NEMATODLAR VE PARAZİTLİKLERİ Yrd. Doç. Dr. Erdal Polat

NEMATODLAR (yuvarlak solucanlar) Vücutları uzun ve silindirik şekilde Vücutları tek parçalı Dişileri, erkeklerden daha büyüktür Erkelerin arka ucu kıvrıktır Yumurtaları kapaksızdır Bazılarının başında çengel, ağızlarında da diş yada kesici yüzeyler bulunur Sindirim kanallarının iki ucu açıktır (Dracunculus medinensis hariç)

NEMATODLAR (yuvarlak solucanlar) Yumurta Embriyon Kurtçuk Erişkin şekilleri vardır Embriyonlarında kirpik ve çengel yoktur Larva ve yumurtaları intestinal kanalda iken, bir kısmı dışkıyla dışarı atılır

NEMATODLAR (Yuvarlak Solucanlar) Bazılarında dişi formu perianal bölgededir Bazı türlerde yumurta embriyonludur Bazılarında ise embriyonlu hale gelmesi için zamana gerekir Bazlarında yumurtanın yutulması ile, Bazılarında ise larvaların deriden girmesiyle bulaşır

NEMATODLAR (Yuvarlak Solucanlar) Ascaris lumbricoides Enterobius vermicularis Trichuris trichiura Ancylostoma duodenale

NEMATODLAR (Yuvarlak Solucanlar) Necator americanus Strongyloides stercoralis Trichinella spiralis Wuchereria bancrofti

Ascaris lumbricoides Beyaz ve kırmızımsı renkte Silindir şeklinde dişileri 20-35 cm, erkekleri 15-31 cm (bir karış) uzunluğunda Kavisli ve gittikçe incelen bir arka uca sahiptir Asıl konağı insandır Domuz, maymun ve sincaplarda da görülebilir

Ascaris lumbricoides

Ascaris lumbricoides

Ascaris lumbricoides (Bulaşması) İnsanlara kontamine topraklardaki embriyonlu yumurtaların (ovovivipar) ağızdan alınmasıyla bulaşır Topraktan elle temasla (bahçe infeksiyonu) Su Çiğ sebzelerle

Ascaris lumbricoides (Bulaşması) Yumurta mide ve duodenumda açılır 1. Larva intestinal duvara penetre olur ve kana karışır Karaciğere Sağ kalbe Akciğere 2. Lenf yollarını izleyerek Mezenter lenf düğümlerine gelir Portal toplardamarlarla karaciğere ..

Ascaris lumbricoides (Bulaşması) Her iki yolla akciğere geldikten 10 gün sonra Bronşlarla trakeaya Farinkse Yutularak Jejenum veya orta ileuma yerleşir Burada olgunlaşır ve yumurta üreten erişkin bir helmint meydana gelir

Ascaris lumbricoides (Bulaşması) Dışkı ile dışarı atılan yumurtalar şekli olarak Döllenmiş yumurta: 75µm uzunluğunda, 50µm genişliğinde, renksiz olan kalın kabuğun üstünde, girintili-çıkıntılı, safra boyaları ile kahverengi boyanan oval dır toprakta aylar, yıllarca canlılıklarını korurlar nemli ortamda, 30 °C’de ve aerob koşullarda iki hafta içinde infektif hale geçerler

Ascaris lumbricoides (Bulaşması) Döllenmemiş yumurta; 90 µm uzunlukta ince albümin kılıflı ve ince kabukludur içlerinde vitellüs hücreleri vardır

Ascaris lumbricoides (Bulaşması) Aynı dışkı örneğinde her iki yumurta formu da bulunabilir Dışkıda sadece döllenmemiş yumurtanın varlığı barsakta sadece dişi solucanların olduğunu gösterir Dünyada ve ülkemizde Enterobius vermicularis’den sonra ikinci sıklıkta görülen nematoddur Ülkemizin her yerinde görülür

Ascaris lumbricoides (yumurtası döllenmiş ve döllenmemiş)

Ascaris lumbricoides (yumurtasında larva)

