BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMENİ SİGARA VE ZARARLARI MUTLU ÖNER BİLİM UZMANI BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMENİ

BAĞIMLILIK Bağımlılık; bir maddenin kullanıldığında görülen zihinsel, fiziksel ve psikolojik etkileri nedeniyle sürekli ve sık bir şekilde kullanılmasıdır. Sigaranın vurgulanması gereken iki önemli özelliği vardır.Bunlar; 1.Sağlık 2.Bağımlılık (Alışkanlık) Bağımlılık zincirinin; Belli bir yatkınlığı olan kişi kendini huzursuz,gerilmiş,keyifsiz olur.Bu durumu çok ağır gelir kişiye.Sonuçta bu gerilimden kurtulmak için çareyi madde kullanımında arar.Sonrada bu maddenin bağımlısı olur

BAĞIMLILIK ZİNCİRİ KISIR DÖNGÜ Bağımlılık Hastalık ve ölüm Slide 43 - The cigarette - “a dirty syringe” BAĞIMLILIK ZİNCİRİ KISIR DÖNGÜ Bağımlılık Hastalık ve ölüm Sigara içme arzusu Tüm kanserlerin %30’u Karsinojenler Sigara içimi Kronik bronşitlilerin %66’sı Objective : Nicotine drives the smoking habit. Confirm that smoking is a vicious circle Zehirli gazlar Nikotin Key Communication Messages : Withdrawal from nicotine can lead to nicotine cravings These cravings can be a major barrier to successfully giving up smoking Damar hastalıklarının %13’ü Peto R et al. Mortality from smoking in developed countries 1950 - 2000: Indirect estimates from National Vital Statistics. Oxford University Press 1994

SİGARA İÇME ALIŞKANLIĞI Slide 35 - The smoking habit Psikolojik Sigara alışkanlığına yol açan faktörler Sosyal Objective : Demonstrate the role of nicotine in smoking, and the different aspects of smoking - the social and behavioural practices Key Communication Messages : Nicotine has been clearly established as the source of dependence to smoking tobacco1. Each time cigarette smoke is inhaled, a direct nicotine ‘hit’ in the brain occurs. Nicotine stimulates the same central reward pathway in the brain (the ‘mesolimbic dopamine pathway’) that is affected by drugs such as heroin and cocaine2 There is more to cigarette dependence than getting a ‘hit’. Smokers come to associate the smell of tobacco, the ‘scratch’ in the throat when inhaling smoke and the activity of smoking with the nicotine reward. This ritual of smoking is a behavioural process2 In addition, smoking is often associated with certain social situations such as being in a pub, meals and the morning cup of coffee References : 1. Orleans CT, Slade J. Nicotine Addiction: Principles and Management 1993; (2): 24-45 2. West R. Getting serious about stopping smoking. A report for No Smoking Day 1997 Davranışsal

Sigara içmek sanıldığı gibi sosyal bir davranış değil, madde bağımlılığı olarak kabul edilen bir hastalıktır

DÜNYADA HER 8 SANİYEDE BİR ÖLÜM SİGARAYA BAĞLI ÖLÜYOR. Ülkemizde sigaraya başlama yaşı 11-12’dir. Ülkemizde erkeklerin % 65’i kadınların % 25’i sigara kullanmaktadır. Öğretmenleri % 67’si ve doktorların % 60’ı sigara içmektedir. Sigara içenlerin yarısı hastalıklardan erken yaşta ölürler

Türkiye’de, sigara içenlerin başlama yaşı 12, 13, 14 Ankara,Türkiye. Kaynak : Bilir et.al, 1997 Smoking behavior and attitudes, Ankara-Turkey

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre; Dünyada en büyük sağlık sorunu sigaradır Sigara bağımlılığı bulaşıcı ve öldürücü bir hastalıktır Önlenebilir en önemli hastalık ve ölüm etkeni sigaradır

TÜTÜNÜN TARİHÇESİ Tütün bitkisi XV.yüzyılda Batı Hind adalarında yerliler tarafından kullanılan “Tobaccos” adlı bir bitki yaprağına sarılarak içildiğini ilk Kristof Kolomb keşfetmiş olup yeni dünyaya tanıtmıştır.

