KONU 9 PETROL JEOLOJİSİNDE KULLANILAN HARİTA ve KESİTLER

Petrol jeolojisinde kullanılan haritaların hemen hemen tamamı yeraltı haritalarıdır ve kuyu verileri, jeofizik veriler gibi az sayıdaki verilerle üretilirler. Bu nedenle bu haritalarda yorum, veriye oranla daha ağırlıktadır. Haritadaki yorumların gerçeğe yaklaşma oranı haritayı yapanın bilgi ve tecrübesi ile doğru orantılıdır. Yeraltı haritaları genellikle münhanili haritalardır ve yapımı büyük ölçüde yoruma dayalıdır. Bir bölge münhanilenirken münhanilenen yüzeyin özellikleri bilinirse harita daha sıhhatli olacaktır.

AYNI VERİ İLE ANCAK FARKLI YORUMLARLA ÇİZİLMİŞ MÜNHANİLİ HARİTALAR

YERALTI HARİTA ve KESİTLERİ Yeraltı haritaları belli yüzeylerin ya da kaya birimlerinin şeklini veya bazı karakteristik özelliklerini göstermek için yapılırlar. Başlıca tipleri şunlardır: Yapı haritaları Enine kesitler İzopak haritaları Fasiyes haritaları Paleojeoloji, diskordans altı ve üstü haritaları Dahili özellik haritaları Hidrodinamik haritalar

YAPI HARİTALARI Jeolojik bir düzlemin deniz seviyesine göre konumunu (yüksekliğini ya da derinliğini) gösteren haritalardır. Haritası yapılan jeolojik düzlem bir formasyon sınırı, bir diskordans yüzeyi, bir fay bazen de bir zaman düzlemi olabilir. Eğer zaman düzlemi haritalanacaksa elde çok iyi bir zaman kontrolunun (karakteristik fosiller gibi) bulunması gerekir. Bazı yapı haritaları, bölgesel eğimin kaldırılması ile hazırlanırlar. Önce temel ya da haritalanacak yüzeyin altında üniform bir seviye seçilerek bunun eğimi, haritası yapılacak düzeyin eğiminden çıkartılır. Böylece haritalanan yüzeyin birincil özellikleri anlaşılır.

YAPI HARİTASI ÖRNEĞİ

ENİNE KESİTLER Petrol jeologları genelde 3 tür jeoloji enine kesiti kullanırlar: 1- Korelasyon enine kesitleri: Kuyular arasında stratigrafik korelasyon yapmaya yarayan kesitlerdir. 2- Yapısal enine kesitler: Kaya birimlerinin kesit hatları boyunca deniz seviyesine göre konumunu belirtmeye yarayan klasik jeoloji enine kesitleridir. 3- Panel diyagramlar: Çok sayıda enine kesitin bir coğrafi harita üzerine monte edilerek birbirne bağlanması ile çizilen ve bir bölgenin özelliklerini 3 boyutta göstermeye yarayan bir enine kesit türüdür.

KORELASYON KESİTİ

YAPISAL ENİNE KESİT

PANEL DİYAGRAM

İZOPAK HARİTALARI Eşkalınlık haritaları adı ile de bilinen izopak haritaları iki referans düzlemi arasındaki gerçek kalınlığı gösterirler. Haritalanan birim bir formasyon, belli bir zaman diliminde çökelen birim(ler), iki diskordans arasında yeralan birim(ler), ya da ekonomik bir birim olabilir. İzopak haritaları genellikle haritalanan birimin üst yüzeyinin düz bir düzlem olduğu varsayımı ile yorumlanırlar. Bundan dolayı kalınlık değişimleri birimin tabanındaki topoğrafyayı yansıtırlar. Bu yorumdaki yanılmaları önlemek için izopak haritaları yapı ve fasiyes haritaları ile birlikte kullanılırlar.

