DENEY HAYVANLARI İLE ÇALIŞMA VE KURALLARI (1) Birsen DURMAZKESER İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Histoloji & Embriyoloji ABD Danışman : Prof. Dr. Hüseyin OKTAR

İÇERİK Deney Hayvanları Kullanımının Tarihçesi Deney Hayvanlarında Standartlaşma Etik Kurallar Deney Hayvanlarının Bilinmesi Gereken Bazı Özellikleri Hayvanlarla Çalışma

DENEY HAYVANI NEDİR? Hipotezi, bilimsel kurallara göre kurulmuş araştırmalarda ve biyolojik testlerde kullanılan hayvanlardır. Deney için özel üretim ve özel bakım gerektirirler.

Deney Hayvanları Kullanımının Tarihçesi Corpus Hippocraticum (M.Ö. 400) - ilk anatomik kitap Galen - ilk fizyolojik (M.S. 2) çalışmalar (domuz, maymun, köpek) Bernard (1865) – Fransız Araş. Okulu

Deney Hayvanları Kullanımının Tarihçesi 1877 - İlk laboratuvar sıçanları 1906 - İlk albino sıçan ve farklı ırklar üretimi 1911-1928 – Wistar Enstitüsü (ABD)’nün satışı ve melezlemeleri

Deney Hayvanları Kullanımının Tarihçesi Spraque-Dawley kolonisi - Wisconsin Üni. Robert Dawley Long-Evans kolonisi - Berkeley Üni. Josef Long, Herbert Evans Günümüzde >130 ırk Wistar’dan ıslah > 50 ırk

Deney Hayvanlarında Standartlaşma Standartlaşmanın anlamı : Çevresel ve deneysel koşulların kontrol altında sabit tutulması Standartlaşmanın amacı : Deney verilerinin ortalamasının, deney tekrarlandığında aynı veya yakın sonuçlar üretilebilmesi

Deney Hayvanlarında Standartlaşma Araştırmalarda profesyonel ve bilimsel kararlar verebilmek; kullanılan hayvanların uygun bakım, kullanım, tedavi ve özel gereksinimlerinin bilinmesini gerektirir.

Pavlov’a ne yaptığımı izle Pavlov’a ne yaptığımı izle. Az sonra salya akıtacağım, o da gülümseyip küçük def- terine birşeyler yazacak.

ETİK KURALLAR Nedir? Ne içindir? Nasıldır?

ETİK KURALLAR The Victoria Street Society – 1875, Londra Royal Commission – 1876, İngiltere “Hayvanlara İnsancıl Davranma Yasası” adlı ilk etik yasa Tarım ve Köyişleri Bakanlığı – 2004 Hayvanları Koruma Kanunu – 2004 Koruma ve Kontrol Genel Müd. – 2006

ETİK KURALLAR

ETİK KURALLAR “3 R” KURALI The Principles of Humane Experimental Tecnique – 1959 REDUCTION (Gereksiz yere hayvan kullanmamak) REFINEMENT (Rahat ettirmek ve acı çektirmemek) REPLACEMENT (Farklı yönteme başvurmak)

ETİK KURALLAR Kafes özellikleri Türe özgü yaşam şartları Mesleklerinde yeterli eğitimde ve etik kuralları bilen hayvan bakıcıları Düzenli sağlık kontrolleri Anestezisiz cerrahi girişim yapılmaması

ETİK KURALLAR Ağrının elemine edilmesi Etik kurallara uygun ötenazi Uzun süreli açlık çalışmalarından kaçınılması Kanser araştırmalarında terminal noktaya gelmiş hayvana ötenazi uygulanması Deneyde bir kez kullanılan hayvanın ikinci kez kullanılmaması

ETİK KURALLAR ANESTEZİ Ağrı duyusunun ortadan kalkması (analjezi) Bilinçsizlik veya hafıza kaybı (amnezi) Kas gevşemesi veya immobilizasyon

ETİK KURALLAR ANESTEZİNİN AMACI Hayvan Deney Araştırıcı

ETİK KURALLAR AĞRI OLUŞUMUNUN BELİRTİLERİ Su ve gıda alımında azalma Kilo kaybı Tüylerin dikleşmesi Duyarsızlaşma Tükürük salgısında artma Yalama Çiğneme hareketi Dişlerin titremesi Kambur pozisyonunda durma Saldırganlık