Ascaris lumbricoides (Bulaşması)

Ascaris lumbricoides (patogenezi) Karaciğer ve akciğerde patolojik bulgu Çok sayıdaki erişkinin ince barsakta mekanik tıkanıklık İshal Burunda kaşınma Dişleri gıcırdatma Gece yatarken ağızdan salya akıntısı Dilin kenarlarında kabarık ve kırmızı noktaların olması

Ascaris lumbricoides (patogenezi) Metabolizma ürünlerine karşı gelişen tokseminin sonucu 40 C’ye varan ateş Terleme Aşırı duyarlılık Ödem Astım nöbetleri ile akciğer eozinofilisi (Löffler Sendromu: Askaris pnömonisi)

Tanı Döllenmiş veya döllenmemiş yumurtaların dışkıda görülmesi Erişkin şeklinin görülmesi

Ascaris lumbricoides (larva)

Tedavi ve korunma Mebendazol Albendazol Pirantel pomadlar verilebilir Toplumun hijyen kurallarına uyması Dışkının toprağa bulaşmasının önlenmesi

Enterobius vermicularis Beyaz renkli Dişi 8 ile 13 mm (bir tırnak) uzunluğunda, 0.3-0.5 mm genişliğinde, ince ve sivri kuyruğu var Erkek 2-5 mm uzunluğunda, 0.1-0.2mm genişliğinde kalın, eğri bir kuyruğu var

Enterobius vermicularis

Enterobius vermicularis Yumurtalar Oval Bir tarafı yassı (asimetrik) 50-60µm / 20-30 µm genişliğinde Yumurtalar embriyonludur (ovovivipar) Birkaç saat içinde infektivite kazanırlar

Enterobius vermicularis

Enterobius vermicularis (bulaşması) Yumurtanın ağızdan alınmasıyla bulaşır İnce barsakta yumurtadan çıkan larvalar iki gömlek değiştirirler, çekumda olgunlaşır Dişi, barsakta yumurtlamaz, anüsden dışarı çıkar, yumurtalarını gece perianal bölgeye bırakır Dış ortamlarda yumurta olgunlaşır Erişkin formlar, dışkının yüzeyinde bulunabilir

Enterobius vermicularis

Enterobius vermicularis E. vermicularis barsak mukozasına yapışarak, kan ve organik maddelerle beslenir İnsanların en yaygın parazitidir Ilıman bölgelerde, az yıkanan ve iç çamaşırı giyme oranı düşük olan toplumlarda ve ilkokul çocuklarında daha yaygındır

Enterobius vermicularis (appendiksde)

Patogenezi Perianal bölgedeki yumurtalara bağlı kaşıntı Rektumda fazla sayıda parazitin birikmesi rektit oluşturabilir Karın ağrısı İshal Kabızlık Bulantı İştahsızlık

Deri döküntüleri Diş gıcırdatması Burun kaşıntısı Uyku düzensizlikleri Kabuslar Sinirsel bozukluklar Eozinofili görülebilir

Tanı Selofan-band yöntemi Yumurtaların Erişkin formların görülmesi ile konur 3 - 6 kez üst üste alınmalıdır

Tedavi ve korunma Tedavi tüm aile fertlerini kapsamalı Pirantel-pomat (tek doz 1 gram) Kişisel ve ailesel hijyen Aile tedavisi korunmada önemlidir

Trichuris trichiura Dişi 35-50 mm Erkek 30-45 mm (bir parmak) uzunluğunda Beyazımsı gri renkli Ön tarafı kıl gibi ince, arka tarafı daha kalın Erkeklerin kuyruk kısmı 360 derecelik bir sarmal gösterirken Dişilerinin arka kısmı yuvarlaktır

Trichuris trichiura

Trichuris trichuria Yumurtalarının her iki ucunda mukoit bir tıkaç vardır, limon şeklinde olup, kahverengindedir Dışkı ile dışarı atılan yumurtalar; uygun nem, ısı ve oksijenli ortamda 14-25 günde embriyonlu (ovovivipar) hale gelirler

