5 doz aşıya tamamlamaktır.

RİSKLİ GEBELİKLERDE İZLEM  Gebenin öyküsünden saptanan risk faktörleri  Yaş  Parite (doğurganlık)  Daha önceki gebeliklerde olumsuz öykü  Daha önce çoğul gebeliği veya ailede çoğul gebeliği olanlar  Bir önceki gebelikle son gebelik arasındaki süre  Daha önceki gebeliklerde eklemsi veya preeklemsi geçirme  Kronik hastalık öyküsü  Daha önce 4 kg dan ağır çocuk doğurma  Sigara içme alışkanlığı  Bu gebeliğin istenip istenmediği

RİSKLİ GEBELİKLER  Anne ve bebekte hastalık ve ölüm riski şu dört özelliği olan gebelerde en yüksektir. 1. Erken yaşta (18 yaşın altında) 2. Geç yaşta (35 yaşından sonra) 3. Çok sayıda (4 doğumdan fazla) 4. Çok sık doğum yapmak (2 yıldan sık aralıklarla )

DOĞUM ÖNCESİ DÖNEMDE İZLEMDE RASTLANAN RİSK FAKTÖRLERİ  ANEMİ: Hb’ nin 11 gr. dan az olması  Preeklemsi belirtileri: Diastolik kan basıncının 90 mmHg den fazla olması, ödem, proteinüri, aşırı kilo alımının olması  Sistemik hastalık  1. Trimestirde viral hastalık, ilaç kullanma  Gebeliğin erken ve geç döneminde vajinal kanamalar

DOĞUM ÖNCESİ DÖNEMDE İZLEMDE RASTLANAN RİSK FAKTÖRLERİ  Annenin az kilo alması (Toplamda 9 kg dan az, veya ayda 2,25 kg dan az)  Gebeliğin normal süresinin 40 haftayı aşması  Hidroamnios (Amniotik sıvının gebeliğin 2, yarısında 1500 ml den fazla olması)  Baş pelvis uygunsuzluğu: (Rüptür, anne ölümü)  Rh uyuşmazlığı: Anne Rh (-), baba Rh (+).  Çoğul gebelik  Kötü prezentasyon: Yan geliş, makat geliş, yüz geliş

NATAL DÖNEMDE SAPTANAN RİSK FAKTÖRLERİ  Prematür doğum eylemi: gebeliğin 28, haftasından sonra, 37 haftadan önce doğum ağrılarının başlaması  Erken membran rüptürü: Gebenin sularının gelmesine rağmen doğum ağrılarının 2-3 saat içinde hala başlamaması  Kordon sarkması

 Plesenta previa: plesentanın doğum kanalında çocuktan önce gelmesi. Gebeliğin son 3 ayında ağrısız vajinal kanama olur.  Plesenta dekolmanı: Gebeliğin son üç ayında plesentanın erken ayrılmasıdır.  Geliş bozukluğu  Tetanik kontraksiyonlar  Fetal sıkıntı: ÇKS nin 120’ nin altında 160’ ın üstünde olması  Plesenta retansiyonu: Plesentanın uterus içinde kalması NATAL DÖNEMDE SAPTANAN RİSK FAKTÖRLERİ

POSTNATAL SAPTANAN RİSK FAKTÖRLERİ  Doğum sonu kanaması: 400 cc den fazla kanama  Annede enfeksiyon (puerperal enfeksiyon): doğumu izleyen 24 saat- 21 gün içinde çıkan 38 C 0 ateş.  Düşük doğum kilosu  Bebekte malformasyon  Asfiksi: Bebeğin oksijensiz kalması  Bebekte ilk 24 saat içinde sarılık görülmesi  Fetal enfeksiyon

 Gelişmekte olan ülkelerde anne ölümlerinin büyük çoğunluğu gebelik ve doğumla ilgili 3 sorundan kaynaklanmaktadır. Bunlar; kanama, toksemi ve enfeksiyondur  Anemi, annenin tükenme sendromu diğer komplikasyonlardır

Türkiye nüfus ve sağlık araştırması sonuçları,2003  Toplam doğurganlık hızı ,23  yaşalarındaki kadınların doğurduğu ortalama çocuk sayısı