NORMAL UYKU Doç. Dr. Ahmet URSAVAŞ Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı

Uyku nedir ? karşı konulmaz cazibe… vakit kaybı…! dünyanın en güzel, en dinlendirici, en huzurlu anı... hayatımda belki de en çok özlediğim şeylerden biri.... insanı şarj ediyor gün içinde öğrenilen şeylerden unutulması gerekenlerle, yüzleşilmesi gerekenlerin sahne aldığı süreçtir

Uyku Nedir ? Uyku organizmanın çevreyle iletişiminin değişik şiddette uyaranlar ile geri döndürülebilir geçici kısmi periyodik olarak kaybolması

Uyku Oluşum mekanizması ? Fonksiyonları ? Normal uykunun özellikleri ? Hipokrat “vücudun iç organlarını sıcak tutmak amacıyla, kanın vücudun derinliklerine yönelmesi, kanın beyinden uzaklaşması ile uyku ortaya çıkar” Aristo “alınan gıdalar ısıya dönüşerek uykuya yol açar”

Uyku 1907 Legendre ve Pieron, Uyku deprivasyonunda tutulan (uyuması engellenen) köpeklerden alınan serumun, uykusu olmayan köpeklerde uykuyu indüklediğini göstermişlerdir. İlk defa, aktif olarak uykuyu indükleyen endojen bir uyku faktörü düşüncesi ortaya atılmıştır

Uyku - Uyanıklık Uyku ve uyanıklığın regülasyonu homeostatik proçes (proçes S) sirkadiyen ritim (proçes C) Proçes S kanda bulunan ve uykuyu arttıran, peptid yapısında olduğu düşünülen bir maddedir. Proçes C Sirkadiyen ritim memelilerde hipotalamusun anteriorundaki suprakiazmatik nükleus tarafından düzenlenir. serotonin, GABA, substans P ve glutamat

Sirkadiyen Ritm

Uykunun yapısı Uyku kendi içinde belirli bir düzeni olan etkin, aktif ve değişken bir süreçtir REM (rapid eye movement) Hızlı göz hareketleri NonREM Evre 1 Evre 2 Evre 3

Uykunun yapısı Uyku süresi Uyku Etkinliği Uyku latansı Yatakta kalınan sürede uyanıklıkların tümü çıkarıldıktan sonra kalan net uyku süresidir Uyku Etkinliği Net uyku süresinin, yatakta kalınan süreye oranıdır. En az %60 olması gereklidir Uyku latansı Uyumak için yatağa yatılması ile uykunun başlaması arasında geçen süredir. Normalde 10-30 dak.

Uykunun yapısı REM latansı Uykuya daldıktan sonra ilk REM dönemi ortaya çıkana kadar geçen süredir REM latansı yaklaşık 90 dakika Yaklaşık 90-120 dakikalık aralar ile gece boyunca toplam 3-5 REM oluşur Gecenin ilk yarısında NREM, ikinci yarısında ise REM yoğunluğu daha fazladır

Uyku Hipnogram Uyku latansı - REM latansı

Uyku Evreleri Uyku evrelerinin ayırt edilmesi için Beyin dalgalarının EEG (Elektroensefalografi) Göz hareketlerinin EOG(Elektrookülografi) kas tonusunun kaydı EMG(Elektromyografi)

Uyku Evreleri- EEG Alfa dalgaları Vertex keskin dalgaları Uyku iğciği (Spindle) K kompleksi Delta dalgaları Frekans Hertz ile ifade edilir: Hertz: Saniyedeki tekrar sayısı Amplütüd ise dalganın yüksekliğini ifade eder (µV)

Uyku EEG- Alfa dalgaları Uyanıklık durumunda ortaya çıkan 8-13 hertz dalgalardır Gözler kapalı, sakin uyanıklık Gözler açıldığında daha sık tekrarlı düzensiz beta dalgaları saptanır

Uyku EEG- Düşük amplütüd karışık frekans Düşük amplitüd, özellikle 4-7 hertz aktivite NREM evre 1’de görülür

Verteks keskin dalgalar (V dalgalar) Zemin aktivitesinden ayırt edilebilen ve maksimum merkez bölgede olan <0.5 saniye süreli keskin konturlu dalgalar NREM evre 1’de görülür

Uyku EEG- Spindle(Uyku iğciği) En az 0,5 saniye süren, 12-14 hertz NREM evre 2’de görülür

Uyku EEG- K kompleksi En az 0,5 saniye süreli, Yüksek amplütüdlü, arkasından pozitif komponenti gelen, keskin negatif bir dalgadır NREM evre 2’de görülür Sensoriyal uyaranlara karşı beynin yanıtı olduğu düşünülmektedir.