ETİK KURALLAR ANESTETİK DOZ AŞIMI Nabız çok zayıflamıştır Kan basıncı çok azalmıştır Kalp ritmi bozulmuştur Kapiller yeniden dolma süresi uzamıştır Solunum yavaş ve düzensizdir Mükoz membranlar ve deri rengi soluk veya siyanozedir Refleksler oldukça azalmıştır veya yoktur

ETİK KURALLAR

ETİK KURALLAR

ETİK KURALLAR “Bilime yardım etmek için gönüllüyüm..” -Hey, ben asla böyle bir şey söylemedim!

Deney Hayvanlarının Bazı Özellikleri En çok kullanılan deney hayvanları Sıçan, fare, tavşan Orta düzeyde kullanılan deney hayvanları Kobay, hamster, köpek, kedi, domuz, maymun

Deney Hayvanlarının Bazı Özellikleri Az kullanılan deney hayvanları Koyun, inek, opossum, tavuk, güvercin, keçi, at, gerbil Özel deneylerde kullanılan deney hayvanları Yılan, kurbağa, kaplumbağa, sirke sineği ve diğer bazı omurgasızlar gerbil opossum

Deney Hayvanlarının Bazı Özellikleri Üretim Teknikleri Üreme Özellikleri Sistematik Özellikler Davranış Özellikleri Fizyolojik Özellikler Anatomik Özellikler

a. ÖZEL ÜRETİM TEKNİKLERİ İnbred üretim Genetik kopyalama Transgenik üretim Mikrobiyolojik özel üretim

a. ÖZEL ÜRETİM TEKNİKLERİ İnbred Üretim Aile içi çiftleşme Kız kardeş erkek kardeş Amaç genetik olarak birbirinin aynısı hayvanlar İlk çaprazlamada %50 saflık Sonraki her dölde bir öncekinin yarısı kadar saflaşır. Sıçanda F20 saf kabul edilir.

a. ÖZEL ÜRETİM TEKNİKLERİ Genetik Kopyalama

a. ÖZEL ÜRETİM TEKNİKLERİ Transgenik Üretim Rekombinant DNA teknolojisi Yabancı bir DNA yerleştirilmiş Eşey hücreleri de dahil tüm hücrelerinde aynı değiştirilmiş genetik yapı taşınmaktadır. Knock-in / Knock-out

a. ÖZEL ÜRETİM TEKNİKLERİ Mikrobiyolojik Özel Üretim Teknikleri Konvansiyonel Hayvanlar Sadece normal bakım ve beslenme koşulları Spesifik Patojen Free Hayvanlar (SPF) Yapılarında bazı özel patojenleri bulundurmayan Gnotobiyotik Hayvanlar Belirli mikroflora ve fauna taşıyan standardize edilmiş Germ-Free Hayvanlar Tüm mikroorganizmalardan arındırılmış

b. ÜREME ÖZELLİKLERİ Maturasyon süresi (cinsel erginlik) Menstruel siklus Gebelik süresi Doğan yavruların özellikleri Laktasyon süresi Optimal verimlilik süresi Ömür uzunluğu

b. ÜREME ÖZELLİKLERİ Maturasyon Süresi Sıçan : 2 - 2,5 ay Fare : 2 - 2,5 ay Kobay : 4 - 5 ay Tavşan : 6 - 9 ay

b. ÜREME ÖZELLİKLERİ Gebelik Süresi Sıçan : 21 gün Fare : 19 gün Kobay : 68 gün Tavşan : 30 gün

!!! b. ÜREME ÖZELLİKLERİ Bruce Etkisi Dişi fare çiftleşmeyi takiben 24 saat içinde başka bir erkek fareyle aynı kafese konursa, önceki döllenmiş yumurta uterus duvarına tutunamaz!

