Aile Hekimliğinde Koruyucu Hekimlik Uygulamaları Periyodik Sağlık Muayeneleri Doç. Dr. Zekeriya Aktürk, 29 Aralık 2005 Amaç ve Hedefler Amaç: Bu sunum sonunda katılımcılar periyodik sağlık muayenesinin teorik yönü hakkında bilgi sahibi olacaklar. Hedefler: Katılımcılar bu sunumun sonunda; Periyodik sağlık muayenesinin tanımını yapabilecekler Tarama testlerinde aranması gereken özellikleri sayabilecekler Aile hekimliği uygulamalarında periyodik sağlık muayenesinin önemini kavrayacaklar PSM uygulamalarının etnik, coğrafi, ekonomik ve kültürel faktörlere göre değişebileceğini fark edecekler PSM’nin bireysel koruyucu hekimlik uygulamalarındaki yerini kavrayacaklar Duyarlık, özgüllük, PPV ve NPV gibi parametrelerin nasıl hesaplandığını öğrenecekler Prevalansın tarama testleri açısından önemini kavrayacaklar / 60

Periyodik Sağlık Muayenelerinde Yöntem - Güncel Periyodik Sağlık Muayenesi Önerileri Amaç ve Hedefler Amaç: Bu sunum sonunda katılımcılar periyodik sağlık muayenesinin teorik yönü hakkında bilgi sahibi olacaklar. Hedefler: Katılımcılar bu sunumun sonunda; Periyodik sağlık muayenesinin tanımını yapabilecekler Tarama testlerinde aranması gereken özellikleri sayabilecekler Aile hekimliği uygulamalarında periyodik sağlık muayenesinin önemini kavrayacaklar PSM uygulamalarının etnik, coğrafi, ekonomik ve kültürel faktörlere göre değişebileceğini fark edecekler PSM’nin bireysel koruyucu hekimlik uygulamalarındaki yerini kavrayacaklar Duyarlık, özgüllük, PPV ve NPV gibi parametrelerin nasıl hesaplandığını öğrenecekler Prevalansın tarama testleri açısından önemini kavrayacaklar / 60

Biz Bireysel Koruyucu Hekimlik Yaparız! Biz Ne Yaparız? Üçüncül Korunma Birincil Korunma İkincil Korunma Biz Bireysel Koruyucu Hekimlik Yaparız! / 60

Nelerden Koruyacağız? / 60

Hastalıkların Nedenleri (%) / 60

Tarihçe Çin Çıplak ayaklı hekimler Osmanlı Fatih vakfiyesi 1800 Amerika 1922 Yıllık check-up II.Dünya S. Tedavi edici hizmetler 1970- Çağdaş PSM kriterleri Ülkemizde Check-up (altın check-up, gümüş check up  Esnaf muayeneleri Okul taramaları / 60

“Düzenli sağlık kontrolünden geçen kişilerde mortalite düşüyor!” Sigorta şirketi: “Düzenli sağlık kontrolünden geçen kişilerde mortalite düşüyor!” CHECK-UP (1921) Bazı hastalıklar başta yeterli bulgu vermiyor, tanı alacak duruma gelince ise tedaviye yeterli süre kalmıyordu: check-up bitti yaş, maruziyet, cinsiyet, kişisel risk gibi kavramlar ile değişen PERİYODİK MUAYENE geldi. (1970) / 60

Tanım Danışmanlık, fizik muayene, aşılama, laboratuar tetkikleri gibi bir dizi standart işlem kullanılarak sağlıklı gözüken insanların belli aralıklarla değerlendirilmelerine Periyodik Sağlık Muayenesi denir. / 60

İşe Yarıyor mu? ABD’de İnme mortalitesi 1972’den beri %50 azalmıştır Hipertansiyonun erken tanısı ve etkin tedavisi Serviks kanseri mortalitesi %80 azalmıştır Neonatal tarama Zihinsel engellilikte azalma Fenilketonüri taraması Doğumsal hipotiroidi National Center for Health Statistics. http://www.cdc.gov/nchs/r&d/ndi/ndi.htm / 60

Aşılama ve Polio Türkiye’de Polio eradikasyon çalışmaları 1989’da başladı. Her yıl 6.5 milyon çocuk aşılanıyor Son vaka 1998’de görüldü Sağlık Bakanlığı, Polio morbidite ve mortalite hızları. http://www.saglik.gov.tr/extras/istatistikler/temel2000/97.htm / 60