TÜTÜNÜN YAYGINLAŞMASI Tütün bitkisinin dünyaya yaygınlaşmasını daha çok denizciler tarafından olmuştur. İlk sigara fabrikası 1856 yılında İngiliz Gloak tarafından kurulmuştur. Her sanayi dalında olduğu gibi tütünde de en hızlı ABD’de gelişmiştir. Şark tütününe ek olarak Burney ve Virginia tütünü kullanılmaya başlamıştır. Marshall yardımı, 2.Dünya savaşı ile yayıldı.

TÜRKİYE’DE TÜTÜNÜN TARİHİ Tütün, Osmanlılara XVII.yüzyılda Cenovalı denizciler tarafından İstanbul ve İzmir limanlarında tanıtılmıştır. Selanik ve İskeçe’de tütün üretilmiştir. Tütün, IV.Murat tarafında yasaklanmıştır. Fransız Reji firması ülkemizde İstanbul, İzmir ve Samsun’da sigara fabrikası kurmuşlardır. TBMM hükümeti Tekeli kurmuştur.

TÜTÜN EKİM ALANLARI Ülkemizde Şark tütünü ekilmektedir. Türkiye tütün üretiminde dünya 5.’dir. Ülkemizde tütün en çok Ege (İzmir, Manisa, Aydın, Balıkesir), Karadeniz (Samsun, Trabzon, Artvin), Marmara ve Güney Doğu Anadolu bölgesinde yetiştirilmektedir.

TÜTÜN İLE İLGİLİ YASALAR 1984 yılında çıkartılan bir yasa ile yabancı sigaraların ithali, satılması Tekel aracılığıyla olmuştur. 1986 yılında çıkartılan ikinci bir yasa ile tütün tekeline son verilmiştir. 1991 yılında çıkarılan bir kararname ile yabancı şirketlerin ülkemizde sigara fabrikaları kurmalarına izin verilmiştir. Böylece Bitlis’te 1991 yılında ilk sigara fabrikası Best tarafından kurulmuştur.

TÜTÜNLE İLGİLİ YASALAR 7 Kasım 1996 yılında TBMM 4207 sayılı yasayı çıkarmıştır.Bu yasaya göre;Sağlık, eğitim ve kültür hizmetleri veren yerler ve kapalı spor salonlarında ve toplu taşımacılık yapılan yerlerde ve bunların bekleme salonlarında, kamu hizmeti verilen kurum ve kuruluşlarda beş ve beş kişiden fazla kişinin bulunduğu yerlerde tütün kullanımı yasaklanmıştır.ayrıca 18 yaşında küçüklere sigara satışı yasaklanmış olup TRT aracılığıyla her ay 90 dakika tütün kullanımının zararları konulu program yapılması zorunlu kılınmıştır. Dünyada ilk İsveç'te kanun çıkarılmıştır. 1986/10911 sayılı Bakanlar Kurulu kararına göre “Sigara sağlığa zararlıdır” yazısı yazılmıştır.

SİGARAYA BAŞLAMA NEDENLERİ Tütün ve sigaraya başlama nedeni genellikle sosyal etkenlerdir.Büyükleri ve ünlüleri taklit etme, arkadaşlar arasında kendini ispatlama ve basından etkilenmek.Ailede içen olması Özellikle ergenlik döneminde grup içinde kabul göreme, gruptan kopmama, aşağılık duygusundan kurtulma,kendini gösterme, üzüntü ve yalnızlığı giderme gibi nedenler, TV,gazete ve dergilerdeki olumsuz reklamlar Sosyal çevre değiştirme (Asker,okul,vs)

Sigara firmaları motor yarışlarının sponsoru olarak reklamlarını yaparlar

“Sigara üreticileri gelişmiş ülkelerde yasaklardan dolayı satamadıkları yüksek katranlı ve yüksek nikotinli sigaraları gelişmemiş ülkelerin pazarına sürmektedir” WHO (Dünya Sağlık Örgütü)

SİGARAYA BAŞLAMA NEDENLERİ İnsanın doğasında yasaklar karşı gelmek yasakların tersini yapma isteği vardır Özellikle gençler, özgürlük, bağımsızlık duyguları sigara ile özdeşleşmiştir. Bir zamanlar ülkemizde askerler ücretsiz sigara verilmiştir. Sigara ile ülkemizde bazı alışkanlıklar ortaya çıkmıştır.Evlerde küllük bulundurması, Sigara ikramı özellikle bir dönem “Alaman cuvarası”

SİGARA İLGİLİ İSTATİSTİKLER Ortaokullar Liseler Anket yapılan okul sayısı:19 Anket Yapılan Okul Sayısı:24 Toplam: 730 öğrenci Kız:356 Erkek:374 Toplam:924 Kız:406 Erkek:518 Sigara içme oranları:%34 Sigara içme oranları:%70

Sigara alışkanlığı eğitim düzeyi düşük kişilerde daha yaygındır (Hindistan 1997)

Sigara ile içe çekilen duman“ana” yanan sigaranın ucundaki dumana “yan duman” denir. Sigara dumanı ile 1000’ i zehir 4000 çeşit kimyasal madde içerir.

