Modül 2: Su Bütçesi, Baskılar ve Etkiler, Önemli Su Yönetimi Konuları, İzleme, Karakterizasyon Raporu Yüzey suları statü sınıflandırması Yannick Pochon Antalya, 13/01/2014

İçerik 1. Giriş 2. Statü değerlendirmesi  Tanımlar  Üye Ülkelerden alınan dersler  Türkiye’de statü değerlendirmesi

1. Giriş

Bu sunumda su statüsü tanım ve bileşenlerine odaklanacağız.  Tanım ve SÇD gerekleriyle  AB seviyesindeki statü  Üye Ülkeler ve Türkiye’den örnekler ile ilgili bilgi verilecektir.

2. Statü değerlendirmesi

Yüzey suyu statüsüYüzey suyu statüsü genellikle bir yüzey su kütlesinin en kötü ekolojik ve kimyasal durumuna bağlı olarak tanımlanır İyi yüzey suyu demek, bu suyun ekolojik durumunun en azından ‘iyi’ ve kimyasal durumunun ise ‘iyi’ olduğu anlamına gelir. Ekolojik statüEkolojik statü sucul ekosistemlerin yapı fonksiyonlarının kalitesini tanımlar. 2.a Tanım ve ana prensipler

 Sınıflandırma için temel birim su kütlesidir.  Yüzey suyu kütlesi göl, baraj gölü, dere, nehir ya da kanal, geçiş suları ya da kıyı sularının uzantıları gibi belirli ve önemli yüzey suyu elemanlarıdır.  Büyük ölçüde değiştirilmiş ve yapay su kütleleri için daha düşük çevresel hedefler belirlenebilir ve ekolojik potansiyel tanımlanabilir.

Ekolojik statü - temel prensipler:  türe özgü sınıflama;  baskıya özgü elemanlar;  referans koşullarla kıyas;  SÇD’nin örnek tanımların karşılama.

Tipoloji  Nehirler:  Eko-bölge  Su tutma alanının büyüklüğü  km 2, km 2, km 2  Rakım  800  Jeoloji:  kalkerli  silisli  organik

Göller:  Eko-bölge  Rakım  800  Menderes derinliği  15 m  Büyüklük kategorisi  0,5-1 km2, 1-10 km2, km2, > 100 km2 Tipoloji

Referans koşullar SÇD’ye göre - kalite elemanları durumunun indikatif parametreleri ile temsil edilen su kütlesi tipleri ve kalite elemanları için referans koşulları oluşturulmalıdır.

Referans koşulların tanımlanmasının temelleri SÇD 1.3’ün Annex II dokümanında yer almaktadır. Referans koşulları oluştururken ana seçenekler şunlardır:  İzleme alanlarından elde edilen verilerle oluşturulan referans koşullar – referans alanlar;  Öngörücü modelleme bazlı referans koşullar;  Tarihi veriler ya da paleo-rökonstrüksiyon ya da ikisinin kombinasyonunun kullanılarak oluşturualn referans koşullar;  Yukarıda listelenen yaklaşımların kombinasyonu ile oluşturulan referans koşullar;  Sanal topluluk kullanılarak oluşturulan referans koşullar;  Diğer ükeleri için referans alanlarını kullanan referans koşullar;  Uzman değerlendirmesi.

SÇD’nin örnek oluşturan tanımları: Tür çeşitliliği Bolluk/miktar/biokütle Hassas türler Sınıflandırma sisteminin ölçü birimine dahil edilmelidir.

Biyoloji Maddeler Su Kütlesi Statü diatomeleromurgasızlarbalıklarfiziko-kimya makrofitler Ekolojik Statü 41 öncelikli/tehlikeli madde 99 diğer madde diğer pestisitler Çok iyi durumun tanımı Hidromorfoloji SuKütlesi Durumları Kimyasal Statü

Biri Kötüyse Hepsi Kötü İlkesi SÇD, biri kötüyse hepsi kötü, ilkesine dayanır. Bu da, belli bir nehir yatağı için herhangi bir kalite elemanı iyi durumda değilse tüm su kütlesi hedefleri tutturamamış olarak sınıflandırılmasıdır. SÇD bu ilkeyi ekolojik statü eğerlendirmesi için ana eleman olarak entegre ederek zorunlu tutmaktadır. Dolayısıyla, Üye Ülkeler ve Nehir Havzası Bölgeleri, sonuçları Komisyona nasıl sunacakları konusunda açık davranmak durumundadırlar. Bu ilke, Üye Ülkeler ve Nehir Havsası Bölgeleri Yetkili kurumları arasında, bu değerlendirme prensibinin su kütleleri için en uygunu olup olmadığı konusu ve sucul ortamların ekolojik durumlarıyla iligli en doğru resmi sağlayıp sağlamadığı konusu tartışılmıştır. Komisyon ve Üye Ülkeler arasında en uygun tamamlayıcı indikatörlerin neler olabileceğini bulmak ile ilgili bir konsensus mevcuttur.

