Yenidoğanın Doğum Odasında Bakımı ve Isı Kontrolü Prof. Dr. Türkan DAĞOĞLU İSTANBUL TIP FAKÜLTESİ

Doğum Odasında Bakım Neden Önemlidir“?” Yenidoğan için riskli durumları öngörmemize ve erken müdahale etmemize olanak sağlar

Doğum odasında yenidoğanın bakımı Hayati belirtileri değerlendirme Apgar puanlaması Kord bakımı Kan örneği alma Göz bakımı Vitamin K uygulaması Bebeği giydirme ve ilk emzirme Dosya bilgileri Ailenin bilgilendirilmesi Yenidoğanın ısı kontrolü

Bebeğin hayati belirtilerini değerlendirme ve ölçülerini alma Muayeneden önce el temizliğine dikkat edilmeli - Solunum ve dolaşım fonksiyonlarının değerlendirilir: solunum sayısı: 35-45 /dak REM uykusu sırasında solunum düzensizdir ve 3,5sn solunum durması olabilir. kalp atım hızı: 120-160/dak - Deri rengi değerlendirilir: gövde ve dudak: pembe kol ve bacaklar : sıcak, renk pembe veya hafif siyanotik Vücut ısısı kontrol edilir: aksiller ısı: 36,5-37,5 C

Vücut ölçüleri alınır - Nazogastrik sonda ile; koanal atrezi, özofagus atrezisi anal atrezi yönünden değerlendirilir

Apgar puanlaması Apgar puanlanması bebek doğduktan sonraki ilk 1.ve 5.dakikalarda değerlendirilir.   5 parametre ile değerlendirilir. Solunum Kalp atım hız Kas tonusu Uyarıya yanıt Deri rengi Yorum ? 1.dakika 4’ün altı: durumun ağır olduğunu gösterir ve hemen ventilasyon denenenmeli, gerekirse entübasyon yapılmalı 5.dakika Bebeğin resütasyona cevabını ve durmundaki değşiklikleri belirler

Kord bakımı Klampe edilen yerin 2-3 cm uzağından kesilir   Klampe edilen yerin 2-3 cm uzağından kesilir 2 arter - 1 ven olmalı tek arter: majör kalp anomalisi riskini düşündürmeli bakteriyel kolonizasyonu azaltmak için : göbek kordununun ve çevresi deri dezenfaktanları ile temizlenir [ % 70’ lik alkol veya poridoniodine ]

Kan örneği alma plasenta çıkmadan önce veya çıktıktan sonra kordon damarlarından alınır: Kan gazı Hematokrit Glikoz Bilirubin düzeylerinin belirlenmesi Kan grubu tayini

Göz bakımı Gonokok infeksiyonlarına karşı - %1-5 Gümüş Nitrat : gözde %90’a varan kimyasal konj. neden olduğundan günümüzde kullanılmamaktadır - ertromisinli göz damlası/pomadı kullanılabilinir.

K vit uygulaması neden yapılır ? Doğumda yenidoğan barsak florası henüz gelişmediğinden K vit sentezi gerçekleşemez Pıhtılaşma faktörleri de yetersizdir Kanamaya eğilim vardır Kanamayı önlemek için Kvit yapılır ilk 2 saat içinde yapılmalıdır Kvit 1 mg i.m. tek doz halinde uygulanır

Bebeği yıkama, giydirme ve ilk emzirme Bebeğe bulaşmış kan,mekonyum varsa çocuk temiz sıcak su ile ısıtılmış bir bezle silinir. Özellikle Hep B, Hep C ve HIV pozitif anne bebeklerinin doğumunda eldiven giyilmesi önemlidir. Bu bebekler doğumhanede yıkanıp annenin infekte sekresyonlarından arındırılır. Ilık kompres ve havlu ile kurulanır Ilık ve yumuşak giysiler giydirilir ve anneye verilir, ilk emzirme denemesi başlatılır.

Dosya bilgileri Kesin doğum bilgileri aynı gün içinde bebeğin dosyasına kaydedilmeli   Doğum zamanı İlk solunum yaptığı zaman Solunum spontan veya destek sağlanarak 1.ve 5.dakika Apgar Göz proflaksisi yapılıp yapılmadığı Kvit verilme dozu ve zamanı Bebeğin genel durumu Göbek kardonundaki damar sayısı Kültür için örnek alınıp, alınmadığı Doğum sırasında idrar ve dışkının olup olmadığı

Ailenin bilgilendirilmesi Anneye çocuğun cinsiyeti hakkında bilgi verilir. Şüpheli bir durumda “sonra size gerekli açıklama yapılacaktır” denir Anomali varlığında annenin doğum eylemi ile ilgili stresi atması beklenir Doğumda annelerin çoğunda çocukların karışabileceği endişesi vardır. Anneye ve bebeğe takılan bilezikle annenin rahatlaması sağlanır.

