EŞEYSİZ ÜREME VE ÇEŞİTLERİ

Tek bir bireyden çeşitli yollarla yeni yavruların oluşturulmasına eşeysiz üreme denir. Oluşan bireyler birbirleriyle ve ana canlı ile aynı kalıtsal özellik taşır.Eşeysiz üremeyi sağlayan temel olay Mitoz bölünmedir.

Eşeysiz Üreme Çeşitleri : 1-) Bölünerek çoğalma :Bakterilerde,mavi yeşil alglerde ve bütün ökaryotik tek hücrelilerde (Protista) görülür.Bölünme mitoz   veya   amitoz   ile gerçekleştirilir.Enine veya boyuna gerçekleşir.En hızlı üreme biçimidir.Paremecium enine öglena boyuna bölünür.

2-) Tomurcuklanma : Maya mantarlarında(Bira mayalarında),Hidrada ve bazı çiçeksiz bitkilerde (ciğer otları) görülür.Ana canlıda oluşan bir çıkıntıdan yeni bir bireyin meydana gelmesidir.

3-)Sporla üreme : Tek hücrelilerden plazmodyumda mantarlarda ve çiçeksiz bitkilerin tamamında gerçekleşir. Kara yosunları ve eğreltilerde sporlar,(2n) kromozumlu ana canlıdan mayoz ürünü olarak oluşurlar.Bu canlılardaki üreme hücrelerine Spor denir.

PLAZMODYUMUN YAŞAM DÖNGÜSÜ →Sıtma hastalığına yol açan, Plazmodyumun yaşam döngüsü; anofel cinsi dişi sivrisinek ile insan arasında gerçekleşir. →Plazmodyumun eşeyli üremesi sivrisinekte, eşeysiz üremesi ise insanda gerçekleşir. →Sivrisinek insanı sokunca, plazmodyum sporları (sporozoitler) insan kanına karışır. →Sporlar; karaciğer, dalak ve kırmızı iliğe geçer. →Burada sporlar büyür ve eşeysiz çoğalır.

→Büyüyen plazmodyum sporlarına şizont adı verilir →Büyüyen plazmodyum sporlarına şizont adı verilir. →Daha sonra şizontlar, alyuvarlar içine girer ve burada eşeysiz çoğalarak merozoitleri oluşturur. →Bu eşeysiz üremeye şizogeni denir. →Merozoitlerin alyuvarda aşırı üremesi sonucunda alyuvarlar patlar. →Bunun sonucunda, insanda ateş yükselmesi olur. (sıtma nöbetleri) →Merozoitlerin, küçük olanlarına mikro gametosit; büyük olanlarına ise makro gametosit denir.

→İnsan kanında tam olarak gamet oluşumu gerçekleşmediğinden, döllenme gerçekleşmez.  →Bu esnada bir sivrisinek insanı sokarsa, mikro ve makro gametositler sivrisineğin sindirim sistemine geçer.  →Burada mikro gametosit farklılaşarak erkek gameti ve makro gametosit farklılaşarak dişi gameti oluşturur.  →Daha sonra dişi ve erkek gametler döllenme ile birleşir ve zigot oluşur.  →Bu olaya gametogoni denir.

→Daha sonra zigot, mayoz bölünme geçirir ve sporlar oluşur →Daha sonra zigot, mayoz bölünme geçirir ve sporlar oluşur. →Bu olaya sporogoni denir. →Sporlar sivrisineğin tükürük bezlerine taşınır. →Sivrisineğin insanı sokması ile sporlar tekrar insana bulaşır.

4-)Vejetatif Üreme : Ana canlıdan düzenli veya düzensiz olarak ayrılan parçalar eksik kısımlarını tamamlayarak yeni bireyler meydana getirirler. a)çelikle üreme b)yumru ile üreme c)sürünücü gövde ile üreme d)soğan ile üreme

a)Çelikle üreme : Çiçekli bitkilerin kopan ve eksilen dalları uygun ortam bulunca kök ve yaprak oluşturarak yeni bitkiyi meydana getirir.Kavak,söğüt,çekirdeksiz üzüm,soğanların(rizomlu) küçük kök’le üremesi çileklerin sürünücü gövde ile çoğalması.

b)Yumru İle Üreme : Gövde yumruları ile üreme bir çok bitkide gözlenmektedir. Bunların en güzel örneği patateste gözlemlenir. Patates gibi bitkiler yumru şeklinde toprak altı gövdelerinden üretilir. Bu bitkiler yumru gövdenin göz bulunan bölgeleri dikilerek çoğaltılır.

c)Sürünücü Gövde ile Üreme: Bu üremeye en belirgin örnek çilek bitkisidir. Sürünücü gövde ile çoğalan bu bitkilerde, ana bitkiden oluşan bazı yapılar görevv alır. Gövde görevini üstlenen bu yapılar toprak üstünde veya toprak altında sürünerek yeni bir bitkiyi oluşturur.

d) Soğan İle Üreme: Soğan, zambak ve lale gibi bitkilerde görülür d) Soğan İle Üreme: Soğan, zambak ve lale gibi bitkilerde görülür. Gövdenin en alt ucundan gelişmeye başlayan rizomlar, yer altında uzamaya devam eder ve uygunortam koşullarında yeni bir bitkiyi oluşturur. Aynı durum muz bitkisi için de söz konusu diyebiliriz.

5-)Rejenerasyon : Eksik kısımların yenilenmesi anlamına gelir 5-)Rejenerasyon : Eksik kısımların yenilenmesi anlamına gelir.Ayrıca kopan bir parçadan yeni bireylerde meydana gelebilir. Planarya, Deniz yıldızı,Toprak solucanında görülür.(Kertenkelenin kopan kuyruğunun yenilenmesi,İnsanda dil ve karaciğer gibi organlar eksik kısımların çoğunu tamamlarlar.) Kuşlar ve memelilerde ancak yaralar kapanabilmektedir.

HAZIRLAYAN : Ülkü ÇAĞIRAN