Günlük Pratiğimizi Düşünelim 30 yaşında bir kadın size check-up amacıyla başvuruyor. Herhangi bir hastalık öyküsü yok ama meme kanserinden endişe ediyor. Meme muayenesi yapmalı mısınız? Kendi kendine meme muayenesi yapmasını öğretmeli misiniz? Mamografi istemeli misiniz? Nasıl karar verirsiniz? / 60

Etkili Tarama Kriterleri Hastalığın yaygınlığı (prevalansı) yüksek olmalı Prevalansı çok düşük olan hastalıklara yönelik PSM anlamlı değil. - Osteogenezis imperfekta insidansı: 1/10 bin/yıl Medline Plus. Medical Encyclopedia. Osteogenesis imperfecta. http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/001573.htm / 60

Etkili Tarama Kriterleri 2. Tahmin ettirici risk faktörleri veya testler olmalı Testin güvenilirliği ve maliyeti bilinmeli - CRP: Ucuz ama özgül (spesifik) değil - EKO: Duyarlı (sensitif) ve özgül ama pahalı / 60

Hangi Tarama Testi ? İnsidans Prevalans Morbidite Mortalite Sensitivite (Duyarlık) Spesifite (Özgüllük) PPV (Pozitif Tahmin) NPV (Negatif Tahmin) / 60

Temel Parametreler 10 4 6 80 Hasta (Prevalans) Sensitivite (Duyarlık) Toplum-100 kişi (+) Test (-) Test Hasta (Prevalans) Sensitivite (Duyarlık) 10 4 6 80 Spesifite (Özgüllük) Sağlıklı PPV NPV / 60

PPV’nin Prevalansla İlişkisi Nüfus = 100,000 Sensitivite = % 90 Spesifite = % 90 Kanser Prevalansı = % 1 Kanser Kanser Var Yok Positif test 900 9,900 Negatif test 100 89,100 PPV = % 8.3 Kanser Prevalansı = % 0.1 Kanser Kanser Var Yok Positif test 90 9,990 Negatif test 10 8 9,910 PPV = % 0.9 / 60

Etkili Tarama Kriterleri 3. Hastalığın morbidite ve mortalitesi yüksek olmalı Hastalığın türü dışında morbidite ve mortaliteye etki eden faktörler: - Yaş - Cins - Irk - Coğrafi konum - Yaşam tarzı (kültür) / 60

/ 60

Yaş Gruplarına Göre Mortalite 0-18 ay - Perinatal nedenler - Konjenital anomaliler 2-6 yaş - Motorlu araç dışındaki kazalar - Motorlu araç kazaları 7-12 yaş - Motorlu araç dışındaki kazalar - Motorlu araç kazaları / 60

13-18 yaş - Motorlu araç kazaları - Cinayet 40-64 yaş - Kalp hastalıkları - Akciğer kanseri 65 yaş ve üzeri - Kalp hastalıkları - Serebrovasküler hastalıklar / 60

Etkili Tarama Kriterleri Kabul edilebilir bir tedavi olmalı Tedavi edilemeyecek hastalıkları taramanın bir anlamı yok - Akciğer kanseri 5. Şikayetlerin olmadığı bir “erken dönem” olmalı - AIDS - Sifilis - Serviks kanseri - Meme kanseri / 60

Hastalıkların Doğal Seyri    1  2  3  4 1. Biological onset The initial interaction between the patient and the causal factor of the disease is the biological onset. The disease is not detectable at this point. 2. Early diagnosis of disease possible Time passes by as the patient to be remains asymptomatic. Diagnosis is possible at some point when the structural or functional changes are detectable. This is the point at which screening or case finding is possible. 3. Usual Clinical diagnosis The clock keeps ticking and so does the patient. At some point, if the condition does not resolve in the asymptomatic phase (example: ASCUS Pap smear) by either serendipity or clinical intervention, the patient becomes aware of symptoms. He or she may (or may not) seek medical attention. 4. Outcome The disease reaches its final conclusion. This may be recovery, disability or death. Biyolojik başlangıç Erken tanı mümkün Klinik tanı Sonuç / 60