Trichuris trichuria

Trichuris trichuria Ağızdan yiyecek ve içeceklerle alınan yumurtadan ince barsakta larvalar çıkar Kolona geçer, çekumda ince olan ön kısmı ile bağlanır Dünyada ve ülkemizde A. lumbricoides ile birlikte yaygın olarak bulunur Çocuklarda infeksiyon oranı yüksektir

Trichuris trichiura

Patogenezi Barsak mukozasında Mekanik hasar Parazitin metabolizma ürünlerine karşı oluşan alerjik yanıt Karın ağrısı Kabızlık Bazen kanlı ishal veya iştahsızlık

Patogenezi Ateş Sinirlilik Eozinofili saptanır Nadiren apandisit etkeni olabilir

Tanı Serum fizyolojik ile lam-lamel arası hazırlanan preparatlarda yumurtaların görülmesiyle konur Mebendazol (500 mg tek doz) Albendazol (400 mg tek doz) Dışkının kontrol altına alınması Ellerin yıkanması Meyve-sebzeler iyice yıkanmalı

Ancylostoma duodenale, Necator americanus Pembesi, beyaz yada gri renkte Erkek 7-11 mm / 0.4-0.5 mm Dişi 7-15 mm / 0.5-1 mm Morfolojik yapıları farklı olsada Erişkin formları Yumurtaları çok benzerdir N. americanus 4-20 yıl A. duodenale 5-7 yıl yaşar

Yumurtaları Oval yapıda 60 µm uzunluğunda, 40 µm genişliğindedir Gelişen embriyo ile ince yumurta kabuğu arasında bir alan vardır yumurtadan nemli, sıcak, humuslu, kumlu topraklarda, gölgede 1-2 gün içinde ortaya larva çıkar

Ancylostoma duodenale, Necator americanus

Bulaşması Topraktaki filaviform larvaları genellikle ayaktan bulaşır Ellerden bulaşması nadirdir Larvalar venler aracılığıyla Sağ kalbe, akciğerlere, trakeaya-farinkse yutulur, ince barsakta mukozaya tutunurlar

Patogenezi ve Hastalıkları Enzimleri ile alerjik reaksiyonlara Deride kaşıntı Döküntü Eritamatöz belirtiler oluşur Larva göçüne bağlı Pnömoni (öksürük, kanlı balgam) Barsakta nekroz, kanama ishal Yorgunluk, halsizlik, Bulantı, kusma

Tanı Dışkıda yumurtaların görülmesiyle konur Özgül IgE’ler PCR ile DNA aranabilir Kancalı kurt, Strongyloides stercoralis larvalarından ayırmak için kuyruklarına bakmak gerekir (Strongyloides’in kuyruk kısmında yarık var kancalı kurt larvalarının kuyrukları sivridir)

Tedavi ve Korunma Mebendazol Pirantel pomat Korunma İnsan dışkının toprağa bulaşması önlenmeli Çıplak ayakla toprakta basmamalı İnsanların eğitilmesi gerekir

STRONGYLOİDES STERCORALİS Doğada serbest yaşayanlar ile parazit olarak yaşayanların yapıları farklıdır Serbest yaşayan şeffaf 1mm/0.05 mm Parazitler hafif şeffaf 2 mm/0.05 mm Erkeklerin kuyruğu kıvrık Dişilerde düz ve sivridir

STRONGYLOİDES STERCORALİS Kompleks bir yaşamı vardır Direkt evrim konaktan dışkı ile atılan rabditimsi larvalar toprakta gelişerek iki gömlek değiştirerek filariform larva haline gelir ve konak vücuduna girerler İndirekt evrim erkek ve dişileri toprakta serbest yaşarlar, çiftleşmeleri ile dişiler yumurtlar rabditimsi, filariform larva olur

