Antibiyotikler ve etki mekanizmaları Dr Gökhan Aygün

TARİHÇE - 1 “Kemoterapötik” olarak adlandırılan kimyasal maddelerin infeksiyon hastalıklarının tedavisinde kullanılması 17. yüzyıldan itibaren başlamıştır. Bu tür tedavilerin bilimsel bir temele oturması, bu yüzyılın başında Paul Ehrlich’in “seçici toksik etki” kavramını ortaya atması ile olmuştur.

TARİHÇE - 2 Antimikrobiyal tedavi 1935 yılında Domogk’un sulfamidleri tedavide kullanmasıyla gelişme safhasına girmiştir. 1929’da Fleming’in gözlemlediği ve 1940’da Chain ve Flarey’in Penicillium notatum’dan elde ettiği bir maddenin mikroorganizmalar üzerine öldürücü etkisi ile antibiyotikler tedavide yer almaya başlamıştır.

Histonlarla bağlı çok sayıda iplikcik yok (mikoplazmalar hariç) Özellik PROKARYOT (Bakteri) ÖKARYOT (Mantar , Protozoon) Gerçek çekirdek yok var Çekirdekcik DNA Tek iplikçik Histon yok Histonlarla bağlı çok sayıda iplikcik Ribozom 70 S (50+30) 80 S (60+40) Mitokondri Peptidoglikan hücre duvarı Solunum Hücre zarı ile Mitokondrilerle Kromozom tek çok Sitoplazma zarında sterol yok (mikoplazmalar hariç)

Antibakteriyel etki mekanizmaları RNA polimeraz rifampicin DNA topoizomeraz quinolones, novobiocin Hücre duvarı b-lactams vancomycin bacitracin DNA mRNA Hücre zarı polymyxins 50S 30S 50S 30S 50S 30S THF protein sentezi (50S) macrolides lincosamides chloramphenicol oxazolidinones protein sentezi (30S) tetracyclines aminoglycosides fusidic acid ve diğerleri ribosomes DHF folate sentezi sulphonamides trimethoprim pABA 5

Gram (+) ve (-)

Peptidoglycan L-alanine D-glutamic acid L-lysine/Diaminopimelic acid D-alanine Peptidoglycan Muramic acid Glucosamine

Tanım Kimyasal yapıları belli veya yapay olarak elde edilen maddelere kemoterapötik, doğal kaynaklı olanlara ise antibiyotik denmesine karşın, günümüzde antibiyotiklerin çoğunun sentetik ya da semisentetik yöntemlerle elde edilmesi mümkün olduğundan, antibiyotik terimi tedavide kullanılan kemoterapötik ve antibiyotik niteliğindeki maddeler için genel bir ad olarak kullanılır.

Hedef hücreye etkilerine göre: Bakteriyostatik: Bakterilerin üremelerini engelleyen. Bakteriyositik: Bakterileri öldüren. Sulfonamid Tetrasiklin Kloramfenikol Penisilin Streptomisin

Sınıflandırma Etki mekanizmalarına göre Hedef hücreye etkilerine göre Etki gösterdiği mikroorganizma grubuna göre Etki spektrumuna göre İmmunmodülatör etkilerine göre

Etki mekanizmalarına göre: Bakteri hücre duvar sentezini engelleyenler Sitoplazma membran geçirgenliğini engelleyenler Protein sentezini engelleyenler Nükleik asit sentezini engelleyenler Antimetabolik etki gösterenler

Hücre duvar sentezini engelleyenler Beta-laktamlar Glikopeptitler Vankomisin Teikoplanin Sikloserin Basitrasin

Peptidoglikan sentezi inhibisyonu Alanin analoğu.... Sikloserin Pentapeptid inhibisyonu Alanine bağlanma...GLİKOPEPTİD Çapraz bağların inhibisyonu TP, KP inh (PBP) (sitoplazma zarında) .....Tüm Beta Laktamlar (Pen, Sef, mono, karbapenem) Pirüvil transferaz inh...FOSFOMİSİN NAG oluşumunu engeller

Beta-laktamlar Penisilinler Sefalosporinler Monobaktamlar Aztreonam – tek üye Karbapenemler İmipenem Meropenem Ertapenem

Penisilinler Üreidopenisilinler Doğal penisilinler Penisilin G Penisilin V Penisilinaza dayanıklı penisilinler Metisilin Oksasilin Kloksasilin Dikloksasilin Nafsilin Aminopenisilinler Ampisilin Amoksasilin Bakampisilin Pivampisilin Antipsödomonal penisilinler Karbenisilin Azlosislin Tikarsilin Üreidopenisilinler Mezlosilin Piperasilin Beta-laktamaz inhibitörleri ile kombine penisilinler Ampisilin-sulbaktam Amoksisilin-klavulanik asit Tikarsilin-klavulanik aist Piperasilin-tazobaktam

Beta laktamaz inhibitörleri Tazobaktam (TZP) Klavulanik asit (AMC; TİC) Sulbaktam *** : Acinetobacter!!!

