HÜCRE BÖLÜNMESİ Organizmayı oluşturan hücreler bölünerek sayılarını artırırlar.Her dokudaki hücrelerin bölünme potansiyelleri birbirinden farklıdır.Kemik iliği, epitel hücreleri , epidermis gibi dokulara ait hücrelerin bölünme potansiyelleri yüksektir. Fakat sinir hücreleri, retina hücreleri, kıkırdak hücreleri gibi özelleşmiş bazı hücreler bölünme yeteneklerini kaybederler. Büyüme gelişme, yıpranan dokuların onarımı, ölen hücrelerin yenilenmesi gibi biyolojik olaylar hücre bölünmesiyle gerçekleşir. Bölünme ile meydana gelen yeni hücreler sitoplazma miktarı ve çekirdek büyüklüğü fazla değildir.Hücreler gerekli büyümeyi gerçekleştirdikten sonra bölünebilir. Hücrelerde büyüme hem hacimce ,hem de yüzeyce gerçekleşir.Fakat hücre de yüzeyce büyüme hacimce büyümeden daha az gerçekleşir. Bu durumda hücre zarı sitoplazmanın ihtiyacı olan gaz alış verişi,artık maddelerin atılması gibi metabolik olayları karşılayamaz hale gelir. Hücre sitoplazması miktarı çekirdeğin kontrolü altındadır.Çekirdek hücrenin hacmini belli ölçüde kontrol edebilir.Sitoplazma miktarı üst sınıra ulaşınca hücre bölünür.Hücrede bölünme organizmanın kontolünden çıkarsa kanser hücreleri meydana gelir. Hücrelerde mitoz ve mayoz olmak üzere iki çeşit bölünme vardır.
MİTOZ BÖLÜNME Mitoz bölünme tek hücreli canlılardan çok hücreli canlılara kadar tüm canlılarda görülen sadece çoğalma amaçlı bir bölünme şeklidir.Mitoz bölünmede ana hücrenin kalıtım materyali ilk önce iki katına çıkar daha sonra yavru hücrelere eşit miktarda aktarılır. Hücre bölünmesi çekirdek bölünmesi ( karyokinez ) ve sitoplazma bölünmesi (sitokinez) olmak üzere iki kısıma ayrılır. Hücre bölünmeye başlamadan önce hazırlık evresi geçirir.Buna interfaz denir.İnterfazda şu hazırlık aşamaları görülür : Kromatin kendini eşleyerek DNA miktarını iki katına çıkartır. Sentriyoller( sentrozom ) kendini eşler. Bölünmede gereksinim arttığı için ATP ve protein sentezi üst seviyededir.
Hazırlık aşamasını profaz, metafaz, anafaz ve telofaz safhaları takip eder.( İPMAT ) Profaz : Kromatin iplik kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alır. Kromozomların eşlenmesi sonucunda kardeş kromatitler meydana gelir.Kromatitler birbirine sentromerlerinden bağlıdır.İğ iplikleri oluşur.Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur. Metafaz : Kardeş kromatitler ekvator düzlemine dizilir. En belirgin şeklini alır. Anafaz : Kardeş kromatitler birbirinden ayrılır.Kutuplara doğru çekilir. Telofaz : Kromozomlar incelerek kromatin iplik haline dönüşür.Hücre interfazdaki haline döner. İğ iplikleri kaybolur.Son olarak sitokinez ( sitoplazma bölünmesi ) gerçekleşir. Sitoplazma bölünmesi bitki ve hayvan hücrelerinde farklı gerçekleşir.Hayvan hücrelerinde boğumlanma şeklinde bitki hücrelerinde ise ara plak oluşarak gerçekleşir. NOT : Mitoz bölünme ile hücre sayısı artarken kromozom sayısı sabit kalır. Amitoz Bölünme : Bazı basit tek hücreli canlılarda gerçekleşen bölünme şeklidir. Bu bölünmede çekirdek ve sitoplazma boğumlanarak ikiye ayrılır.Mitoz bölünmedeki safhalar görülmez
MAYOZ BÖLÜNME Mayoz bölünme kromozom sayısını yarıya indiren, üreme hücresi (gamet) oluşturan özel bir bölünme şeklidir.Üreme hücresi oluşturan ana hücreler 2n (diploit) kromozomludur.Mayoz bölünme ile n (haploit) kromozomlu gametler meydana gelir.Gametler döllenme ile tekrar diploit hale geçer. Böylelikle kromozom sayısı sabit kalır.Tür nesli devam eder. Mayoz bölünme mayoz I ve mayoz II olmak üzere iki kısımda gerçekleşir. İnterfaz : Mitoz bölünmedeki gibidir.DNA kendini eşler.Protein ve ATP sentezi artar. MAYOZ I Profaz-I : Kromozomlar kısalıp kalınlaşır, anne ve babadan gelen homolog kromozomlar yanyana gelir( Tetrat adı verilen kromozom çifti oluşur.Tetrat sayısı kromozom sayısının yarısı kadardır.) Homolog kromozomlar bir araya geldiklerinde sarmal yapı oluştururlar.Buna “sinaps” denir.Sinaps sırasında kromozomlar arasında parça değişimi olur.Bu olaya” krossing over “denir.Bu sayede aynı tür içinde çeşitlilik artar. İğ iplikleri oluşur.Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.
Metafaz-I : Tetratlar ekvator düzlemine dizilir Metafaz-I : Tetratlar ekvator düzlemine dizilir.Homolog kromozomlar iğ ipliklerine bağlanır. Anafaz-I : Homolog kromozomlar birbirinden ayrılarak kutuplara çekilir. Telofaz-I : Çekirdek zarı tekrar meydana gelir. Sitoplazma ikiye ayrılır. MAYOZ II Profaz-II : İğ iplikleri oluşur.Profaz I göre oldukça kısa sürer.Bazı türlerde bu aşama görülmez. Metafaz-II : Kromatitler ekvator düzlemine dizilir. Anafaz-II : Kromatitler birbirinden ayrılır. Telofaz-II : Kutuplara çekilen kromozomların etrafında çekidek zarı tekrar oluşur.Ve sitoplazma bölünmesi gerçekleşir. NOT : Mayoz bölünme ile diploit (2n) kromozomlu bir hücreden haploit (n) yapıda 4 tane farklı üreme hücresi meydana gelir. Bitki ve Hayvan Hücresinde sitokinez