SİGARA ve ETKİLERİ

SİGARANIN İÇİNDEKİ ZEHİRLİ MADDELER FARE ZEHİRİ TÜP GAZ GÜVE KOVUCU TUVALET TEMİZLEYİCİ BÖCEK ÖLDÜRÜCÜ ZEHİR OJE ÇÖZÜCÜ TİNER EGZOS GAZI KATRAN NİKOTİN

Sigarada Bulunan Zehirlerden Birkaçı Metanol (füze yakıtı) Toluen (tiner) Kadmiyum (akü) Aseton (boya sökücü) Hidrojen siyanür (gaz odaları zehiri) Amonyak(temizlik maddesi) Arsenik (fare zehiri) Polonyum 210 (kanser yapıcı madde) Nikotin (böcek öldürücü) Karbonmonoksit (egzos gazı) Bütan (tüpgaz) DDT (böcek öldürücü) Naftalin (güve kovucu)

SİGARADAKİ ZARARLI MADDELERİN ETKİLERİ

SİGARADAKİ ZARARLI MADDELER 1. NİKOTİN;bağımlılık yapar.Taşikardi, hipertansiyona.Nikotin ilk başlarda bulantı,kusma ve baş dönmesi gibi yan etkiler yapar. 2. Katran; vücutta renk değişimi ve Siliaları bozar, kansere neden olur. 3. Karbon monoksit; Oksijen taşınması azalır ve kalbin çalışması artar.

NİKOTİN BAĞIMLILIĞI NİKOTİN bağımlılığı uluslararası hastalık sınıflandırmasında yer alır. NİKOTİN 7 sn beyine ulaşır.

NİKOTİN=Bağımlılık yapıcı madde Beyinde norepinefrin ve dopamin düzeylerini direkt olarak yükseltir Uyarıcıdır, stimülan ve öforik etki oluşur İnsana keyif verici etkiler oluşturur

Nikotinin fizyolojik etkileri Noradrenalin ve dopamin salgısını arttırır Enerjiyi arttırır Konsantrasyonu arttırır El - göz koordinasyonunu artırır Öfori yapar İştahı azaltır

SİGARA VE YAŞAM Sigara tüm dünyada her 10 erişkinden birinin ölüm nedenidir. Şu anda yaşayan 500 000 000 insan sigaraya bağlı olarak ölecek. Sigara tiryakilerinin yarısı sigaraya bağlı ölür. Beklenenden 20-25 yıl daha az yaşarlar.

DÜNYADA DURUM

Bölge Tüketim Dünyada sigara içim oranları Kuzey Amerika % 4.7   Kuzey Amerika % 4.7 Latin Amerika % 8.9 Batı Avrupa % 9.3 Orta ve Doğu Avrupa % 10.8 Afrika ve Orta Doğu % 11.8 Asya % 54.5

Türkiye'de yapılan bir araştırmaya göre, 15 yaş üstü erkek nüfusun % 62,8'i, kadın nüfusun % 24,3'ü, tüm nüfusun % 43,6'sı sigara içmektedir. Bu araştırmada sigara içme alışkanlığı ölçütü olarak sigara paketi taşımak alınmıştır. (1988 Bilir ve Ark.).

SİGARAYA BAĞLI ÖLÜMLER Dünyada 1.1 milyar sigara içen 4.5 milyon ölüm/yıl ---10 milyon(2025) Türkiye’de 17 milyon sigara içen 70-100 bin ölüm/yıl (günde 200-250 ölüm)

Gelişmekte olan ülkelerin dünya tütün tüketimindeki payı % 71 % 61 % 41 1976 1984 2000

Her yıl 100 bin kişi ne anlama geliyor? Her gün 1 uçak düşüyor ve 300 kişi ölüyor Her yıl 100 bin nüfuslu bir şehrimize bir atom bombası atılıyor Her gün içi dolu 6 otobüs uçuruma yuvarlanıyor kimse sağ kalmıyor

Bilinen terör yılda 2-3 bin insanımızın Trafik terörü yılda 6-7 bin insanımızın Sigara terörü yılda 100 bin insanımızın hayatına mal olmaktadır. Sigaranın yol açtığı ölümler; trafik, terör, iş kazaları vb. tüm ölümlerin toplamından beş kat daha fazladır.

