Çocuklarda Ölüm ve Kayıp Kavramı Uzm. Psikolog P. Asena Yurtsever

Ölüm nedir? Bizler için ölüm nedir? Kendimize nasıl açıklarız? Yaşamı (mızı) ve ölümü(müzü) nasıl anlamlandırırız? Sevdiklerimizi kaybetme fikri ile nasıl başa çıkarız?

Açıklamalar Sık duyulan açıklamalar: “Huzura erdi” “Sonsuz bir uykuda..” “daha iyi bir yere gitti..” “bulutların üzerinde..gökyüzünde..” “Allahın yanına gitti..”, “ Allah baba, onu yanına aldı..” “Melek oldu..” “Yukardan bizi izliyor”..

Günlük dilde ölüm… Yetişkin cümlelerinde (tv, dizi, sohbet vs.) ölümle ilgili farklı şeyler duyarlar.. “bu sözlerinle beni öldüreceksin..” “gülmekten öldüm..” “adam öldürdükçe bonus topluyorsun”.. “Utancımdan öldüm..” “Mortingen strasse..” “Tahtalı köye gitti”.. “Cehennemin dibine git”..

Ölümü anlama Ölümü anlama ve kavrama yaşı, çocuktan çocuğa fark eder. Çocuğun bilişsel yetileri,kültürel ve dini inanışlar, çocuğun doğrudan (tanıdık birinin kaybı) ve dolaylı olarak ( kitaplar, filmler,okul arkadaşları vs.) ölümle ilgili deneyimleri ölümü anlama düzeyini etkiler. Araştırmalar; çocuklarda ölüm kavramının ya hep ya hiç şeklinde değil parça parça geliştiğini, basit fikirlerden karmaşığa, somuttan soyuta doğru geliştiğini gösteriyor.

Ölüm veya Kayıp Ölümün iki rahatsız edici noktası vardır: Kayıp ve Bitiş Kayıp; gerçek endişeyi oluşturur. Annenin terk etmesi ile ölümü olasılıkları çocuk için eşit düzeyde rahatsız edicidir. Sevilmek isteriz, bizi seven kişi için hep özel olmak isteriz, bu dünyada yalnız kalmamak korunmak kollanmak isteriz.

Ölümü anlarken: 9 unsur Bu unsurlar, farklı zamanlarda gelişir. Kavramların netleşmeye başladığı yaşlar yaklaşık 6-12 yaşlar arasıdır. 4 yaştan itibaren özellikle sorular sorulmaya başlanabilir. Her çocuk için farklıdır. Burada bahsedilen bazı kavramlar, diğer kavramların gelişimsel olarak devamıdır. Ölüm kavramı gelişirken, çocuk hem kendi ölümünü hem de sevdiklerinin ölümünü, bunların ihtimalini düşünecektir.

Ölümü anlarken: 9 unsur Fark etme: 2 yaş civarında çocuklar “öldü” kelimesini kullanmaya başlarlar. 3 yaş civarında oyunlarında görülebilir. Bazı üç yaş çocukları insanların bir zaman sonra öldüğünü fark ederler. Ayrılık: Hemen hemen tüm 5 yaş çocukları ölmenin sevdiğimiz insanlardan ayrılmak olduğunu bilirler.(Genelde en korkutucu gerçek budur.) Nedensellik: Pek çok 6 yaş, ölümün bir sağlık sorunu sebebiyle olduğunu anlar. Bunu bilen çocuklar, kendilerinin veya sevdiklerinin hasta olmasından, bilmeyen çocuklar ani ve nedensiz ölüm kavramından veya bir kişinin ölmesine neden olmaktan korkarlar.

Ölümü anlarken: 9 unsur Geri dönülmezlik: 6 yaş genelde ölenin geri gelmeyeceğini anlar. Bu da ölüm kavramını anlarken,kabullenirken çok önemlidir ve korkutucu olabilir.) Geri dönülmezlik uyku ve yolculuk kavramları ile karıştırılabilir ! Hareketsizlik: Ölenlerin hareketsiz oluşu 5-6 yaş çocuklarının merak ettiği ve korktuğu bir nokta olabilmektedir. Fonksiyonsuzluk: Pek çok 6 yaş bedensel fonksiyonların bittiğini bilir. Yerin altında nefes alamama, yemek yiyememe soruları bu kavram gelişirken sorulur. Orada, yerin altında bir yaşam var mıdır, varsa yaşam nasıldır?