Uyku EEG- Delta dalgaları Frontal bölgelerden ölçülen dalgaların frekansı 0.5 Hz-2 Hz ve zirveden zirveye amplitud >75 µV’dir. NREM evre 3’de görülür

Uyku Evreleri- EOG SEM Yavaş göz hareketleri REM Hızlı göz hareketleri

Uyku EOG- Göz hareketleri Yavaş göz hareketleri (SEM) Genellikle >500 msn süren ilk defleksiyonu olan konjuge, oldukça düzenli, sinüzoidal göz hareketleri NREM Evre I-II nadiren III

Uyku EOG- Göz hareketleri Hızlı göz hareketleri (REM) Konjuge, düzensiz, genellikle <500msn süren ilk defleksiyonu olan keskin zirveli göz hareketleri. Uyanıklık ve REM

Uyku Çene EMG

Uyku Evreleri Evre EEG EOG EMG Uyanıklık NREM 1 NREM 2 NREM 3 Alfa Göz kırpma REM Tonik NREM 1 Düşük ampl. karışık frekans SEM Tonus minimal azalır NREM 2 Spindle- K kompleksi Yok veya Tonus azalır NREM 3 Delta (>%20) Yok Tonus belirgin azalır Atoni veya kaydın en düşük tonusu

Uyanıklık

NREM- Evre 1

NREM- Evre 2

NREM- Evre 3

REM REM’de uyanıklığa benzer EEG, ancak EMG’de atoni olup paradoks uyku denir. REM’de rüya sırasında hareketi engeller

Normal uykunun evrelere dağılımı NREM evre 1 ve 2 yüzeyel uyku uyku uyanıklık geçiş dönemi kolaylıkla uyandırılabilir NREM evre 3 yavaş dalga uykusu veya derin uyku uyandırılması zordur REM dönemi (paradoks uyku) kaslarda tam bir atoni hali EEG aktivitesi yüzeyel evre 1 uykusu ile benzerlik gösterir Evre % NREM 1 2-5 NREM 2 45-55 NREM 3 20-25 REM

Uykunun İşlevleri Hayvanlarda total uyku deprivasyonu deneylerinde; başlangıçta adrenerjik sistemde aktivasyon, psikomotor alanda uyarılmışlık artışı normal gıda alımına rağmen kilo kaybı olmakta, 6-7 hafta sonra nedeni açıklanamayan ölümler ortaya çıkmaktadır.

Uyku deprivasyonu Yenidoğan ratlara 14 gün süre ile total uyku deprivasyonu Uykusuz bırakılan ratlarda, Kilo alımının anlamlı düzeyde az ve Öğrenme-hafıza yetilerinin anlamlı derecede kötü olduğu saptanmıştır Jiang F, et al. Zhongguo Dang Dai Er Ke Za Zhi. 2009; 11: 128-32.

Uykunun İşlevleri İnsanlar üzerinde bir gönüllüde yapılan en uzun uykusuzluk deneyi 11. günde deneğin gerçekle ilişkisinin kopması ve psikoz benzeri bir tablo oluşması üzerine sonlandırılmıştır

Uyku Deprivasyonu Sporcularda yapılan bir çalışma Bir gecelik uyku deprivasyonu uygulanmış Spirometrik ölçümler etkilenmediği halde Maksimal oksijen tüketiminde ve egzersiz kapasitesinde anlamlı düşme saptanmış Ozboy A, Kaygısız Z. Acta Physiol Hung. 2009; 96: 29-36

Derin uykunun işlevleri Derin uyku da growth hormon salınımında artış ile protein sentezi artar metabolizma yavaşlar kardiyovasküler sistem ve solunum sistemindeki fizyolojik parametrelerde azalma Erişkinlerde bedensel dinlenmeyi, hücre yenilenmesini ve organizmanın onarımını sağlar. Çocuklarda büyüme sürecinde önemli rol oynadığı düşünülmektedir.