SAĞLIĞA ZARARLARI KALP AKCİĞER BEYİN GÖĞÜS TESTİSLER RAHİM VE YUMURTALIK KEMİKLER DERİ KULAK-BURUN-BOĞAZ BURGER HASTALIĞI

SİGARA VE KANSER

SİGARA VE KANSER Başlıca neden olduğu kanserler AKCİĞER KANSERİ Ağız, gırtlak, yemek borusu, mide mesane Katkıda bulunduğu kanserler Böbrek, pankreas İlişkili olduğu kanserler Mide, yumurtalık, rahim ağzı

SİGARA VE KANSER Tüm kanserlerin ; %30 Kanserden ölümlerin ; %50 Akciğer kanserinin ; %95’ inin nedenidir

SİGARA VE SOLUNUM YOLLARI Kronik farenjit, larenjit, bronşit ve ses teli nodülleri daha sık görülür. Tekrarlayan üst solunum yolu enfeksiyonları ve zatürreler Kadınlarda sesde kalınlaşma

SİGARA VE AKCİĞER

SİGARA VE AKCİĞER KANSERİ Günlük tüketilen sigara miktarı Sigara içme süresi Akciğer Kanseri Sigaraya başlama yaşı Tütün tüketim şekli

SİGARA VE AKCİĞER KANSERİ

AMFİZEM, sigara dumanının etkisi ile akciğer içindeki hava keseciklerinin parçalanmasıdır Bu hastalık çok şiddetli nefes darlığına neden olur

SİGARA VE KOAH KOAH: Solunum yollarının daralması veya akciğer dokusunun hasar görmesi ile oluşur. En önemli belirtileri; Kronik öksürük Balgam Nefes darlığı

Normal Amfizem

SİGARA VE KOAH Sigara içenler içmeyenlere göre 10 kat daha fazla KOAH hastalığına yakalanır. Hastalığın yaklaşık %90’ ından sigara sorumludur. Çocukluk yaşlarında sigara içmek hem riski arttırır, hem de başlangıç yaşını düşürür.

SİGARA VE SİNDİRİM SİSTEMİ Sigara dumanı asit salgısını arttırır. Gastrite, mide ve on iki parmak barsağı ülserlerine yol açar. Ağız, dudak, yemek borusu ve mide kanserleri daha çok görülür.

SİGARA VE AĞIZ KANSERLERİ Sigara içenler 6 kat daha fazla ağız kanserinden ölürler. Kanser en sık damak, diş eti ve ağız tabanında görülür.

SİGARA VE DAMARLARIMIZ Sigara dumanında bulunan katran ve nikotin en fazla kalp ve damar hastalıklarına( Kalp krizi MI) yol açar Zararlı kolesterolde yükselme olur. Damar çeperinde aterosklerotik plak oluşumu artar. Hipertansiyon riski artar. Kan akışkanlığında azalma olur.

BURGER HASTALIĞI; * Hipertansiyon * Kalp krizi * Felç * Bacaklarda kangren ve kangrenli bacağın kesilmesi

SİGARA VE KORONER HASTALIKLAR Sigara içenler %70 daha fazla koroner hastalıklardan ölürler. 65 yaş öncesi koroner hastalıkların %45’ i sigaraya bağlıdır. Sigarayı bırakmak koroner hastalık riskini 1 yılda %50 azaltır.

SİGARA KOL VE BACAKLAR El ve ayaklardan başlayarak kılcal damarlarda tıkanma ve gangrene yol açar. Bacak damar hastalıklarının %90’ a yakını sigaradan kaynaklanır. Burger hastalığına neden olur.

SİGARA VE BEYNİMİZ Beyin damarlarında daralma ve tıkanmalar, beyin infarktüsüne ve kanamaya yol açar. Kuvvet azalması, felçler ve yatalak kalma şeklinde kendini gösterir.

