İYOT YETERSİZLİĞİ SORUNLARI ve KORUNMA Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLU Halk Sağlığı Anabilim Dalı

İyot İnsan vücudunda 20-30 mg bulunur %75’ i tiroid bezindedir Kalanı kan, meme bezi, mide mukozasında Önemli görevleri: Kemik gelişimi , Beyin ve sinir sistemi gelişimi, Bazal metabolizma hızının ayarlanması Vücut ısısının sürmesi için gerekli hormonların yapımı

Başlıca Kaynakları Deniz ürünleri, Deniz yosunları, Et, süt, yumurta da toprağa ve suya bağlı olarak bol bulunabilir.

Gereksinim (g/gün) O-6 ay 40 6-12 ay 50 1-3 yıl 70 4-6 yıl 90 Yetişkin 150 Gebe 200 Emzikli 200

Dünyada İyot Yetersizliği Sıklığı 110 ülkede 1.6 milyar risk altında, 566 milyon guvatrlı (% 10), Yılda 30 bin bebek ölü doğuyor, Yılda 120 bin bebek kreten doğuyor. 300 milyon zihinsel geriliği olan var.

Türkiye’de İyot Yetersizliği Sıklığı Toplam tiroid hiperplazisi 30.5 2. derece prevalans 4.3 3. derece prevalans 1.85 4. derece prevalans 0.54 Tiroid nodül prevalansı 2.8 KADINLAR 8-10 ERKEKLER 2-5 K/E  3/1 ÇOCUKLAR (6-12 yaş) 9.7 (2.derece ) (Endemi diyebilmek için prevalans % 10 üzerinde olmalı)

İyot Yetersizliğinin Yol Açtığı Sorunlar Fetüs Düşükler, Ölü doğumlar, Doğuştan anomaliler, Perinatal ölümlerde ve bebek ölüm hızında artış, Nörolojik kretinizm(Mental gerilik, Sağırlık, Şaşılık Felç) Miksödem kretinizm (Cücelik, Mental bozukluk), Psikomotor bozukluklar, Hipotiroidizm

Yenidoğan: Guvatr, Hipotiroidi, Beyin ve sinir sistemi gelişiminde bozukluk Çocuk ve Gençler: Mental fonksiyonlarda bozukluk, Büyüme-gelişme geriliği

Yetişkinler: Guvatr ve komplikasyonları, Hipotiroidizm, İyotla uyarılmış hipertiroidizm

Tiroid Hiperplazisinin Komplikasyonları Hipoaktif nodüler guvatrın habisleşmesi, Tiroid içi kanama, Trakeomalazi, Etraf doku ve organlar üzerine baskı, Toksik nodüler guvatr, Estetik kusurlar

İyot Yetersizliğini Telafi Eden Mekanizmalar Tiroidin iyot yakalama kapasitesinin artması İdrarla atılan iyodun düşmesi Bağırsak yoluyla kaybedilen I ve tiroid hormonunun azalması Tiroid bezinden iyot kaçışının durması İyot “turnover” hızının artması T4 den T3 yapımının rT3 aleyhine artması

DSÖ Guvatr Sınıflaması 0: Guvatr yok 1: Baş normal pozisyonda iken, tiroid palpe edilir. Fakat gözle görünür değildir. Tiroid normal iken, nodüler guvatr da bu dereceye dahildir. 2: Baş normal pozisyonda iken, gözle görünür guvatrdır.  

Endemik Guvatr Nedenleri İyot yetersizliği (su ve besinlerde): Optimal gereksinim: 100-300 g Sudaki I  (g / lt) İstanbul’da 11 Doğu Karadeniz’de 2.5 Topraktaki I  (g /100 g toprak) İstanbul’da 250 Doğu Karadeniz’de 166 Besinlerdeki I  Tüm besinler etkileniyor.

