SAĞLIK ÖLÇÜTLERİ Dr. Naim Nur

Sağlık Ölçütleri Sağlık ölçütleri toplumu sağlık, hastalık, ölüm, doğurganlık, sağlık hizmetlerinden yararlanma vb. gibi değişik yönleri ile tanımlar.

ÖLÇÜTLER * Bir toplumun sağlığını tanımlama (toplumsal tanı) ve sağlığın değişik özelliklere (yaş, cins, vb) değişimi belirleme, * Sağlık sorunlarının zaman içerisinde gösterdiği değişimi değerlendirme, * Bir toplumun sağlık düzeyini başka toplumlarınki ile karşılaştırma, * Sunulan sağlık hizmetlerinin (ilaç, aşı, eğitim, vb.) sorunları çözmedeki etkinliklerinin değerlendirilmesinde kullanılır.

Genelde iki türlü ölçüt vardır: Hız (rate) ve oran (ratio) Bir sağlık olayının toplum içindeki görme sıklığını ölçmek için kullanılır. Burada pay, bir sağlık sorunu ile karşılaşanların sayısını, payda ise risk altındaki toplumu içerir. Risk altındaki toplum, bir hastalığa ya da bir sağlık sorunuyla karşılaşma olasılığı yüksek olanlar. Pay ve paydadaki sayılar aynı zaman kesitinde elde edilmiş olmalıdır. Her hız bir katsayı ile çarpılmalıdır. 2- Oran: Bir sağlık olayının diğerine göre ne boyutta olduğunu ifade eder. Pay ve paydada yer alan olaylar farklıdır. (Erkek/kadın oranı gibi.)

Hastalık (Morbidite) Düzeyini Belirleyen Ölçütler a) Prevalans: Belirli bir zaman kesitinde, bir toplumda saptanan tüm (eski ve yeni) vaka sayısının, aynı andaki risk altındaki kişi sayısına bölünmesiyle elde edilir. Bir hastalığın, o anda toplumdaki görülme sıklığını ifade eder b) İnsidans: Belirli bir süre içinde bir toplumdaki “sağlam” kişilerin belirli bir hastalığa yakalanma olasılığıdır. Bu hız belirli bir süre ( hafta, ay, yıl ) içinde görülen yeni vaka sayısının, risk altındaki sağlam kişi sayısına bölünmesiyle elde edilir.. c) Atak hızları: İnsidansın bulaşıcı hastalıklar için kullanılan şeklidir. Belirli bir süre içinde saptanan bulaşıcı hastalık vaka sayısının, o hastalığa duyarlı kişi sayısına bölünmesiyle elde edilir. Bağışıklık bırakan hastalıkların yaptıkları salgınların boyutunu ve salgınları durdurmak için alınan kontrol önlemlerinin etkinliğini ölçmek için primer ve sekonder atak hızları kullanılır. d) Epizod hızı: Bağışıklık bırakmayan ve tekrarlayan bulaşıcı hastalıkların boyutunu ölçmek için kullanılan bir ölçüttür. Belirli bir süre içinde oluşan olay-epizod sayısının risk altındaki kişi sayısına bölünmesiyle elde edilir.

Ölüm (Mortalite) Düzeyini Belirleyen Ölçütler * Kaba Ölüm Hızı: En sık kullanılan ve kolay elde edilebilen bir ölçüttür (1 yıl içinde görülen toplam ölüm sayısı / Yıl ortası nüfus) x 1000 * Bebek Ölüm Hızı: (1 yıl içinde ölen bebek (0-365 gün)sayısı / 1 yıldaki canlı doğum sayısı) x 1000 * Neonatal Ölüm Hızı: (0-28 günde ölen bebek sayısı / 1 yıldaki canlı doğum sayısı) x 1000 0-7 gün  erken neonatal 8-28 gün  geç neonatal

* Postneonatal Ölüm Hızı: (29-365 günde ölen bebek sayısı / 1 yıldaki canlı doğum sayısı) x 1000 * Perinatal Ölüm Hızı: (1 yılda ölü doğan+0-7 günde ölen / 1 yıldaki canlı+ölü doğum sayısı) x 1000 * Ölü Doğum Hızı: (1 yılda ölü doğan bebek sayısı / 1 yıldaki canlı+ölü doğum sayısı) x 1000

* Ana Ölüm Hızı: (1 yıldaki ana ölüm sayısı / 1 yıldaki canlı doğum sayısı) x 1000 * Yaşa Özel Ölüm Hızı: (Belli bir yaş grubundaki ölüm sayısı / O yaş grubundaki nüfus) x 1000 * Nedene Özel Ölüm Hızı: (1 yılda X nedenine bağlı ölüm sayısı / Toplumun nüfusu) x 1000

Doğurganlık (Fertilite) Düzeyini Belirleyen Ölçütler * Kaba Doğum Hızı: (1 yılda meydana gelen canlı doğum sayısı / Yıl ortası nüfus) x 1000 Yaşa özel Doğum Hızları: Kadınlarda doğurganlık döneminde (15-49 yaşlar) belirli yaşlardaki doğurganlık düzeyini belirten en duyarlı fertilite ölçütüdür. Elde edilmesi güçtür. Her 5 yıllık aralık için hesaplanır. (1 yılda 15-19 yaşlardaki annelerin yaptığı canlı doğum sayısı / 1 yıldaki 15-19 yaşlardaki kadın sayısı) x 1000 * Genel Doğurganlık Hızı: (1 yılda meydana gelen canlı doğum sayısı / 1 yıldaki 15-49 yaş kadın sayısı) x 1000

1998-2003 Dönemi Göstergeleri - Kaba ölüm hızı 6 - Bebek ölüm hızı 29 - Beş yaş altı ölüm hızı 45 - Ana ölüm hızı (yüz binde) 80 - 5 yaşında beklenen yaşam süresi 69 - Kaba doğum hızı 2