Ekolojik Statü İçin Karar Ağacı

Ekolojik Potansiyel İçin Karar Ağacı

Biyolojik kalite elemanları, biyotik indeksler kullanılarak belirlenirler. Bunlar elemanların kalitesini yansıtan sayısal değerlerdir (ölçübirim). Farklı biyotik indeksler, kalitenin farklı yönlerini yansıtır: bazıları belirli baskılarla ilgilidir (örneğin saprobik indeksler farklı türde bitki ve hayvanların bu baskılara karşı hassasiyetine bağlı organik kirliliğin boyutuyla ilgilidir.) ve diğerleri topluluğun doğal karakteristikleriyle ilgilidir (mesela farklı tipte bitki ve hayvanların toplam sayısı ya da bolluğu). Her bir biyolojik kalite elenamı için kullanılan ölçübirimi SÇD’nin Ek 5 dokümanında belirtilen örnek oluşturan tanımları kapsamındaki kalite tanımlarını kapsamalıdır. Biyolojik Kalite Elemanlarının Durumu

 EQR her bir biyolojik eleman için tanımlanır  Bir eleman kapsamındaki farklı indikatörler - parametrelerin ortalaması alınabilir.  En düşük EQR değerlerine sahip biyolojik elemanlar ekolojik duruma karar verir. Ekolojik Kalite Oranı (EQR) EKO (EQR)= örnekte gözlemlenen metrik değer referans şartlardaki metrik değer

Farklı su kütlesi kategorileri için farklı biyolojik kalite elemanları kullanılır. Nehirlerde, her ne kadar izleme programlarının yönetimi gibi belli amaçlar için genellikle farklı elemanlar olarak kabul edilseler de makrofitler ve fitobentoslar tek kalite elemanı olarak kabul edilir. Bu yüzden, makrofitler ve fitobentoslar biri kötüyse hepsi yöntemiyle birleştirilmelerine gerek yoktur. Her bir biyolojik eleman için EQRlar, genel biyolojik durumu belirlemek için, biri kötüyse hepsi kötü prensibiyle birleştirilirler.

23

Ekolojik elemanları destekleyen genel kimyasal ve fiziko-kimyasal kalite elemanları. Hepsi doğal elemanlardır ve türe özgü biyolojik topluluklar için gerekli koşullardır. Genel kimyasal ve fiziko-kimyasal kalite elemanlarının üç durum sınıfı vardır. Çok iyi/iyi sınır, elemanın değer ya da konsantrasyonunun doğala yakın referans koşulda olması; iyi/orta sınır iyi durum için desteklenmesi gereken değer ya da konsantrasyondur. Bu çoğunlukla kalite standardı olarak adlandırılır. Orta durum bu kalite standardı karşılanamadığında ortaya çıkar. Değer ve konsantrasyonlar tipolojiye göre değişim gösterebilir. Genel kimyasal ve fiziko-kimyasal durum biri kötüyse hepsi kötü ilkesi kullanılarak, tek bir kalite elemanının durumuna bakılarak belirlenir. Genel Kimyasal ve Fiziko-kimyasal Kalite Elemanlarının Durumu

Hidromorfolojik kalite elemanları çok iyi durumu tanımlamak için kullanılır. Çok iyi duruma sahip su kütleleri hidromorfolojik açıdan çok iyi durumda olmalıdır. Hidromorfolojik kalite elemanları için çok iyi/iyi sınırı, doğala yakın referans koşullarda tanımlanır. Hidromorfolojik elemanlar biyolojik kalite elemanlarını desteklemesi gereken koşulları yansıtır. Herbir hidromorfolojik kalite elemanının durumu biri kötüyse hepsi kötü ilkesi kullanılarak birleştirilir. Su kütlelerini tanımlamak için sadece iki hidromorfolojik durum sını kullanılır: çok iyi ve iyi Hidromorfolojik Kalite Elemanlarının Statüsü

Özel kirleticiler, belli seviyelerdeki konsantrasyonlarda ekolojiyi olumsuz etkileyebileyebilirler. Özel kirleticiler için iki durum sınıfı vardır; İyi ve Kötü Bu durum sınıfları için sınır çevresel standartlardır. Bu, uzun vadede iyi ekolojik durumu elde etmek için gereken konsantrasyondur ve değerler ulusal mevzuatta belirtilir. Standart aşıldığında, diğer elemanların kalitesine bağlı olarak, iyi ve çok iyi kalite elde edilmiş olur. Standartla sağlanamazsa, orta durum değeri verilir. Bkn. Michael Jackman Özel Kirleticilerin Durumu (Kimyasal statü)

 ekolojik durum değerlendirmesinin seviyesinin ifadesi için  güvenilirlik seviyesi basit bir yöntemle değerlendirilebilir:  çok iyi  orta  düşük Ekolojik statü değerlendirmesinin güvenilirliği

2.B Üye Ülkelerden Alınan Dersler

Avrupa düzeyi

Doğal Yapay Belirsiz Büyük ölçüde değiştirilmiş Avrupa Nehir Sınıflandırması 73 % 10 % 4 % 13 %

İyi Ekolojik Durum’a Ulaşamayan Yüzey Sularının Oranı

wfd/wfd-surface-water-viewer

Fransa: Yüzey Suları, Ekolojik Durum +15% Remaining effort !