Yenidoğanların ısı kontrolü Termoregulasyon “?” Isı yapımı ve ısı kaybı arasında denge sağlanmasıdır Yenidoğan bebek homeotermiktir yani ısı kaybı ve üretimi dengelenmiştir Çevre ısısının aşırı yüksek/düşük olması durumunda bu denge bozulur

ısı dengesi nasıl korunur? Fetal yaşamda plasenta en etkili ısı düzenleyicisidir Doğumla bu düzenleme ortadan kalkar Doğum sonrası bebeğin ısısı hızla düşer YD kendisini 370C’lik intrauterin ortamdan 10-12 0C daha düşük soğuk bir çevrede bulur <1kg yenidoğanlarda vücut ısısı her 5dak 10C düşer   Bunu engellemek için; Doğum odasının ısısı 250C civarında olmalı Yenidoğan doğar doğmaz sıcak, kuru bir havlu ile kurulanmalı Sağlıklı yenidoğanlar giydirilir sarılır ve nötral termal çevrede kot içine yatırılmalı En fazla ısı kaybı baş bölümünden olduğu için yenidoğanın başına pamuklu kumaştan başlık takılmalı YD’da ısı kaybını veya fazladan ısı yapımını önlemek için çevre ısısının bebeğe uygun düzenlenmesi gerekir.

termal nötral alan nedir? = uygun çevre ısısı Vücut iç ısısını normal sınırlar içinde tutan termal nötral alanın sağlanması YD’nın yaşamı için esastır Termal nötral alan:yenidoğan bebeklerin periferik soğuk uyarısına ve iç hipertermisine karşı metabolik hızlarını değiştirmedikleri dar bir ısı aralığıdır   Bu aralıkta; bebekler vücut ısısını daha çok yalnız vazomator tonus aracılığı ile buharlaşma olmadan kontrol ederler bebeğin oksijen tüketimi yani metabolik hızı minimumdur Hemşireler termal nötral alanı sürdürmenin önemini, ısı kontrolünün fiziksel ve fizyolojik prensiplerini bilmelidir. Hemşirelerin başlıca yapması gerekenler: -ısı kaybına veya fazladan ısı yapımına neden olan durumları ortadan kaldırmak -Vücut ısısnı 36,5-37,5C arasında sürdürmek için eksternal ısı ve çevresel destek sağlamaktır

erişkinde ısı kontrolü nasıldır? Metabolik aktivite Kas aktivitesi (titreme) yenidoğanda ısı kontrolü nasıldır? yenidoğanda Metabolik aktivite Kahverengi yağ metabolizmasını kullanarak (titremesiz- 3-6 gün sürer)

yenidoğan neden ısı kaybeder? 1- vücut yüzeyinin vücut ağırlığına oranı: erişkinlere göre miadında doğanlarda 3 kez, pretermlerde ise 4 kez fazladır   2- ince deri ve deri altı tabakası: Özellikle preterm bebeklerde merkezden yüzeye ısı akışına karşı yeterli bariyer oluşturulamaz 3- vücüdun küçük olması: yeterli ısı rezervi oluşturulamaz 4-solunum güçlüğü, sepsis, IVK ve hipoglisemi gibi sorunların varlığı bazal met hızını dolayısı ile oksijen tüketimini arttırır.

preterm bebekler: pozisyonlarını düzenleyemezler. term bebekler: yüzey alanlarını azaltmak için ekstremitelerini gövdelerine yaklaştırarak ısı kaybedilen alanlarını azaltırlar. preterm bebekler: pozisyonlarını düzenleyemezler. Bu beceri gestasyon yaşı ile artar. 6- preterm ve SGA bebeklerde :olgunlaşma eksikliğine bağlı ısı üretiminde önemli rol oynayan kahverengi yağ dokusu ve glikojen depoları yetersizdir. Subkutan doku azdır. Sinir sistemi immatür olduğundan soğuk strese cevap yetersizdir ya da hiç olmayabilir. Sonuçta vücut ısısını sürdürme yeteneği zarar görür.