!!! b. ÜREME ÖZELLİKLERİ Whitten Etkisi Erkek fare bulunmayan ortamda, dişiler anöstrusa girme eğilimindedir!

b. ÜREME ÖZELLİKLERİ Doğan yavruların özellikleri Sıçan Tavşan Tavşan

b. ÜREME ÖZELLİKLERİ Laktasyon Süresi Sıçan : 21 gün Fare : 21 gün Kobay : 30 gün Tavşan : 30 gün

c. SİSTEMATİK ÖZELLİKLER Tür bazında düşünme : Hayvan büyüklüğü, kan miktarı, organ yapısı ve modele uygunluk Örneğin hiperkolestremi modeline tavşanlar çok uygun iken sıçanlarda bu modeli geliştirmek oldukça zordur.

c. SİSTEMATİK ÖZELLİKLER Soy bazında düşünme : Her soy her çalışmaya uygun değil Bazı soylarda kendiliğinden bazı hastalıklar oluşur Bio Breeding Ratlar : Tip I diyabet

c. SİSTEMATİK ÖZELLİKLER Çeşitli Fare Soyları Çeşitli Sıçan Soyları C57BL Wistar albino DBA/2 Lewis Balb/C Rattus C57BL/KS/DB Spraque Dawley C57BL/6 Brown norvegian C57BL/6-OB Fisher 344 C57BL/10SCN C57BL/6-B6L

d. DAVRANIŞ ÖZELLİKLERİ Üretim sırasında; Sosyal hayvanlar propilen kafesler Kafeslerdeki birey sayısı Anne ve yenidoğanların tek kafeste yalnız bırakılması Aç kalanlar, aralarındaki en zayıf olanı yer

d. DAVRANIŞ ÖZELLİKLERİ Deney süresince; İlk transfer ve adaptasyon süreci Pre-op süresinde rahatsız edilmemeli Post-op özellikler bilinmeli Hedef hastalık semptomları gözlenmeli

d. DAVRANIŞ ÖZELLİKLERİ

e. FİZYOLOJİK ÖZELLİKLER Yaşam alanları Nabız ve soluk sayısı Toplam kan miktarları Deney süresinde öldürmeden alınabilen kan miktarı ve bölgeleri Kan parametre özellikleri Enjeksiyon bölgeleri ve verilebilecek maksimum madde miktarı Çıkardığı idrar miktarı Günlük içtiği su miktarı Dışkı özelliği

e. FİZYOLOJİK ÖZELLİKLER Tür Minimum Kafes Alanı (mm2) Minimum Kafes Yüksekliği (cm) Fare Sıçan Hamster Kobay Tavşan 1 kg 2 kg 3 kg 4 kg 5 kg 180 350 600 1400 2000 2500 3000 3600 12 14 18 30 35 40 Yaşam Alanları

e. FİZYOLOJİK ÖZELLİKLER Kan parametreleri ve öldürmeden alınabilen kan miktarları   TÜR Hemoglobin (g/dl) Hematokrit (%) Erişkin Ortalama Volüm (ml) Öldürmeden Alınabilecek Maksimum Volüm (ml) Sakrifikasyonda Alınabilecek Maksimum Volüm (ml) FARE 10.2-16.6 32-54 1.5 0.3 1.0 SIÇAN 11.1-18.0 36-52 15 10.0 TAVŞAN 9.9-19.3 30-53 150.0 20.0 100.0

e. FİZYOLOJİK ÖZELLİKLER Enjeksiyon bölgeleri ve verilebilecek maksimum madde miktarları TÜR SUBKUTAN (ml) İNTRA-MUSKULER İNTRA- PERİTONİAL İNTRA –VENÖZ İNTRA –DERMAL FARE 1-3 0,05 2-3 0,2 SIÇAN 5-10 0,3 0,5 TAVŞAN 30-50 0,5-1,0 50-100 1-5 0,1

e. FİZYOLOJİK ÖZELLİKLER Çıkardığı idrar miktarı Günlük içtiği su miktarı

Herkes çok beğendi! ARA…

İsmail Bey nesini alkışlıyo ki? Dilo diloo yaylalar.. Alkışlayayım da üzülmesin Servis kaçtı! Alloo… Akrofi’yim.. Amma da uzattı!... Ohh be! Delhak! Sınavdan geçtim mi acaba?