SİGARA VE BEYNİMİZ

SİGARA VE GÖZLER Körlükle sonlanan göz hastalıkları sigara içicilerde 2-3 kat artmışdır Katarakt sigara içicilerde %40 daha fazla görülür.

SİGARA VE CİNSEL ORGAN Sigara içenlerde iki kat daha fazla iktidarsızlık görülür. Ereksiyonda ve dölleme yeteneğinde azalma olur. Kadınlarda kısırlık 10 kat daha fazladır.

SİGARA VE DİĞER ORGANLAR Dişlerde ve parmaklarda sararma ve kötü koku Kirli ve pis görünümlü dişler ve diş eti hastalıkları Ciltde erken kırışıklıklara yol açar. Bu etki 5 yıl sonra kalıcı hale gelir. Kemik erimesi daha erken ve sık görülür.

GEBELİKTE SİGARA KULLANIMI

SİGARA VE GEBELİK Anne karnında bebeğin solunum sistemi etkilenir. Düşük ve erken doğum riski artar. Bebek düşük kilolu doğar. Bebeğin fizik ve zeka gelişmesinde yavaşlık görülür.

DÜŞÜK TEHDİTLERİ VE DÜŞÜKLER RAHİM İÇİNDEKİ BEBEĞİN GELİŞİM GERİLİĞİ DÜŞÜK KİLOLU BEBEK ERKEN DOĞUM HASTALIKLI VE SAKAT BEBEK DOĞUMDAN ÖNCEKİ VE SONRAKİ ANİ BEBEK ÖLÜMLERİ

Canınızdan çok sevdiğiniz çocuğunuza bu kadar zarar vermeye hakkınız var mı???

Sigarayı Bırakma Semptomları İlk 24 saatte huzursuzluk Gerilim hissi Düşüncelerini toplamada güçlük Sinirlilik Yorgunluk hissi Titremeler Uykusuzluk Kabızlık

Pasif sigara içiciler de sigara bağımlıları kadar zarar görürler.

PASİF İÇİCİLİK Çevresel sigara dumanı toksik ve kanserojendir.İçilen sigaranın 2/3 duman akciğere hiçbir zaman ulaşmaz. Yan akım dumanında 60 kadar bilinen kanserojen madde vardır. İstemsiz sigara içicilerde de sigaraya bağlı hastalık riski artmaktadır. Pasif içicilerin kan ve idrarlarında “Kotinin” adlı madde bunun ispatıdır.

Pasif içicilik

PASİF İÇİCİLİK Sigara içilen kapalı mekanda 4 saat kalan kişinin kanında nikotin miktarı 10 dal sigara içeninkine eşittir. Günde 1 paket sigara içilen evde çocuklar 5 dal sigara içmiş gibi etkilenirler.

ÇOCUKLAR VE PASİF İÇİCİLİK Sık bronşit ve zatürree riski artar Alerjik hastalıklar ve astım gelişme riski artar Orta kulak iltihabı daha sık görülür. Beyin ve kas tümörleri artar Ani bebek ölümü sendromu 4 kat fazla görülür.

Ülkemizde bebek ve çocukların Pasif içici durumdadır. Her yıl 1500 bebek ve çocuk pasif içicilik nedeniyle ölmektedir.

Sigarayı bırakınca görülen yararlar 20 dakika Kalp hızı ve kan basıncı normale döner 8 saat Kan oksijen düzeyi normale döner, nikotin ve karbonmonoksit yarıya düşer 24 saat Karbonmonoksit( eksoz gazı) tamamen kaybolur Akciğerler mukus ve sigara artıklarından kurtulmaya başlar 48 saat Vücutta nikotin kalmaz Tat ve koku duyuları geri gelir 72 saat Soluk alma normale döner Bronşlar gevşer, enerji düzeyi artar

Sigarayı bırakınca görülen yararlar 2 - 12 hafta Dolaşım düzelir 3 - 9 ay Öksürük, hırıltı kaybolur, solunum işlevi % 10 artar 1 yıl Kalp krizi riski sigara içenin riskinin yarısına iner 10 yıl Akciğer kanseri riski içenin yarısına iner 15 yıl Kalp krizi riski hiç içmeyenin riskine düşer

SONUÇ Trafik kazalarının önemli bir nedeni sigaradır. Dünyada sigara kullanımı azalırken bizde hızla artmaktadır. Sigaranın panzehiri spordur. Sigara içen her 100 kişiden 50’sinin anne ve babasının sigara içtiği bilinmektedir. Sigara ve zararları konulu eğitimler sıklaştırılmalı.