Yılda bir yapılan tarama testi Agresif bir kanser türü 6 ay 1 yıl Başlangıç Belirtiler ÖLÜM Yılda bir yapılan tarama testi 2 yıl 4 yıl Belirtiler ÖLÜM Başlangıç Aynı kanserin daha az agresif bir türü” / 60

Meme Kanseri Örneği Kadınlar için önemli bir hastalıktır Kadınlarda en fazla görülen kanser. Türkiye’de yılda 30 bin vaka. Belirtiler oluşmadan saptanabilir Kendi kendine muayene, fizik muayene, Mamografi Tedavisi mümkün Cerrahi, Kemoterapi, Radyoterapi Tedavinin değeri verdiği rahatsızlıktan fazladır / 60

Periyodik Muayene Zararlı Olabilir mi? Bir testin ortalama hata olasılığı: %5 Ian R. McWhinney. A Textbook of Family Medicine. Oxford University Press, USA 1997. / 60

Ülkemizdeki Checkup Kaosu --Akciğer hastalıklarını taramak için akciğer grafisi, --İdrar yolu hastalıklarının taranması için idrar tahlili, --Kalp hastalıklarının taranması için EKG, --Esnaflarda tuberküloz taraması için mikrofilm, --Prostat kanseri taraması için PSA bakılması, --Meme kanseri için kendi kendine muayene, --Kan hastalıklarının taranması için tam kan sayımı, --Sağlıklı gençlere gripten korunmak için grip aşısı / 60

PSM Nasıl Yapılır? Bireyler sağlıklı oldukları halde belli aralıklarla randevu verilerek kontrole çağrılırlar Bireysel PSM kriterlerine göre hizmet verilir - Danışmanlık - Aşı - Ev ziyareti - Muayene - Proflaksi - Test (tarama) / 60

Ülkemiz için öneriler var mı? / 60

Sağlık Bakanlığı TTR / 60

www.aafp.org, Ağustos 2005 / 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

/ 60

PSM Önerileri Yapılmaması Önerilenler Asemptomatik kişilerde pankreas kanseri taraması Asemptomatik kişilerde mesane kanseri taraması Asemptomatik kişilerde periferik arter hastalığı taraması Asemptomatik kişilerde akciğer kanseri taraması Asemptomatik kişilerde tiroid kanseri taraması Asemptomatik kişilerde tip 1 diabet için immun marker taraması / 60

PSM Önerileri Asemptomatik kişilerde genital HSV taraması Asemptomatik kişilerde rutin EKG taraması Asemptomatik erkeklerde rutin tam idrar tetkiki yapılması Diyabetikler ve evsiz kadınlar dışında rutin tam idrar incelemesi Altmış yaş altı ve yenidoğan dönemi dışında rutin tiroid fonksiyon testleri Risk altında olmayan kadınlarda over kanseri taraması / 60

Özet Aşağıdakilerden hangisi periyodik sağlık muayenesi unsurlarından değildir? Danışmanlık verilmesi Aşılama çalışmaları Muayene Hastalığın tedavisi Ev ziyaretleri / 60

Soru 2 PSM önerileri belirlenirken aşağıdaki- lerden hangisi dikkate alınmaz? Taranacak hastalığın semtomsuz bir dönemi olmalıdır Hastalığın kabul edilebilir bir tedavisi olmalıdır Hastalığın morbidite ve mortalitesi düşük olmalıdır Hastalığın toplumdaki prevalansı yüksek olmalıdır Hastalığı tahmin ettirici risk faktörleri veya erken tanı testleri olmalıdır / 60

Soru 3 Aşağıdakilerden hangisinin PSM kapsamında uygulanması doğrudur? Kalp hastalıklarının taranması için EKG çekilmesi Kan hastalıklarının taranması için tam kan sayımı Tarama amacıyla akciğer grafisi çekilmesi Çocuklarda her başvuruda kilo ve boy ölçülmesi Sağlıklı her bireye yılda bir kez checkup yapılması / 60

Soru 4 65 yaş üzerindeki bireylere her yıl grip (influenza) aşısı yapılmalıdır Doğru Yanlış / 60

Soru 5 Sigara içmenin çocuk sağlığına etkileri ve komplikasyonları her başvuruda bütün erişkinlere anlatılmalıdır. Doğru Yanlış / 60

Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD Doç. Dr. Zekeriya Aktürk Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD naturamed@hotmail.com 0535 7140843 / 60