İZOPAK HARİTASI ÖRNEĞİ

FASİYES HARİTALARI Fasiyes, yaşıt bir çökel topluluğun üç boyuttaki karakteristiklerini anlatmak için kullanılan bir deyimdir. Fasiyes kavramı litoloji, tabakalanma, ayırtman birincil yapılar, fosiller gibi çeşitli karakteristikleri içerir. Bir kaya birimi için yapılacak lito ve biyofasiyes haritaları ile o kaya biriminin belli bir zaman dilimindeki değişimleri, çökeldiği ortamın fiziksel ve kimyasal koşulları gibi petrol jeolojisi açısından son derece önemli veriler elde edilebilir. Petrol jeolojisinde daha çok litofasiyes haritaları kullanılır.

LİTOFASİYES HARİTALARI Yaşıt çökeller içerisinde yeralan farklı litolojik toplulukları göstermede kullanılan bir fasiyes haritasıdır. İki tipi vardır: 1-İzolit haritaları: Tek bir litolojinin (örneğin kumtaşı) net kalınlığını gösteren haritalardır. Bir diğer türü ise litolojik yüzde haritasıdır. 2- Oran haritaları: Seçilen bir bileşenin kalınlığının diğer litolojilere oranını gösteren haritalardır. Genellikle üçgen diyagramlar kullanılarak hazırlanırlar.

İZOLİT HARİTASI ÖRNEĞİ

ORAN HARİTASI ÖRNEĞİ

FASİYES ÜÇGENLERİ

PALEOJEOLOJİ HARİTALARI Paleojeoloji haritası bir bölgenin geçmişte belli bir zamandaki jeolojisini gösteren bir haritadır. Örneğin bir bölgenin Üst Kretase jeoloji haritası o bölgenin o dönemdeki yüzey topoğrafyasını, jeolojisini, kayaların dağılımını, yapısını vb gösterecektir. Bu tanımdan da görüleceği gibi bir paleojeoloji haritası eldeki veriler ışığında ancak hayali olarak çizilebilir. Bu nedenle de gözleme değil, büyük ölçüde yoruma dayalı bir haritadır.

PALEOJEOLOJİ HARİTASI ÖRNEĞİ

DİSKORDANS ALTI ve ÜSTÜ HARİTALARI Subcrop haritaları adı ile de bilinen bu haritalar diskordans düzlemlerinin altındaki jeolojiyi gösteren bir tür paleojeoloji haritalarıdır. Diskordans altı kapanlar petrol jeolojisinde önemli bir yer tuttuğu için bu tür kapanların araştırılmasında diskordans altı haritalarının önemi büyüktür. Diskordans üstü haritaları kurtbakımı haritaları olarak da bilinir. Bunlar diskordans yüzeyini örten birimlerin dağılımını gösteririler. Diskordans üstü ve altı haritaları birimlerin sıfır çizgilerinin erozyonla mı yoksa çökelme ile mi ilişkili olduğunu anlamakta kullanılırlar. Böylece kama biçimli kapanların araştırılmasına yardımcı olurlar.

DAHİLİ ÖZELLİK HARİTALARI Bu haritalar seçilen bir stratigrafi biriminin porozite, tane boyu, matriks oranı gibi tanımlanabilir iç özelliklerinin dağılımını göstermekte kullanılırlar.Başlıcaları şunlardır: Eşporozite haritaları :Rezervuar kayanın porozite dağılımını gösteren haritalardır. Eşhacim haritaları: Porozite ve izopak haritalarının birleştirilmesi yolu ile yapılan ve rezervuarın sıvı potansiyelini gösteren haritalardır. Eşkonsantrasyon veya eştuzluluk haritaları: Formasyon suyunun mineral muhtevasını gösteren haritalardır Eşpotansiyel haritaları: Kuyuların belli bir zamandaki verimlerini gösteren haritalardır. Eşbasınç haritaları: Kuyularda yapılan basınç ölçümlerinin formasyon içerisindeki dağılımını gösteren haritalardır.

HİDRODİNAMİK HARİTALAR Yeraltısularının hareketi petrolün göçmesinde ve birikmesinde en önemli faktördür. Hidrodinamik haritalar sıvı hareketinin yönünü göstermek amacıyla yapılan haritalardır.