Sefalosporinler Birinci kuşak: Sefazolin Sefalotin Sefadroksil Sefaleksin Sefradin İkinci Kuşak: Sefoksitin Sefuroksim Sefaklor Sefuroksim aksetil Üçüncü kuşak: Sefiksim Sefotaksim Seftizoksim Seftriakson Moksalaktam Sefoperazon Seftazidim Dördüncü kuşak: Sefepim

Sefalosporinler 1. Kuşak: Sefazolin, sefaleksin, sefadroksil.. * Cerrahi profilaksi: sefazolin 2. Kuşak: Sefaklor, sefuroksim, ... * sefoksitin: anaerop etkinlik 3. Kuşak : CRO, CAZ, CFP,... * CRO en uzun etkili ** Antipsödomonal: CAZ, CFP 4. Kuşak : Sefepim 5.kuşak : Seftobiprol ve seftarolin (MRSA etkinliği)

Karbapenemler İmipenem, meropenem, ertapenem MR stafilokoklar, enterokoklar, Stenotrophomonas doğal olarak dirençli Çinko taşıyan serin proteazlarla yıkılabilir. (Metallobetalaktamaz)

Glikopeptidler Vankomisin, teikoplanin MR stafilokok inf seçkin ilaçlar Enterokoklar doğal olarak dirençli (sinerjik ilaçlarla tedavi) Glikopeptid direnci var ise seçenek: Linezolid, ...

Membran geçirgenliğini engelleyenler Polimiksin Polienler Amfoterisin B Nistatin Azoller Ketokonazol İtrakonazol Flukonazol

Protein sentezini engelleyenler Aminoglikozidler Tetrasiklinler Makrolidler Linkozamidler Kloramfenikol Fusidik asit Linezolid

Kloramfenikol Kemik iliği depresyonu ! Aplastik anemi (idyosenkrazik) Tifo, beyin absesi, riketsiya inf, pürülan menenjit (alternatif) Kemik iliği depresyonu ! Aplastik anemi (idyosenkrazik)

Aminoglikozidler Gentamisin Amikasin Tobramisin Netilmisin İsepamisin Streptomisin

Aminoglikozidler Streptomisin: veba, tularemi, antitbc, bruselloz, enterokok inf Spektinomisin: Gonokok Paramomisin: İntestinal protozoonlar

Tetrasiklinler Kısa etkililer Orta etkililer Uzun etkililer Klortetrasiklin Terasiklin Oksitetrasiklin Orta etkililer Demekloksiklin Metasiklin Uzun etkililer Doksisiklin Minosiklin

Tetrasiklinler Diş ve kemiklerde birikme Glisisikin : Tigesiklin Tetrasiklin, doksisiklin, minosiklin Riketsiya, klamidya, Ureaplasma inf, ruam, melioidoz, Granüloma inguinale, Whipple, klorakine dirençli P. falciparum sıtması, Brucella inf (kombine), akne tedavisi Diş ve kemiklerde birikme Glisisikin : Tigesiklin

Makrolidler Eritromisin Roksitromisin Klaritromisin Diritromisin Azitromisin Spiramisin

Makrolidler Eritromisin, Azitromisin Lejyoner hastalığı, difteri, boğmaca, mikoplazma, klamidya inf etkili Klaritromisin.. MAC, H.pylori Spiramisin... Gebelerde toxo tedavisi

Linkozamidler Linkomisin, klindamisin Stafilokok inf (TŞS) Anaerobik inf. (diafragma üstü, gazlı gangren...) Pseudomembranöz enterokolit !!!

Nükleik asit sentezini engelleyenler Kinolonlar Rifampisin Metronidazol Ornidazol Tinidazol

Kinolonlar Birinci kuşak İkinci kuşak Üçüncü kuşak Dördüncü kuşak Nalidiksik asit İkinci kuşak Siprofloksasin Ofloksasin Pefloksasin Norfloksasin Enoksasin Üçüncü kuşak Grepafloksasin Sparfloksasin Levofloksasin Dördüncü kuşak Trovafloksasin Moksifloksasin

Kinolonlar Siprofloksasin .. Pseudomonaslara en etkili Levofloksasin, moksifloksasin .. Pnömokok etkinliği geliştirilmiş ajanlar. Kartilaj dekstrüksiyonu, tendinit

Antimetabolik etki gösterenler Sulfonamidler Dapson PAS Trimetoprim İzoniazid Klorokin

Ko-trimoksazol Üriner sistem inf., gastroenterit !!! Nocardia, PCP , toksoplazma profilaksisi Stenotrophomonaslara etkili

Yeni antibiyotikler Ketolid ..... Telitromisin Streptogramin ...Kino/dalfopristin Oxazolidinon ..... Linezolid… (VRE) Daptomisin: Lipopeptid GRAM-(+) membrana bağlanıp depolarizasyona bağlı ölüm (miyopati, CPK artışı)

Etki ettiği mikroorganizma grubuna göre Antibakteriyel Antiviral Antifungal Antiparaziter Antimikobakteriyel

Antiviraller Amantadin Asiklovir Famsiklovir Gansiklovir Lamivudin Oseltamivir Ribavirin Rimantadin Valasiklovir Vidarabin Zanamivir

Antifungaller Polienler Azoller Primidin Amfoterisin B (konvansiyonel) Amfoterisin B lipid kompleks Amfoterisin B lipozomal Azoller Ketokonazol Flokonazol İtrakonazol Primidin Flusitozin

Antiparaziterler Albendazol Amfoterisin B Klindamisin Klorokin Levamizol Mebendazol Metronidazol Ornidazol Niklozamid Primetamin Kinin Spiramisin Tetrasiklin Doksisiklin Trimetoprim-sulfametoksazol

Antimikobakteriyeller İzoniazid Rifampisin Etambutol Pirazinamid Streptomisin PAS Etionamid Kanamisin Amikasin Streptomisin Kinolonlar Makrolidler Tetrasiklinler