ATBURGAZI İLKÖĞRETİM OKULU MÜDÜRLÜĞÜ T.C. SÖKE KAYMAKAMLIĞI ATBURGAZI İLKÖĞRETİM OKULU MÜDÜRLÜĞÜ ALKOL VE MADDE BAĞIMLILIĞI EĞİTİM PROGRAMI Öfke ve Stresle Başa Çıkma ( ÖZEL EĞİTİM REHBERLİK VE DANIŞMA HİZMETLERİ BÖLÜMÜ ) ARALIK-2010

Öfke ve Stresle Başa Çıkma EGEBAM Uzm. Dr. Zeki YÜNCÜ Prof. Dr. Cahide AYDIN

Bilişsel faaliyetlere eşlik eden Temel Duygular Bilişsel faaliyetlere eşlik eden 4 temel duygudurum Keder: kayıp sonrası Geri çekilme Hayal kırıklığı Sevinç, kıvanç: kazanç sonrası Amaca gidişi güçlendirir Kaygı:Kendine yönelik bir saldırı sonrası Değersizleştirme Öfke: davranışa karşı savunmasal bir tepki

ÖFKE Karşılaşılan davranışa tepki olarak ortaya konan savunmasal bir tepkidir. Kendini korumaya yönelik olarak agresif davranış ve karşı atağa geçmedir. Öfke az yada çok hepimizde olan bir duygudur.

BUNALTI ve KAYGI Gerçekleşebilecek hoş olmayan olayların beklentisinin verdiği huzursuzluk Kaygı doğuran durumlar yaşla birlikte değişir (Piaget) Erken çocukluk ( hayvan, karanlık, hayali yaratıklar) Geç çocukluk ( Başarı korkusu) Erken ergenlik ( sosyal ve kişilerarası)

Bilişsel gelişim kuramı çocuklardaki bunaltı kuramını etkilemiştir. BUNALTI ve KAYGI Bilişsel gelişim kuramı çocuklardaki bunaltı kuramını etkilemiştir. Çocuk kendi çevresiyle ilgili deneyimler hakkında zamanla artan dengeli ve örgütlenmiş bilişsel temalar yada temsilciler geliştirir. Bunaltı belirtileri bilişsel çarpıtmaların işlevi olarak farklılık gösterir. Bunaltı şeması herhangi bir zorlanma ile tetikleninceye kadar gizli kalır.

BUNALTI ve KAYGI Ne zaman hastalıktır? Bunaltı yaratan durum ortadan kalktıktan sonra çocuk yada genç kendini toparlayabilmelidir. Örnek: (Arkadaşı ile küsen eden genç bunaltı yaşar. Uygun bakım verilmişse bu sıkıntıyla başa çıkar. Yas süreci sonunda eski işlevselliğine geri döner) Patolojik kaygıda İşlevsellikte bozulma Şiddetin katılığı Zorlanma derecesi (Miral ve ark)

ENGELLENME ve ÇATIŞMA Yaşam içinde kaçınılmazdır. Benliğin olgunlaşmasında ve gelişmesinde önemlidir. çatışmalı durumlar bunaltıya karşı savaşım Benliğin dayanma gücü bir bakıma engellemelerle karşılaşarak gelişir.

Her engellenme ve çatışma benlik gelişimi için olumlu mudur? ENGELLENME ve ÇATIŞMA Her engellenme ve çatışma benlik gelişimi için olumlu mudur? Hayır!! Kimi durumlarda benliği etkileyen engelleme ve çatışmalar çok ağır ve örseleyici nitelikte olabilir. Örselenme şiddeti her kişi için farklıdır. Savaş, göç, deprem herkes için şiddetlidir. Geçmiş yaşam deneyimleri Organizmaya bağlı yapısal etkenler Gelişme çağı: Örnek anne yitimi Fiziksel, toplumsal ve ruhsal durum: Uzun süre yatalak olma, siperde bekleme vb.

