LİNUX DİZİN YAPISI BİLGİSAYAR PROGRAMCILIĞI BÖLÜMÜ AÇIK KAYNAK İŞLETİM SİSTEMİ DERSİ LİNUX DİZİN YAPISI

Dosya sistemi Linux İşletim sistemi Unix tabanlı işletim sistemlerinin kullandığı gibi belli bir dosya sistemi hiyerarşisine sahiptir. Dosya Sistemi Hiyerarşi Standardı (FHS- File system Hyerarchy Standard) olarak adlandırılan bu yapının tüm dağıtımlar tarafından kullanılması hedeflenmektedir. Ancak birçok dağıtım hala buna uyum sağlayamamıştır. Standartlaşmış bir yapı kullanmak yazılımların gerekli dosyaların nerelere kopyalanması gerektiğini ve kullanıcıların kurulu yazılımlar ile ilgili dosyaların bulunduğu yol ve dizinleri öngörmesini sağlar. Kök dizini yapısı aşağıdaki gibi olabilir /root Sistem Dizinleri dev bin home zeynep burak ebru Ev Dizinleri ödevler programlar Kullanıcı dizinleri

Dizin Yapısı FHS standardı yapısında en üstte kök dizin (/) bulunur ve bütün dosya sistemi farklı donanımlar da dahil olmak üzere bu kök dizinin altında yer alır.

Kök Dizini (/) İşletim Sisteminin çalışabilmesi için gerekli olan temel dosya sistemidir ve bütün dizinler kök dizinin altında bulunur. Sistemin açılabilmesi için kök dizinin altında bulunması gereken dizinler aşağıdaki gibidir. Bu dizinlerin dışında kullanıcıların ev dizinlerini tutmak için home, root kullanıcısının ev dizini olarak da root dizini kök dizininin altında bulunur. Ayrıca sistem hakkında bilgi alınabilecek proc dizini vardır.

/bin Dizini /bin dizini hem sistem yöneticileri hem de kullanıcıların kullanabileceği komutları içerir. Sistemin tek kullanıcılı moda ihtiyaç duyacağı komutlar bu dizinde bulunur. Ayrıca betikler tarafından kullanılan komutlar da bu dizinde bulunur.

/boot Dizini Açılış sırasında gerekli dosya ve dizinlerin bulunduğu dizindir.

/dev Dizini Aygıt dosyalarının bulunduğu dizindir fd* : Floppy disk sürücüleri hd*: IDE diskler ve diskler üzerinde bulunan bölümler sd*: SCSI diskler ve diskler üzerinde bulunan bölümler lp*: Paralel Port

/etc Dizini Konfigürasyon Dosyalarının bulunduğu dizindir. Bu dosyalar programın nasıl çalışması gerektiğini bildiren dosyalardır ve çalıştırılabilir dosya olamazlar. Ayrıca bu dizinin altında alt dizinlerde özel olarak servisler için konfigürasyon dosyaları toplanmış olabilir. /etc/X11  X Pencere Sistemi Konfigürasyonu /etc/httpd  Web Sunucu Konfigürasyonu

/home Dizini Kullanıcıların varsayılan olarak ev dizinlerin oluşturacağı dizindir, kullanıcı açma işlemi sırasında ev dizini olarak bu dizinden farklı dizinler de kullanılabilir.

/lib Dizini Sistemin açılması ve açıldıktan sonra düzgün çalışabilmesi için gerekli kitaplıkların bulunduğu dizindir. /bin /sbin dizinlerindeki komutlar buradaki kitaplıkları kullanır Ayrıca /lib/modules dizininin altında çekirdek sürümüne uygun olarak modüller bulunur, böylece farklı sürümlerdeki modüllerin karışması engellenmiş olur

/media Dizini Veri depolama aygıtlarının bağlma noktalarının bulunduğu dizindir. Aşağıdaki dizinler bulunabilir. floppy  Disket sürücü cdrom  CD-ROM sürücü cdrecorder  CD writer zip  Zip sürücüsü

/mnt Dizini Sistem yöneticisinin geçici olarak herhangi bir dosya sistemine ulaşmak için oluşturabileceği bağlama noktalarını içeren dizindir. Sistemin çalışması için gerekli dosyalar bu dizinin içinde bulunmamalıdır.

