ŞARBON Şarbon, keçi, koyun, sığır, beygir gibi hayvanlar arasında salgınlar yaparak çok sayıda hayvanın ölümüne sebep olan, hayvan ürün ve atıklarıyla insanlara bulaşarak hastalandıran ve öldürebilen bir zoonozdur. Etkeni: Bacillus antracistır. Sporlu şekli dış şartlara dayanıklıdır, toprakta 40 yıl yaşayabilir. Vejetatif (sporsuz) şekli çevre şartlarına dayanıksızdır. Basil zorunlu aerop, ekzotoksinleri vardır. MUSTAFA KURBAN

Ayrıca basillerin biyolojik savaş aracı olarak kullanılabilmesi hastalığın önemini artırmaktadır. 2001 yılında basillerin mektupla birçok kişi ve kuruluşa gönderilmesi sonucu bütün dünyada paniğe yol açmıştır. Kuluçka süresi 2-7 gün, genellikle 4 gündür.

Bulaşma Yolları Hasta hayvanlara ait et, deri, kemik, yün, kıl, kan, dışkı ve bunlarla kirlenen eşyalarla insanın deri, sindirim ve solunum yolları ile bulaşır. Vektörlerle de mekanik olarak bulaşabilir. Bulaştığı doku ve sistemde hastalık oluşturur. Yara bulunduğu sürece bulaştırıcılık devam eder. Spor şekilleri dış ortamda yıllarca yaşar. Şarbon yaş, cins ve ırk ayrımı gözetmez, deri işçisi, çoban, hamal ve hayvan ürünleriyle uğraşanlara kolay bulaşır. Yazın kolay yayılır.

Hastalık Belirtiler Şarbon etkeni en çok deri olmak üzere akciğerde, gastroentestinal sistemde, menenjlerde ve farenkste yerleşebilir. Menengial ve akciğer şarbonunda ölüm oranı yüksektir. Şarbonun yerleştiği doku ve sisteme göre farklı belirtileri vardır, bu sebeple hastalık belirtilerini hastalığın klinik şekillerinde açıklanacaktır.

Deri şarbonu:Hastalığın % 95'i deride görülür. En fazla el, yüz ve bacaklarda yerleşir. Basillerin girdiği yerde kaşınma, yanma ve pire ısırığı gibi makül oluşur. Sonra 2-3 gün içinde papül ve vezikül sonra yara hâline gelir. Yara üzerinde siyah kabuk (kara kabuk) oluşur. Genel belirtiler: kırgınlık, hâlsizlik, baş ve karın ağrısı, ateş görülür. Siyah kabuk 2-3 hafta sonra iz bırakarak düşer. Şarbon bazen göğüs, göz kapakları, ağız ve dilde de yerleşir. Önce basmakla iz bırakmayan küçük ağrısız vezikül oluşur. Sonra "ödema maligna" denen şarbon ödemi meydana gelir. Bu ödem gırtlakta yerleşirse hastayı asfiksiden öldürebilir.

Akciğer şarbonu: Şarbon basili solunum yolundan alınırsa, 1-5 günlük kuluçka devresinden sonra ateş, yorgunluk,bitkinlik, öksürük, balgam çıkarma, göğüs ve adale ağrıları gibi belirtiler görülür. Çoğu zaman soğuk algınlığı veya ÜSYE sanılır. Sonra hasta birden toksik tabloya girer, solunum güçlüğü ve siyanoz görülür, nabız ve solunum sayısı artar, öksürük ile kanlı balgam çıkar. Plevrada sıvı toplanır, çoğu zaman şarbon teşhisi konmadan hasta şoka girerek 24 saat içinde ölür. Akciğer şarbonunda ölüm oranı yüksektir.

Barsak şarbonu (intestinal şarbon): Çok ender görülen şarbon şeklidir. İyi pişmemiş hayvan eti yemekle ve şarbon basili ile kirlenmiş diğer gıdalarla sindirim yolu ile bulaşır. Belirtileri; bulantı, kusma, iştahsızlık, karın ağrısı ve kanlı ishal vardır. Ateş yükselir, genel durum hızla bozulur, kan basıncı düşer, toksemi, kollaps ve şok sonucu hasta ölebilir.

Yara materyali, dışkı veya balgam kültürü ile etken görülür. Teşhis Hastanın mesleği, hayvanlarda şarbon salgını, ağrısız kaşıntılı makül, papül, vezikül, siyah kabuk teşhiste önemli belirtilerdir. Bu belirtiler ve lâboratuvar tahlilleri ve kanda antikor varsa kesin teşhis konur. Yara materyali, dışkı veya balgam kültürü ile etken görülür. Deri şarbonu, streptokok ve stafilokok deri enfeksiyonları, veba ve tularemi ile, akciğer şarbonu; pnömonilerle, bağırsak şarbonu; apandisit ve enteritlerle karıştırılabilir.

Bakımı ve Tedavisi Deri şarbonunda cerrahî müdahâle, basilin deride yayılarak ödemin genişlemesine sebep olur. Yara, tahriş edilmeden antiseptiklerle (%01 rivanol) veya pomadlarla pansuman yapılır. Hafif vakalarda bu bakım yeterlidir. Yüksek dozda penisilin, tetrasiklin, eritromisin veya kloramfenikol grubu ilâçlarla tedavi edilir. Şarbon sepsisi söz konusu ise şarbon serumu da verilir. Semptomatik tedavi yapılır. Hastanın yeterli ve dengeli beslenmesi sağlanır. Barsak şarbonunda sıvı diyet uygulanır.

Korunma Hastalar tecrit edilerek tedaviye alınır. Hastaların atıkları ve pansuman malzemeleri yakılır veya dezenfekte edilir. Hastalığın kaynağı bulunmaya çalışılır, Bildirimi hemen yapılır. Hastalık çıkan ev halkı ile hastalanıp ölen hayvanın etini yiyenler kontrolden geçirilir. Vektörlerle bulaşma engellenmeye çalışılır. Hastanın kullandığı eşyalar ve odası dezenfekte edilir.

Hayvanlarda hastalık bulunmuşsa veterinerle iş birliği ile hasta hayvan ve atıkları yakılır veya derin çukura sönmemiş kireçle kapatılır. Hayvanların etlerinin satılması ve leşlerinin açıkta bırakılması kesinlikle önlenir. Ölü hayvan yiyen kuşlarla şarbon uzaklara taşınabilir. Yüksek risk altındaki veteriner, kasap, çoban ve deri işçileri aşılanabilir. Rutin aşılama, pratikte yapılmamaktadır. Şüpheli durumlarda, risk altındaki kişilerin eldiven, çizme ve maske giymeleri sağlanır, Topluma sağlık eğitimi yapılır.

Komplikasyonları gastrointestinal kanama, şarbon menenjiti, Kalp yetmezliği, gastrointestinal kanama, şarbon menenjiti, septisemi ve komadır.

Şarbon 1. hafta(ödem)

Şarbon ödemi

Şarbon ödemi 3

Şarbon 2. hafta(karakabuk)

Şarbonda karakabuk