SONUÇ Trafik kazalarının önemli bir nedeni sigaradır. Dünyada sigara kullanımı azalırken bizde hızla artmaktadır. Sigaranın panzehiri spordur. Sigara içen her 100 kişiden 50’sinin anne ve babasının sigara içtiği bilinmektedir. Sigara ve zararları konulu eğitimler sıklaştırılmalı.

Gelişmiş batı ülkelerinde sigara içenlerin sayısı azalmakta, sigara şirketleri az gelişmiş olan ülkelerde reklam ve tanıtım kampanyaları yapmaktadırlar

BIRAKIN PARANIZ CEBİNİZDE KALSIN Bu tabloya sigaranın yol açtığı sağlık problemlerinden dolayı oluşan doktor, hastane, ilaç giderleri; sigaranın yakmış olduğu giyecek, ev eşyalarına dair giderler, arabanızda ve evinizde oluşan fena kokuları gidermek için aldığınız kokular, ağız spreyleri ve diş bakım malzemelerine ait masraflar eklenmemiştir. Sadece sigarayı bırakmakla biriktireceğiniz paralarla 10 senede 0 kilometre bir otomobil almanız mümkün hale gelecektir.

MADDİ ZARARLARI

SİGARA İLE İLGİLİ BAZI SÖZLER “Sigara her türlü kötülüklerin anası ise, Kristof Kolomb da babasıdır”. “Sigara yalancı dost, sinsi düşmandır” “Sağlığa zararlı maddeler olimpiyatlarında sigara tüm madalyaları toplayacaktır” “Sigara içenler iyi davranın onlar bu dünyada misafirdir.” “Dumanını yel, parasını el alır”

Sigarayı bırakma şekli Başarı oranı Aniden bırakma % 80 Azaltarak bırakma % 6 Sigarayı azaltarak değil, aniden bırakmalısınız

NASIL BIRAKABİLİRİM ?

SİGARA BIRAKMA YÖNTEMLERİ-farmakoterapi Nikotin replasman tedavisi Nikotin bantları Nikotin sakızı Nikotin nazal sprey Nikotin inhaler Nikotin dışı tedaviler Yavaş salınan bupropion Nortriptilin? Klonidin?

Sigarayı bıraktıktan sonra kilo artışı Beklenen 2.5-4.5 kg 13 kg üzeri nadir (kadın, beyaz olmayanlar ve aşırı sigara içenler) Nikotin yoksunluk semptomlarının erken dönemlerinde ek öneri yapılmaz Diyet Egzersiz

Sigara içenler, genelde başladığına pişman Ankara-Turkey. Kaynak : Bilir et.al, 1997 Smoking behavior and attitudes, Ankara-Turkey

SİGARA İLE İLGİLİ BAZI SÖZLER “Sigara, tüten bir silahtır” “Rahmetlide sigara içerdi” “Efkarınızı dağıtmaz ama sizi dağıtır” “Sigara sizi bırakmadan siz onu bırakın!”

SİGARA İLE İLGİLİ BAZI SÖZLER “Sigara her türlü kötülüklerin anası ise, Kristof Kolomb da babasıdır”. “Sigara yalancı dost, sinsi düşmandır” “Sağlığa zararlı maddeler olimpiyatlarında sigara tüm madalyaları toplayacaktır” “Sigara içenler iyi davranın onlar bu dünyada misafirdir.” “Dumanını yel,parasını el alır”

O SİZİ BIRKMADAN SİZ ONU BIRAKIN

SİGARASIZ BİR DÜNYA DİLEĞİMİZLE, İçenlerinde uyarınız!

KAYNAKÇA tip.marmara.edu.tr/ppt/99.ppt BARIŞ i (1997) Sigara ve gençlik,Kültür Bakanlığı Yayınları 1972, ANKARA KELKİTLİ E (2006) Sigara ve KOAH, Seminer notları www.tip2000.com/ www.maltepe.edu.tr/destek_birimleri/sks/saglik_dokuman/sigara_uni.ppt tip.marmara.edu.tr/ppt/99.ppt www.tfl.k12.tr/ogrenci_calismalari/sigara.ppt www.bsm.gov.tr/sunu/docs/Iletisim_sigara_etkileri.ppt www.toraks.org.tr/sub/sigarasiz/Farmakolojik_etkiler_zeynep_SOLAK.ppt