Patogenezi Kurtçukları deri deriyi delerek ve mukozadan insan vücuduna girerler Girdikleri yerlerde şiddetli ödem, kaşıntı ve kanama gibi belirtiler Kurtçuklar vücuttaki göçleri sırasında, akciğer ve trekealarda kanama, öksürük oluşturur Kabız İshal Karında yanma ve ağrılar, bulantı, kusma, eozinofili ve bazı sistemik patolojiler oluşturur

Tanı, tedavi ve korunma Dışkıda veya duodenum sıvısında veya balgamda Erişkin Larva (rabditimsi kurtçuklar) Yumurta ? Ivermektin Thiabendazol İnsan dışkısının toprağa bulaşması önlenmeli İnfekte insanlar tedavi edilmeli

TRİCHİNELLA SPİRALİS Erkeği 1.5 mm/0.04 mm Dişisi 4 mm/0.06 mm Larvaları 0.1 mm/0.006 mm Son ve ara konağı domuzdur Çiğ domuz eti yiyen insanlarda Son ve ara konak olabilir Parazitin kaynağı kaslarında kurtçuk bulunan domuzlardır

TRİCHİNELLA SPİRALİS Larvalar 55-60 °C’de 10 dakikada -25 ° C’de 10 günde ölür İnfekte domuz eti yiyen insanların barsağında, kurtçuklar kapsüllerin erimesiyle serbest kalır İnce barsağa geçerek 48 saat sonra erişkin olur

TRİCHİNELLA SPİRALİS

TRİCHİNELLA SPİRALİS

Patogenez Larvalar kas liflerinde glikojen biriktirir Zehirleyici ve allerjik etkileri ile tüm kaslarda patoloji (myozit) oluştururlar Bir çok organda (pnömoni, MSS) hastalığı oluşur Barsağa yerleşen erişkinin etkisiyle barsak mukozasında hemoroji, ödem, enterit meydana gelir

Tanı İnfeksiyonun 10. gününde kanda larvalar saptanabilir Dışkıda erişkin veya larva aranabilir Kas biyopsisi ile larvaların saptanması en önemlidir ELİSA Deri testi

Tedavi ve korunma Tiabendazole Dietil karbamazine Domuz etinin çiğ yenmemeli Çiğ köfte yapımında dikkat edilmeli

Wuchereria bancrofti Erkekler 30-45/0.1 mm Dişiler 70-100/0.3 mm Kandaki mikrofilaryalar 260/8 µm Son konak insan Ara konakı Culex fatigans Ayrıca anofel, aedes ve mansoni cinsi sivrisinekler de vektör olabilir Plasenta yolu ile de bulaşabilir İnsan lenf sistemine yerleşen parazitin 15 sene yaşar

Wuchereria bancrofti Bulaşmadan kanda mikrofilaryanın görülmesine kadar geçen süre 9 aydır Mikrofilaryalar geceleri kanda, gündüzleri derin organlarada bulunur Vektör sivrisineklerin kan emmesi sırasında mikrofilaryalar, sivrisineğin sindirim borusuna girerler. Daha sonra mide ve göğüs kaslarına yerleşirler.

Wuchereria bancrofti (larva)

Patogenez Parazit insan vücudunda tıkayıcı ve alerji yapıcı etkisi ile lenf damarlarında tıkanmaya neden olur ve varisler gelişir Ayrıca diğer mikroplarla birlikte lenfanjit ve daha sonra ELEFANTİYAZ gelişir . ELEFANTİYAZ: Doku ve organların aşırı derecede büyümesidir. En sık bacaklarda, ayrıca skrotumda kollarda vb. yerlerde görülebilir

ELEFANTİYAZ

ELEFANTİYAZ

Tanı Kanda ve lenf sıvısında, mikrofilaryaların görülmesi iledir Genellikle gece alınan kanda mikrofilaryalar görülür

Wuchereria bancrofti (erişkin limf nodu)

Wuchereria bancrofti (microfilaria kanda Giemsa)

Tedavi ve korunma Dietilcarbamazine Ivermectin (mikrofilaryalara etkili olup, erişkinlere etkili değildir) Sivrisinekler ile mücadele Hastalara (DEC-Hetrazon) tedavi edilmelidir