/opt Dizini Sonradan yüklenilen programların dosyalarının bulunması için tasarlanmış dizindir. Genellikle alt dizin olarak paket ismi veya paketi çıkaran firma ismi kullanılır.

/proc Dizini Sistem ve çalışan prosesler ile ilgili bilgiler /proc dizininde bulunur. /proc dizini sistem çalışırken var olan sanal bir dizindir. Bazı komutlar bu dizin altından bilgi alarak çıktı üretir. Ayrıca çekirdeğin davranışını değiştirmek için /proc/sys dizinin altındaki dosyalar değiştirilir.

/root Dizini root kullanıcısının ev dizini olarak kullanılan dizindir. İstenildiği takdirde bu dizin değiştirilebilir.

/sbin Dizini Sadece sistem yönetimi için sistem yöneticisi tarafından kullanılan komutlar /sbin, /usr/sbin, /usr/local/sbin dizinlerinde bulunur. /sbin dizinindeki komutlar sistemin açılışı, kurtarılması veya onarılması için /bin dizinindeki komutlara ek olarak gelmiştir /usr/sbin dizinindeki komutlar sadece yerelde bulunan sistem yönetim komutlarıdır.

/srv Dizini Servislerin oluşturduğu dosyalar bu dizinde bulunur. Örneğin web sunucusu için sunulan web sayfalarının dosyaları bu dizinin altında bulunabilir.

/tmp Dizini /tmp dizini geçici olarak oluşturulacak dosyaların bulunabileceği dizindir. Kullanıcıların ve programların bu dizine yazma hakkı vardır.

/usr Dizini Paylaşılan ve okunabilen dosyaların bulunduğu dizindir. Sistemin düzgün açılmasından sonra gerekli olacak dosyalar bu dizinin altında bulunur. /usr dizininin yapısı kök dizinin yapısına benzerdir ve aşağıdaki dizinleri barındırmak zorundadır. Dizin Tanım bin Kullanıcıların kullandıkları komutlar İnclude C programlarının kullandığı başlık dosyalarını içerir lib Kitaplıklar local Yerel Hiyerarşi (yerel olarak kurulmuş dosyalar burada yer alır) sbin Sistem komutları share Mimariden bağımsız paylaşılan veriler

/var Dizini /var dizini değişen dosyaların bulunduğu dizindir. Bu dosyalar arasında kuyruk dizinleri, yönetim ve log dosyaları, geçici dosyalar bulunur Bu dizinin altında bulunan önemli dizinler şunlardır. Dizin Tanım spool Kuyrukta bekleyen dosyaların bulunduğu dizin (yazıcı, e-posta) run Çalışan prosesler ile ilgili bilgilerin bulunduğu dosyalar (PID) lock Kilit Dosyalar log Log dosyaları

Yardım Yardım almak için başta man ve info komutlar olmak üzere whatis, apropos ve whereis komutları kullanılabilir

man man komutu komutlar, sistem çağrıları ve bazı dosyalar hakkında yardım alınabilir, man komutu /usr/share/man dizini altındaki man1..man9 aralığındaki man kitaplıklarını kullanır. Alacağımız yardımın istenilen kitaplıktan gelmesi için man komutunun ardından bu kitaplık numarası sonra yardım başlığı yazılır.

info info komutu man komutuna göre daha fazla bilgi içerir ve yardım sayfaları arasında gezinmeye imkan tanır. Kullanımı info komut_adı şeklindedir Eğer parametre verilmeden çalıştırılırsa yardım konularının listesine ulaşılır. Bu listede * ile başlayan her alan bir düğümdür ve bu düğüme gelip [ENTER] butonuna basılırsa bu düğüme girilmiş olunur. I tuşuna basılarak geri dönülebilir d tuşu anasayfaya dönmeyi sağlar q ile info sayfalarından çıkış sağlanmış olur

whatis whatis komutu ile whatis veritabanında arama yapılarak kısa açıklamalara ulaşılabilir. Sonuçta çıkan rakam o konu ile ilgili yardımın hangi man kitaplığında bulunduğunu belirtir.

apropos apropos komutu ile whatis veritabanında kelime araması yapılabilir.