2.c Türkiye’den örnekler

Tipoloji FaktörlerSeçeneklerKodYorum Akış rejimi Mevsimel A1 İlk girişim Kalıcı A2 Büyüklük (Drenaj bölgesi) <1000 km 2 (<3000 km 2 in dry areas) D1 (Sadece kalıcı bi nehirse kullanın) >1000 km 2 (>3000 km 2 in dry areas) D2 Yağış <400 mm Y1 (Sadece kalıcı bi nehirse kullanın) >400 mm Y2 Eğim <%2 E1 Hepsi için kullanın >%2 E2 Rakım m R1 Hepsi için kullanın >800 m R2 Jeoloji Düşük mineralizasyon J1 Hepsi için kullanın Yüksel mineralizasyonJ2 Tablo : Türkiye’deki nehirler için tipoloji sistemi, Mart 2014

Tipoloji No TipSu kütlesi sayısıToplam uzunluk (km) Toplam nehir su kütlesi uzunluğuna oranı (%) 1NA1E1R1J2221,340,68 2NA1E2R1J15124,283,95 3NA1E2R1J213342,410,88 4NA1E2R2J1235,251,12 5NA1E2R2J2225,800,81 6NA2D1Y2E1R2J2253,381,70 7NA2D1Y2E2R1J16283,249,00 8NA2D1Y2E2R1J23141,184,48 9NA2D1Y2E2R2J13208,316,62 10NA2D1Y2E2R2J22116,683,71 11NA2D2Y2E1R1J12148,544,72 12NA2D2Y2E1R1J22246,107,82 13NA2D2Y2E1R2J2134,041,07 14NA2D2Y2E2R1J14416,6013,22 15NA2D2Y2E2R1J23208,306,62 16NA2D2Y2E2R2J12283,229 17NA2D2Y2E2R2J22459,7314,60 Toplam563148,39100 Table : Types of rivers in the basin in Bÿük Menderes River Basin, March 2014

FaktörlerSeçeneklerKod Rakım0-800 mR1 >800 mR2 Derinlik< 5 mD1 > 5 mD2 Yüzey alanı< 500 haA1 > 500 haA2 JeolojiYüksek mineralizasyonJ1 Düşük mineralizasyonJ2 Göller için tipoloji sistemi

TipSu kütlesi sayısıToplam alan (ha) Toplam göl sü kütlesi alanına oranı (%) 1GR1D2A1J ,06 2GR1D2A1J ,47 3GR1D2A2J ,58 4GR1D2A2J ,74 5GR2D2A1J ,50 6GR2D2A2J ,29 7GR2D2A2J215672,36 Toplam ,00 Büyük Menderes havzasındaki göl tipleri, Mart 2014

Referans Koşullar KriterEşik değerKapsamBirim Yapay%0,80Memba su tutma alanı % Yoğun tarım%20Memba su tutma alanı % Akış düzenlemesiUzman değerlendirmesi HavzaYes/No Fiziko- kimyasal Oxygen saturation%50 ile %120 arasındaAlan% pH6 ile 9 arasında-log10[H] + BOD<6mg/l Nitrat<10mg/l Amonyak<1mg/l Toplam fosfat<0,4mg/l EndüstriyelUzman değerlendirmesi Memba su tutma alanı Yes/No Diğer baskılarUzman değerlendirmesi Memba su tutma alanı Yes/No Referans koşulları tanımlayan kriterlerin özeti Referans kriter geliştirme

Referans koşullar koşullar No Su Kütlesi Kodu Su Kütlesi AdıTip Referans İzleme Noktası Kodu 1BMN49 Aşağı İkizdere 1 NA1E2R1J2RİBMN01 2BMN47 Yukarı İkizdere 1- Karlıçay (köprünun üzerinde) NA1E2R2J1RİBMN02 3BMN27 Yukarı Akçay 5 NA2D1Y2E2R1J1RİBMN03 4BMN48 Yukarı İkizdere 2 NA1E2R1J1RİBMN04 5BMN15 Çaykavuştu 2 NA1E2R2J2RİBMN05 6BMN32 Yukarı Çine 3 NA2D1Y2E2R2J2RİBMN06 7BMN14 Çaykavuştu 1 NA1E2R2J2RİBMN07 8BMKS01 Dilek Yarımadası güney kıyıları- askeri binanın çevresi KSAS2T3RİBKS01 Havzadaki referans su kütleleri ve izleme noktaları

Çok teşekkür ederim