Bazı besinlerdeki I Miktarı (g/100g) Guvatrsız bölge Guvatrlı bölge Deniz ürünleri 83,2 51,5 Kırmızı et 3,0 1,3 Süt ürünleri 13,0 6,7 Yumurta 26,0 3,8 Meyveler 4,0 Ekmek 1.56 0.54 Sebzeler 32 22

2. Doğal Guvatrojenlerin Alımı: A) Sebzeler a- Cruciferae Ailesi: Lahana (beyaz, kara, bürüksel, çin) turp, karnıbahar, şalgam (thiocyanate, goitrin, Chelori) b- Liliacea Ailesi: Soğan, sarmısak (Alifatile disülfit) c- Euphorbiacea Ailesi: Kasava (Cyanogenic glycoside) d- Şüpheli olanlar: Soya fasülyesi, pancar, havuç, mercimek, marul, bezelye, şeftali, armut, çilek

B) Süt Goitrin, Cheilorine, Thiocyanete C)Suların içeriği Sature ve unsature sülfürlü hidrokarbon

3. Aşırı kalsiyum 4. Aşırı flor 5. A avitaminozu 6.Antitiroid ilaçlar ( thiocarbamid, thinomid, PAS)

İyot Yetersizliğinin Düzeltilmesi 1- İyotlu Tuz En yaygın yöntem. 1920 den beri kullanılıyor. Yıllık maliyeti kişi başına 3-5 cent, Ülke çapında kullanımı sağlamak zor, Isı ve saklama koşulları etkili

2- İyotlu Yağ Enjeksiyonu 1980 den beri kullanılıyor. 2-4 ml tek doz intramuskular yapılıyor. 4 yılda bir (3-5 yıl). Özellikle dağlık ülkelerde yararlı. 40 yaşına kadar tüm kadınlara , 20 yaşına kadar tüm erkeklere uygulanıyor Enjeksiyon Hepatit B ve AIDS açısından risk taşıyabilir. Hassasiyet rapor edilmemiş. Maliyeti yüksek.

3- İyotlu yağ oral alımı Tek doz 1-2 yıl koruyucu etkili. Oral doz, enjeksiyonla verilenin ancak ¼’ ü kadar etkili.

4- Diğer Yöntemler Ekmeğe iyodür veya iyodat katılması, Potasyum ya da sodyum iyodür tabletleri, Suyun iyotlanması (içme-kullanma suyu ayrı ise),

İyot Eklenmesinde Metot Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar 1- Hafif şiddetteki IDD  Guvatr prevalansı % 5-20 , İdrar I konsantrasyonu >43.5 n.mol/ n.mol creatin İyotlu tuz 10-25 mg/ kg

2- Orta şiddette IDD  Guvatr prevalansı % 30>, İdrar I konsantrasyonu 21.8- 43.5 n.mol) İyotlu tuz 25-40 mg / kg veya İyotlu yağ (enjeksiyon-oral)

3- Ağır derecede IDD  Guvatr prevalansı > 30%, Endemik kretinizm % 1-10, İdrar I konsantrasyonu < 21.8 n.mol ) İyotlu yağ (oral veya enjeksiyon)

Ülkemizdeki Uygulama 1998 yılında çıkan yasayla rafine tuzlara 50-70 mg/kg potasyum iyodür veya 25-40 mg/kg potasyum iyodat eklenmesi zorunlu hale getirilmiştir. SB projelerine göre 2005 yılına kadar iyot yetersizliği hastalıklarının; çocuklarda yok edilmesi, yetişkinlerde 1/3 oranında azaltılması, yemeklik tuzun % 100’ünün iyotlu üretilmesinin sağlanması planlanmaktadır.

Ham tuz üretimi 1.450.000 ton Gıdada tüketilen 400.000 ton Rafine olanı 99.000 ton Kapasite 160.000 ton İyotlu olanı % 21.5

İyotlu tuz kullanım oranı (%) Batı 18.6 Doğu 15.6 Güney 16.5 Kuzey 23.6 İç 18.3 Kentsel Kırsal 9.6 GENEL 18.2

İyotlu Tuz Kullanımı İçin Öneriler İyotlu Tuz Koruma için(Tedavi için değil), Ağzı kapalı, karanlık, serin yerde saklanmalı Yemeklere piştikten sonra eklenmeli (Kızartma ile % 20, ızgara ile % 23, kaynatma ile % 60 kayıp oluşur.) Aşırı iyot alımının olumsuz etkileri çok nadir görülmektedir. Günlük 10 g iyotlu tuz tüketen kişi 500 g iyot alır. Toksik etki 1000 g ( l mg) geçmedikçe görülmez. Sağlıklı yaşam için önerilen tuz 5 g / gün) (Hipertansiyon, Kalp-Damar hastalıkları, Kanser v.b.hastalıklardan korunmak için )