Ölümü anlarken: 9 unsur Evrensellik: 7 yaşında ölümün herkes için olduğunu kavrarlar. Bu yaştan önce yaşlı ve hastaların öldüğünü düşünürler. Hissizlik: 8 yaş, ölen kişinin bir şey hissetmediğini bilir. Bu kavram gelişirken, çocuklar gömülme gibi defin işlemlerini kavramakta çok zorlanırlar. Görünüm: 12 yaş yaşayan bir bedenle ölü bir bedenin daha farklı olduğunu bilir. Artık ölü bir beden hiç de uyuyor gibi değildir.

Kayıp nasıl söylenmelidir? Özetle Ölüm; Yaşamın sonudur; nefes alınmaz, konuşulmaz, her şey biter Geri dönülmezliktir;ölen kişi gider ve bir daha gelmez Kaçınılmazdır,evrenseldir; her canlı bir gün mutlaka ölür.. Bu kavramlar yumuşatılarak açıklanmalıdır ancak unutmayalım ki Gelişimsel düzey,yaşam deneyimleri,sosyal çevre ölüm kavramını anlamakta önemlidir 5-6 yaş geri dönülmezliği anlamayabilir 6-7 yaştan sonra evrensellik, kaçınılmazlık tam olarak anlaşılır. 7-10 yaş ölümü tam olarak anlar.

Kayıp nasıl söylenmelidir? Çocuğumuzun yas sürecini anlaması ve aile üyeleri ile duygularını paylaşması için gerçekler mümkün olduğunca en kısa zamanda söylenmelidir. Çocuğunuza anne - baba olarak,kayıpla ilgili bilgiyi sizin söylemeniz daha doğru olacaktır. Konuyu kapamayın. Soru sorması için çocuğu cesaretlendirin. Her bilgi kaybın anlaşılması için önemlidir ancak onun sorduğu kadarını cevaplayın.

Kayıp nasıl söylenmelidir? Kayıp karşısında duygularınızı gösterin. Böylece o da hislerinin normal olduğunu anlayacak ve dışa vurabilecektir. Kendi inançlarınıza göre cevap verin ancak melek oldu gibi açıklamalar iyi olurlarsa insanların öldüğü fikrini doğurabilir. “Örneğin: öldükten sonra ne olduğunu tam olarak bilmiyorum, ama ben şuna inanıyorum…gibi” “Gökyüzünde”, “uyuyor”, “gitti” gibi açıklamalar farklı korkular oluşturabilir. Bunun yerine daha sade bir şekilde öldüğünü söyleyin.

Kayıp nasıl söylenmelidir? “Doğadan örnek verebilirsiniz.”

Ölüm kavramı ve Kayıpla başa çıkarken.. Kayıp karşısında önce şok ve inkar, ardından korku ve kaygı daha sonra üzüntü yaşanır. Ayrıca: Kabuslar, Gece karanlık korkusu, yabancılardan korkma gibi yeni korkular, Anne ve babaya aşırı bağımlılık (onların kaybından korkma) Aşırı hareketlilik, Öfke nöbetleri İçe kapanıklık, Parmak emme, Alt ıslatma, Takıntılı şekilde tekrar eden (hep aynı) oyunlar İştahsızlık, Sebepsiz mide bulantısı ,karın ağrısı gibi semptomlar görülebilir.

Destek olurken.. Tensel teması artırın. Birlikte daha çok zaman geçirin. Sorularına çocuğunuzun bilmesi gerektiği kadar ve net cevap verin. Bilmiyorsanız, bilmediğiniz söyleyebilirsiniz. Çocuğunuz sık sık aynı soruları soracaktır. Hep cevap verin,sıkılmayın bu onun anlamak için yaptığı bir şeydir.

Destek olurken.. Birlikte oyunlar oynayın. Oyun oynamasına daha çok imkan verin. Resim ve kil çalışmalarına yönlendirin. Bedensel aktivitelere ağırlık verin. Düzeninizi değiştirmeyin. Cenazelere 6 yaştan önce mümkünse götürmeyin. Durumu değerlendirerek karar verin.