yenidoğanın ısı kontrolünü sağlayamama nedenleri Bakım sürecinin uzaması: bu devredeki tedavi uygulamaları termal nötral alan ısısının sürdürülmesini zorlaştırabilir. Hemşireler girişim öncesi vücüt ısısını kontrol etmelidir. Yüksek vücut ısısına verilen cevabın sınırlı olması:yenidoğanlarda çevre ısısının arttığı durumlarda vücut ısısı da artar,deri aşırı ısındığından yüzeyel kan damarları genişler. Bu nedenle fazla ısı yapımı termal nötral alan sağlanarak önlenmelidir. Sıvı kaybını arttıran nedenlerin varlığı: (fototerapi, radyan ısıtıcı kullanımı, güneş ışığı ve kalın giydirme, bahtaniye ile sarma)özellikle prematüre bebeklerde gizli sıvı kaybını arttırır. Düşük doğum tartsı/prematürelik: bu bebeklerde ısı kontrolüne ilişkin sorunlara ek olarak uterus içi sorunlar olabilir. Bu durumda MSS deprese olur ve ısı kontrol merkezi zarar görebilir. Sepsis varlığı: sepsis nedeniyle başlangıçta deride vazokonstrüksiyon olur. Isı yükselmeye devam ederse artış hissedilebilir. Küvözün ısı kontrolü de önemlidir

ısı ölçümü nasıl yapılır? Rektal ısı ölçümü: Vagal stimulasyon        Rektal perforasyon riski nedeni ile rutin kullanılmaz. doğum kilosu ve gestasyon yaşına bakılmaksızın rektal ısı için normal değer 36,5-37,5 C arasında olmalıdır. Aksiler ısı ölçümü: Termometre preterm bebekte 3 dak,term bebekte 5 dak tutulmalı Term bebek 36,5-37,5 C Preterm bebek 36,3-36.9 C Deri ısı ölçümü: Bebeklerde soğuk strese vasokontriksiyona cevap verdiklerinden hipoterminin ilk belirtisi deri ısısında düşmedir. Ancak koltuk altı bölgesi kahverengi yağ depolarından zengin olduğundan vücut ısısının bir süre daha normal sınırlarda kalabileceği unutulmalıdır  

Hipoterminin sonuçları nelerdir? Isı kaybedilme yolları Evoporasyon (buharlaşma) Kondüksiyon (iletim) Konveksiyon (yayılım) Radyasyon (ışınım) Vücut ısısında azalma ve soğuk stres Metabolik hızda artma Kahverengi yağ metabolizması vazokonstriksiyon Glukoz kullanımında artma Oksijen kullanımında artma Asit üretiminde artma Periferik damarlar Pulmoner damarlar Met asidoz Alb bağlanma yerinden bilirubin açığa çıkması hipoglisemi Surfaktan üretiminde azalma hipoksemi Soluk, soğuk deri Sol güçlüğü sarılık

hipoterminin önlenmesinde hemşire neler yapabilir? Doğum sonrası yenidoğanda vücut ısısının düşüşü yavaştır. Deri ısısı 0.3 C/dak düşer. Düşüşü azaltmak için oda ısısı 25C olmalıdır. Böylece bebeğinin konveksiyon yolu ile ısı kaybı önlenir. Resusitasyon yapılan masa oda kapısından uzakta bulundurulur. Doğumda ısı kaybı en fazla bebeğin derisinden amniotik sıvısının buharlaşması ile olduğunundan bunu önlemek için bebek önceden ısıtılmış bir havlu ile kurulanır. Kondüsyon ve radyasyon yolu ile ısı kaybını en aza indirmek için anne bebek arasında ten tene temas sağlanabilir.

Yenidoğan yatağının veya küvözün soğuk olması vücut ısısının düşmesine neden olur. Yenidoğan yatırılmadan önce ısıtılmalıdır. buhalaşma ile olan ısı kaybını azaltmak için 28-31 GH arasındaki doğan yenidoğanlar servo kontrollü küvözde giyinik olarak tutulur başın kan damarlarından zengin olması ve beynin fazla ısı üretmesi nedeni ile vücut ısısının büyük bölümü baş yüzeyinden kaybedilir. bu nedenle bebeğe başlık takılmalıdır Banyo yenidoğanın ısı kaybına yol açacağından vücut ısısı stabil oluncaya kadar ertelenmelidir. Isı üretimi için yeterli beslenme sürdürülmelidir. -