Dosya Tipleri Dosya uzantıları dosyalar ile işlem yaparken kolaylık sağlar, hangi dosyanın hangi uygulama ile açılacağını belirlememizi sağlar. Dosya uzantısı dosyanın isminde son noktadan sonraki kısımdır ve her zaman dosyaların uzantısı olmak zorunda değildir. Dosya tipini belirleyen dosyanın uzantısı değil içeriğidir. Linux işletim sistemi temelde 2 farklı dosya tipi bulunmaktadır: - Sıradan dosyalar - Aygıt Dosyaları Aygıt dosyalarısistemde bulunan donanım ile haberleşmeyi gerçekleştiren dosyalardır. İki farklı aygıt dosya tipi bulunmaktadır. - Karakter aygıt dosyaları: Bu tip aygıt dosyası ile erişilen donanımlar bilgilerini karakter karakter iletmektedirler. - Blok aygıt dosyaları: Bu tip aygıt dosyası ile erişilen donanımlar ile iletişim blok aktarma ile gerçekleştirilmektedir. sıradan dosyalar, aygıt dosyaları dışında kalan dosyalardır. Çok fazla çeşitte sıradan dosya tipi bulunmaktadır.

Dosya Tipleri Dosyaların tipini öğrenmek için file komutu kullanılabilir.

Çalışılan Dizin ve Dizin Degiştirme Linuxta bulunulan dizini öğrenmek için pwd komutu kullanılabilir Bulunulan dizini değiştirmek için cd komutu kullanılabilir. Bulunulan dizin değiştirilirken cd komutuna iki farklı şekilde parametre verilebilir. - Geçilmek istenen dizinin tam yolu verilebilir - Geçilmek istenen dizinin göreli yolu verilebilir.

Çalışılan Dizin ve Dizin Degiştirme Bunların dışında özel klasör isimleri verilerek bulunulan dizin değiştirilebilir. .  bulunulan dizin ..  bir üst dizin -  bir önceki klasör ~  kullanıcının ev dizini ~kullanıcı_adı  belirtilen kullanıcının ev dizini Eğer parametre olarak bir yol verilmezse kullanıcının ev dizinine geçer

Dosyaların İsimlendirilmesi Linux’ta dosya isimlerinin uzunluğu 256 karaktere kadar uzayabilir. Dosya isimleri büyük küçük harfe duyarlıdır (case_sensitive). “/” karakteri dosya yolunda kullanıldığı için dosya isimlerinde kullanılmaz “.” İşareti ile başlayan dosyalar gizli dosyalardır ve ls komutu –a parametresi ile çalıştırılmazsa görülmezler.

Dosya Oluşturmak Dosya oluşturmak için touch komutu kullanılabilir. Parametre olarak verilen dosya eğer yoksa boş bir dosya oluşturur. Ayrıca var olan dosyanın son erişim ve son değişme zamanını değiştirilebilir Dosyaların erişim ve oluşturma tarihlerine stat komutu ile ulaşılabilir.

Dosya Oluşturmak touch komutuna –a parametresi verilerek son erişim tarihi, -m parametresi ile değişiklik tarihi komutun çalıştırıldığı zaman olarak değiştirilebilir. Ayrıca –t parametresi de verilerek bu tarih istenilen bir tarih olarak da değiştirilebilir. –t parametresinin kullanım formatı [[00]YY]MMDDhhmm[.ss] şeklindedir.

Dizin Oluşturmak Dizin Oluşturmak için mkdir komutu kullanılabilir mkdir ile kullanılabilecek bazı parametreler şunlardır: -m izinler  Oluşturulacak dizin için geçerli olacak izinleri belirler -p  Açılacak dizinin üstü dizinleri yoksa bu dizinlerin de oluşturulmasını sağlar -v  Açtığı dizinleri kullanıcıya bildirilir.