BENLİK ve ÖRSELENME BENLİK, ruhsal aygıtın özgül işlevler dizgesidir. Algılayan algıladıklarının bilincinde olan Gerçeği değerlendirme, savunma, ilişki kurma fonksiyonları vardır. Yürütme organıdır: devinim doyum yönetim Temel hedef uyum ve düzendir. Şiddetli örselenmede benlik gelişiminde Yavaşlama Sapma Durma

BENLİK ve ÖRSELENME Kişinin kendini kanıtlaması ve varlığını savunması görevi benliğe düşer. Benlik bu görevi dış uyaranları tanıyarak yapar Uygun olanlara yaklaşır, uygun olmayanlardan uzaklaşır Çevreyi kendisine en yararlı olacak şekilde biçimlendirir. Doyum için uygun zamanı bekler.

DOYUM ve DÜRTÜ Bir uyarılma ve gerginlik durumudur. Değişmiş dengenin yeniden sağlanması çabasıdır. (Freud) Anında doyum ve boşalım arayan tasarımsal bir birimdir. Bir güç ve enerji kaynağı olarak ruhsal olguların tümünde etkilidir. Tüm yaşam boyunca itkisel bir güç olarak etkinliklerini sürdürürler. Engellenerek amaçlarından uzaklaşabilir yada nesnelerini değiştirebilirler ancak yine de farklı doyum ve boşalım yolları bulurlar.

LİBİDO ve SALDIRGANLIK Yalnızca cinsellik değildir. Yaratıcılık estetik Yakınlık Saldırganlık Uzaklaştırır Yıkar Bu iki dürtü zaman içinde bütünleşir. Bu nedenle en yoğun sevgide bir parça saldırganlık en saldırgan eylemde bir parça sevgi bulunur.

SALDIRGANLIK Saldırganlığın ruhsal gelişim sırasında olumlu etkileri vardır. Kimliğin örgütlenmesinde Kişinin kendini kabul ettirmesinde Rekabet çatışmalarında Bireysel sınırların gelişmesinde Yaratıcı çalışmalarda

KAYGI GİDERME YÖNTEMLERİ Söndürme Sistematik duyarsızlaştırma Operan yöntemler Model oluşturma Kendilik (Self) kontrolü

KAYGI GİDERME YÖNTEMLERİ: Söndürme Bu yöntemle pekiştirilmiş bir davranış kısıtlanır. Sonuç olarak o davranışın sıklığında azalma olur. Söndürme bir davranışın sıklığı azaltmada yada yok etmede etkili bir tekniktir. Davranış üzerinde kademeli bir etkisi vardır. Çocuk yada genç için bunaltı yaratan durumlardan kaçınma yerine zarar görmeden karşılaştırma uygun olur.

KAYGI GİDERME YÖNTEMLERİ: Sistematik Duyarsızlaştırma Karşıt koşullandırma Bunaltı uyaran yanıta zıt ya da bu durumla uyuşmayan yanıt oluşturulur.

KAYGI GİDERME YÖNTEMLERİ: Operan Yöntemler Olumlu pekiştirme davranışsal girişim programlarında en sık kullanılan yöntemdir. Bir olumlu olay bir davranışı izler. Olumlu davranışın sıklığı artarsa bu davranış yöntemi olumlu pekiştirme olarak adlandırılır.

KAYGI GİDERME YÖNTEMLERİ: Model Oluşturma Başkalarının davranışlarını gözleyerek ya da taklit ederek öğrenme çocukta ya da gençte davranışların kazanılmasında önemli bir yöntemdir. Canlı model Sembolik model Paylaşan katılan model

KAYGI GİDERME YÖNTEMLERİ: Kendilik Kontrolü Kendini yüreklendirme, yönlendirme, ödüllendirme gibi stratejilere dayanır. Bu yöntemim uygulanabilmesi için kişinin kendi sorununu tanıması ve değişmeye motivasyonu olması gerekir. Kendini yönlendirmede gerekli motor-bilişsel yetenek, kişinin ne zaman ne yapacağını bilmesi gerekir.