REM uykusunun işlevleri Rüyaların %80’i REM döneminde görülmektedir. Hayvan deneylerinde, yeni bir işlevi öğrenen hayvanlarda REM deprivasyonu yapıldığında, öğrenmenin bozulduğu gösterilmiştir. Yoğun öğrenme dönümlerinde uykudaki REM oranının artar. Deneklerin öğrenme dönemlerinin ardından uykusuz bırakılmaları durumunda, ertesi gün öğrendiklerinin çok azını hatırladıkları saptanmıştır. Tüm bunlar REM uykusunun hafıza ve öğrenme sürecinde rol oynadığını düşündürmektedir

Normal uyku süresi Normal süre 4-11 saat Genetik faktörler Toplumun Tek yumurta ikizlerinin uyku süresi eşittir Toplumun 6-8 saat uyku (%75) 8 saat üzerinde (%15) 6 saatin altında (%10) Kısa uyuyanlar ile uzun uyuyanların NREM 3 ve REM süreleri eşittir Farklı olan ise NREM 1-2 dir.

Normal uyuma saatleri Akşam tipleri Sabah tipleri Genetik özellikler ? Gece çok geç saatlerde yatıp, sabah geç uyanmak Sabah tipleri Gece erken yatıp sabah erken kalkmak Genetik özellikler ?

Yaşın uykuya etkisi Yenidoğanda uyku Bebeklik ve çocukluk dönemi Günlük 16-18 saat Polifazik REM süresi çok uzun (%50) Bebeklik ve çocukluk dönemi 3 aylıktan itibaren gece uyanmalar azalır, 6 aylık iken günlük 12 saat Giderek bifazik ve okul çağında monofazik

Yaşlılarda uyku Yaşlılıkta uyku süresi azalır Uyku evrelerinin dağılımında Yüzeyel uyku (NREM 1-2 artar) Derin uyku (NREM 3) ve REM ise azalır

Uyku süresi- Obezite Gecelik uyku süresi 7 saaten kısa olanlarda obezite riskinin yüksek olduğu saptanmıştır Olası mekanizma Fizyopatolojik mekanizması tam belli değil Ghrelin ve leptin hormonları ? Kısa uyku süresinin ghrelin düzeyi artışı ve leptin azalması ile obezite oluşturabilir Günümüzdeki obezite epidemisi kısa uyku süresi ile ilişkili olabilir mi ? Knutson KL, Van Cauter E. Associations between sleep loss and increased risk of obesity and diabetes. Ann. NY Acad Sci. 2008;1129:287-304. Spiegel K, Leproult R, L'Hermite-Balerioux M, et al.. J Clin Endocrinol Metab.2004;89(11):5762-5771.

Uyku süresi- CVS hastalık riski Uyku süresi kısa olanlarda kardiyovasküler hastalık riski anlamlı düzeyde yüksektir Ateroskleroz artık sistemik inflamatuar bir hastalık olarak kabul ediliyor İnflamatuar belirteçlerin kısa uyku süresi ile ilişkili olduğuda gösterilmiştir Workshop report. Behav Sleep Med. 2007;5(2):83-7 van Leeuwen WM, et al. PLoS ONE. 2009;4(2):e4589

Uyku immün sistem Yetersiz uyku süresinin immün sistem fonksiyonlarını bozabileceği bildirilmiştir Serotonin gibi uyku ile ilişkili nörokimyasallar ile IL-1 gibi beyinden çıkan immün sinyaller arasında etkileşim ??? Enfeksiyonlar sırasında uyku mimarisi ne şekilde değişir ? Imeri L, Opp MR. Nat Rev Neurosci. 2009;10: 199-210.

Sonuç Tüm sistemler üzerine etkili aktif ve değişken bir süreçtir Sağlıklı bir yaşamın olmazsa olmazlarındandır