Dosya ve Dizin Listelemek ls komutu kullanılarak dosya veya dizinler listelenebilir. ls komutu parametre aldığı dizinin içeriğini listeler, eğer parametre olarak bir dizin ismi verilmediyse bulunulan dizinin içeriği listelenir. ls komutunun aldığı bazı parametreler aşağıdaki gibidir -a  Tüm dosyaları göstermek için gereklidir. Gizli dosyaları görmek için kullanılır. -d  sadece klasörlerin listelenmesi -l  Liste şeklinde çıktı üretir. Dosyaların izinleri, sahibi boyutu, son güncellenme tarihi ve adını ekrana yazdırır. -h  Dosya boyutunun okunması kolay formatta yazdırır. -R  rikörsif olarak çalışıp listelenen dizinlerin alt dizinlerinin de listelenmesini sağlar -S  Dosyaların boyutlarına göre listelenmesini sağlar -t  Son değişiklik tarihine göre sıralama -X  Uzantıya göre sıralama -r sıralamayı tersine çevirir

Dosya ve Dizin Silmek Dosya silmek için rm dizin silmek için rmdir komutu kullanılır. Eğer silinmek istenen dizinin içi boş değilse rmdir komutu dizini silemeyecektir. Bu durumda alt dizinlerle birlikte bir dizini kaldırmak için rm komutunu –r parametresi ile çağırmak gerekir. rm komutunun aldığı bazı parametreler şunlardır: -i  komutun interaktif modda çalışmasını sağlar ve her dosya için silmenin onaylanamsı gerekir. root kullanıcısı için tanımlanan aliaslarda bu parametre eklidir ancak normal kullanıcılar için bu alias yoktur -f  kullanıcıdan hiçbir zaman onay istemez. -r  komutun rekürsif çalışp alt dizin ve dosyaların da silinmesi sağlanır -v yapılan silme işlemi ile ilgili bilgi kullanıcıya bildirilir

Bağlantılar İki tip bağlantı çeşidi vardır. Sembolik ve sert bağlantı. Sembolik bağlantıda dosyaya kısayol oluşturulur ve dosyaya ulaşılmak istendiğinde bu bağlantıdan erişilebilir. Hedef dosya silinirse bağlantı boşa çıkar. Sert bağlantıda dosya da değişik olduğunda bu değişiklikler bağlantıda da gerçekleşir. Hedef dosya silinse bile bağlantıdan dosyaya ulaşılabilir.

Bağlantı oluşturma (ln) ln komutu link olusturma islemi icin kullanılır. Hicbir parametre verilmez ise hard link olusturulur. Hard link ile ilgili dosyanın birebir kopyası cıkarılır. Ana dosya silinse bile olusturulan dosya kalır. -s parametresi sembolik(soft) link olusturur. Birebir dosya kopyalanmaz bir nevi kısa yolu olusturulur. root@srv# ln <kaynak_dizin/dosya_ismi> <hedef>

Dosya ve Dizin Kopyalama Dosya kopyalamak için cp komutu kullanılabilir Komutun alabileceği temel parametreler aşağıdaki gibidir. -a  dpR parametrelerinin -d  bağlantıların korunmasını sağlar -p  sahip ve tarih bilgilerini saklar -R  rekürsif olarak işlem yapar -l  kopyalama yerine hard link oluşturur -s  kopyalama işlemi yapmayıp sadece sembolik bağlantı oluşturur -u  değişmiş olan dosyaları kopyalar -v  ekrana işlem ile ilgili bilgi bastırır

Dosya ve Dizin Taşıma Dosya ve Dizinleri taşımak için mv komutu kullanılabilir. Dosyalar taşınırken eğer kaynak hedef olarak gosterilen isimde bir dosya var ise bu dosyanın yazma işlemi yapılır, dizinler taşınırken bu isimde hedef olarak gösterilen dizin varsa bu dizinin içine kopyalama işlemi yapılır. mv komutunun alabileceği bazı parametreler -i  hedef dosya veya dizin varsa üstüne yazma için onay alır -f  hedef dosya veya dizin varsa üstüne yazma işlemini onay almadan yapar -v  ekrana işlem ile ilgili bilgi bastırır

Dosya Okuma Dosya okuma için temel olarak kullanılabilecek komutlar şunlardır: - cat - more - less - tac - rev - head - tail

cat Dosyanın içeriğini ekrana yazdırılmasını sağlar -n parametresi ile çalıştırıldığında satır numaralarını da yazar

more Dosyaların içeriğini sayfa sayfa gösterir. boşluk veya f bir sayfa sonraya gider / ile arama yapılabilir, n bir sonraki arama sonucuna gider. b bir sayfa geriye gider Çıkış için q

Kaynaklar Ders Notları: Mustafa Sarıöz Ders Notları: Gulshat Kulzhabayeva