Gözleyerek Öğrenme Kuramı Eğitim Psikolojisi Yrd. Doç. Dr. Cenk Akbıyık

Gözleyerek öğrenme kuramının savunucuları, öğrenmenin yalnızca doğrudan deneyimlerle değil, insan davranışlarının ve bunların sonuçlarının gözlemlenerek de gerçekleştiğini ileri sürmektedir.

Model olma yoluyla öğrenme, dolaylı öğrenme, sosyal öğrenme gibi terimlerin gözleyerek öğrenme ile eş anlamlı kullanıldığı görülmektedir.

Gözleyerek öğrenme kuramı 1970’li yıllarda klasik ve edimsel koşullama kuramlarına bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Kuram her ne kadar Albert Bandura ismi ile özdeşleşmiş gibi dursa da, kuram bir grup psikolog tarafından şekillendirilmiştir.

Gözleyerek öğrenme kuramına göre öğrenme iki biçimde gerçekleşir: Bir başka kişinin davranışı gözlendiğinde, Yapılan davranışın sonucu gözlendiğinde

Gözleyerek öğrenme taklit etmeden daha karmaşık bilişsel bir süreçtir.

Gözleyerek öğrenmede gözlenilen modeller canlı, sözel ya da sembolik olabilir.

Canlı modellerde gözlenen davranış yaşayan bir kişi tarafından gerçekleştirilir. Sözel modellerde öğrenilen davranış sözel yollarla açıklanır. Sembolik modeller ise gözlenen davranışlar medya araçları ile sergilenir.

Gözleyerek öğrenme öğrenmenin bilişsel boyutuna vurgu yapmaktadır Gözleyerek öğrenme öğrenmenin bilişsel boyutuna vurgu yapmaktadır. Gözleyerek öğrenme kuramında öğrenme olgusu her zaman davranış değişikliğine yol açan bir olgu olarak anlaşılmaz.

Gözleyerek öğrenmede her ne kadar dışsal bir pekiştireç kullanımı olmasa da bu tür öğrenmelerde bireyin hissettiği hoşnutlu duygusu bir tür “içsel pekiştireç” olarak nitelendirilmektedir.

Gözleyerek öğrenme kuramı “model olma”nın önemine dikkati çekmektedir Gözleyerek öğrenme kuramı “model olma”nın önemine dikkati çekmektedir. Bu durum bireylerin doğru modelleri gözlemlediklerinde uygun davranışları kazanmalarının kolaylaşacağı, yanlış modelleri gözlemlediklerinde ise olumsuz davranışları kazanmalarının kolaylaşacağı anlamına gelmektedir.

Gözleyerek öğrenme bazı durumlarda daha kolay gerçekleşmektedir. Gözleyerek öğrenmeyi kolaylaştıran özellikler şunlardır: Dolaylı pekiştirme, Dolaylı ceza, Dolaylı duygu, Dolaylı güdülenme, Modelin özellikleri

Gözlenen tüm modeller davranış değişikliğini sağlamada aynı düzeyde etkili değildir. Modelin statüsü, saygınlığı, yetkinliği, gözlem yapana olan benzerliği gibi özellikleri modelin etkililiğini artırmaktadır.

Dolaylı özellikler aslında modelin deneyimlediği özellikler olmasına karşın gözlem yapan bireyin öğrenmesini kolaylaştırmaktadır. Örneğin sorumluluğunu yerine getirdiği için pekiştireç alan bir öğrenciyi gözleyen diğer öğrenciler benzer davranışları sergilemeye yönelirken saldırgan bir bireyin ceza almasını gözlemleyen çocuklar gözlenen davranışı sergilemekten kaçınmaktadır.

Gözleyerek öğrenmede öğrenmenin etkililiğini de belirleyen altı temel ilke bulunmaktadır: Karşılıklı belirleyicilik, Sembolleştirme kapasitesi, Öngörü kapasitesi, Dolaylı öğrenme kapasitesi, Öz düzenleme kapasitesi, Öz yargılama kapasitesi

Karşılıklı belirleyicilik ilkesi, çevrenin bireyi etkilediği gibi bireyin de çevreyi etkilediğini anlatmaktadır.

Bandura’ya göre insan, dünyanın kendisinden çok bilişsel temsilcileriyle etkileşime girmekte ve semboller ile düşünmektedir. Sembolleştirme kapasitesi, bireyin karşılaştığı uyarıcıları sembolleştirerek belleğinde tutma becerisidir.

Öngörü kapasitesi ileriyi düşünebilme, geleceği planlayabilme anlamına gelmektedir.

Dolaylı öğrenme kapasitesi, diğer insanları gözleyerek öğrenme becerisidir.

Öz düzenleme kapasitesi, kişinin kendi davranışlarını kontrol edebilme becerisi anlamına gelmektedir.

Öz yargılama kapasitesi, bireyin kendi davranışları hakkında düşünüp bunları değerlendirme becerisidir.

Gözleyerek öğrenme kuramının eğitim açısından en önemli doğurgusu “istendik davranışların kazanılması için bu davranışların sergilenerek öğrenenlere model olunmasının gerekliliği”dir.

Ayrıca dolaylı pekiştirme, dolaylı ceza, dolaylı duygu ve dolaylı güdülenme ilkelerine göre tüm öğrenenlere tek tek uyarıcı verilmesine gerek kalmadan da öğrenme gerçekleşebilmektedir. Bu durum ise öğretimin daha kısa zamanda ve daha az çaba ile gerçekleşmesine olanak sağlamaktadır.

Kaynaklar Senemoğlu, N. (2005). Gelişim Öğrenme ve Öğretim, Kuramdan Uygulamaya. Gazi Kitabevi, Ankara. Tekin İftar, E. (2013). Gözleyerek Öğrenme Kuramı. G. Can, (Ed.), Eğitim Psikolojisi. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını: Eskişehir.