STRESLE BAŞA ÇIKMA Stres ya da gerginlik denince ne anlıyorsunuz? Bütün insanlar bazı durumlarda kendini gergin, sinirli, huzursuz ve endişeli hisseder. Bu duygular genellikle hoşa gitmeyen ve insanı zorlayan duygulardır

STRESLE BAŞA ÇIKMA Böyle durumlarda bedenimizde ne gibi tepkiler olur?   Kalp atışımız hızlanır    Ellerimiz titreyebilir Mide gurultuları olur Ellerimiz terleyebilir Ağız kuruluğu olabilir Ses titremesi olabilir Kişi dikkatini toplayamayabilir Böyle durumlarda bedenimizde ne gibi tepkiler olur?

STRESLE BAŞA ÇIKMA Kendinizi hangi durumlarda sıkıntılı, huzursuz hissediyorsunuz? Gördüğümüz gibi herkesin kendini huzursuz, sıkıntılı hissettiği durumlar var; bu çok normal. Bir de herkesi huzursuz eden durumların farklı olduğunu görüyoruz.

STRESLE BAŞA ÇIKMA Bunlar dışında size özel, stres yapan durumlar var mı? Bunları da grupla paylaşmak ister misiniz?  

STRESLE BAŞA ÇIKMA Herkes bu durumlarda farklı düşünceler ve yaşantılar içinde olabilir. O anda ne gibi şeyler hissediyorsunuz? Aklınızdan neler geçiyor

STRESLE BAŞA ÇIKMA Her insan sıkıntı ve huzursuzluk yaşadığı durumlarda, farklı tepkiler gösterir. Bazı insanlar bu duruma tamamen tepkisiz kalır, hiçbir şey yapmaz. Bazıları bu zor durumdan kaçar, uzaklaşır. Bu durumlarda siz nasıl tepkiler veriyorsunuz?

STRESLE BAŞA ÇIKMA Stresin yarattığı gerginlikten kurtulmak için neler yapıyorsunuz? Bu durumdan bir süre uzaklaşabilir, mola verebiliriz. Bu olayın bizim için öneminin ne olduğuna bakabiliriz, bazen önemli olmadığına karar veririz. Gerçekten de bizi huzursuz eden olaylar bazen çok önemli olmayabilir.

STRESLE BAŞA ÇIKMA Sıkıntılı olduğumuz zamanlar bedenimizin de etkilendiğini konuşmuştuk. Bu yüzden bu sıkıntıdan kurtulmak için bazı yöntemler uygulayabiliriz Bu yöntemlerden biri de nefes alma tekniğidir. İyi nefes burundan yavaşça alınan ve karnını içeri iterek ciğerleri dolduran nefestir. Şimdi uygulayalım.

STRESLE BAŞA ÇIKMA Bir elinizi karnınızın altına, bir elinizi de göğsünüzün üstüne koyun. Gözlerinizi kapayın ve nefes alırken ciğerlerinizin tümünü doldurmaya çalışın. Bir iki saniye nefesinizi tutun ve daha sonra nefesinizi yavaşça boşlatın. Eğer doğru nefes alırsanız, karnınız hareket eder ve şişerek elinizi yukarı doğru kaldırır. Yeni nefes almadan önce de bir iki saniye bekleyip aynı şekilde yavaşça nefes alıp bir süre tutup yavaşça bırakın. Bunu dört kez tekrarlayın. Derin bir nefes alın ve alırken içinizden 1’den 4’e kadar sayın. Nefesinizi tutun ve yine içinizden 1’den 4’e kadar sayın. Nefesinizi yavaşça verirken 1’den 8’e kadar sayın. Tüm alıştırmayı dört beş kez tekrarlayabilirsiniz.

STRESLE BAŞA ÇIKMA Önümüzdeki iki gün boyunca sizi sıkıntıya sokan olaylar olabilir. Eğer böyle olaylarla karşılaşırsanız bugün konuştuklarımızı uygulamaya çalışın. Bir sonra ki toplantımızda bugün öğrendiklerimizi günlük yaşantımızda ne kadar uygulayabildiğimiz üzerine kısa bir değerlendirme yapalım.

ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ Sinirleniriz Yüzümüz kızarır Vücudumuz gerginleşir Nabzımız artar Titreriz Yumruklarımızı sıkarız Dişlerimizi sıkarız Madde kullanmak isteriz Öfkelendiğinizde neler hissedersiniz?

ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ En çok hangi durumda öfkelenirsiniz? En çok kimlere öfkelenirsiniz?

ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ Hayır her insan öfkelenir. Öfkeye kapılmak çok doğal bir insan davranışıdır. Her insanın hayatında onu öfkelendiren kişiler ve/veya olaylar olabilir. Fakat önemli olan öfkemizi bize zarar vermeden ifade edebilme şeklimizdir. Sizce hiç öfkelenmeyen insan var mıdır?

ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ Hayır. Aynı şey değildir. Her insan öfkelenebilir. Bu doğaldır. Ancak insanlar öfkelendiklerinde farklı şekilde tepki verirler. Önemli olan öfkeliyken veya öfkelendikten sonra ki davranış şeklimizdir. Kimileri, kendilerine ve çevrelerine zarar vermemek için bir süre sakinleşmek için çaba harcarlar. Kimileriyse ani olarak kırıcı ve sert davranışlarda bulunurlar. Sizce öfkelenmekle öfkeli tepki vermek aynı şey midir?

ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ Öfkeli tepkiye örnek verebilir misiniz?

ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ Öfkeli tepki vermek bizi nasıl bir duruma düşürür? Toplumdan dışlanan Haksız duruma düşen Madde kullanan Zayıf Kaybeden Üzülen

ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ Bazı insanlar arasında yanlış bir inanış vardır. Öfkelendiğinde şiddetli tepki veren insanların güçlü kişiler oldukları düşünülür. Oysa güçlü insan nerede nasıl tepki vermesi gerektiğini bilen insandır. Bir eyleme kalkışmadan önce yapacağı hareketin sonuçlarını önceden kestirebilen kişi güçlü insandır. Öfkelendiğinde ani tepki veren ise güçsüzdür Öfkeli tepki veren insan güçlü bir insan mıdır?

ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ Öfkemizi nasıl kontrol edebiliriz? Öfkeli tepki vererek başta kendimize zarar veriyoruz. Bazen çok küçük şeyler karşısında bile çok öfkeli davranışlarda bulunabiliyoruz. Bizi kızdıran kişileri ve olayları yok etmemiz değiştirmemiz ve onlardan kaçmamız imkansız. Onları değiştiremeyeceğimize göre öfkemizi kontrol altına almayı öğrenmeliyiz. Harekete geçmeden önce bir trafik lambasını düşünün. Kırmızı ışıkta ne yapılması gerekiyor? Kırmızı ışık durmamızı hemen tepki vermememiz gerektiğini gösteriyor.

ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ Öfkemizi nasıl kontrol edebiliriz? Sarı ışıkta ne yapılması gerekiyor? Sarı ışık biraz beklememiz yani düşünüp plan yapmamızı, harekete geçmeden önce verebileceğimiz en sağlıklı tepkinin ne olacağına karar vermemiz için zaman gerektiğini gösteriyor. Yeşil ışıkta ne yapılması gerekiyor? Yeşil ışık ise harekete geçmek için en uygun zamanı belirtiyor. Kırmızı ve sarı ışıkta düşünüp düşünüp karar verdik. Artık sağlıklı tepki verebileceğimiz zaman   DUR, DÜŞÜN, PLAN YAP, HAREKETE GEÇ

ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ Öfkeli tepki vermemek için neler yapabiliriz? Bazı yöntemler: Karnını dolduracak kadar derin derin bir nefes al, yavaş yavaş ver. Yavaş yavaş 20’ye kadar say, Bir süre oradan uzaklaş, Sorunu yetkili ve deneyimli biriyle paylaş Şimdi herkes kendisi için en uygun yöntemi seçsin Önce ismini sonra uygulayacağı yöntemi yüksek sesle gruba söylesin. Bu yöntemleri uygulamaya çalışın ve bir sonraki oturumda tekrar konuşalım