Fiziksel Değişiklikler Ergenlikteki Sağlık Sorunları Ergenliğin Doğası Fiziksel Değişiklikler Ergenlikteki Sağlık Sorunları Ergen Bilişi (Zihni) Okullar

A) Ergenliğin Doğası Genetik ve çevresel-sosyal etkenler çocukluk döneminde olduğu gibi, ergenlik döneminde de etkilidir. Çocukluk döneminde anne babayla, yaşıtlarla ve öğretmenlerle çok zaman geçiren ergen, şimdi önemli biyolojik değişiklikler, yeni yaşantılar ve gelişim ödevleriyle karşı karşıyadır.

Geleneksel olarak ergenlerin ‘nasıl büyüyecekleri’ ile ilgili endişeler vardır. 1904’te, G. Stanley Hall, ergenliğin çalkantılarla ve iniş-çıkışlarla dolu bir ‘fırtına ve stres’ dönemi olduğunu öne sürmüştür.

B) Fiziksel Değişiklikler Bu bölümde erinlikle ilgili değişiklilerle birlikte, cinsellik ve beyinle ilgili diğer fiziksel değişiklikleri inceleyeceğiz.

a) Erinlik Erinlik ergenlikle karıştırılmamalıdır. Erinlik ergenliğin en önemli bir habercisi olsa da çoğumuz için erinlik, ergenlik döneminin sona ermesinden önce tamamlanır. Erinlik: Öncelikli olarak erken ergenlikte meydana gelen, hormonal ve bedensel değişiklikleri içeren bir hızlı fiziksel olgunlaşma dönemi.

Cinsel Olgunlaşma, Boy ve Ağırlık: ? Hormonlardaki Değişiklikler: ? Erinlikte Zamanlama ve Çeşitlilikler: ? Beden İmgesi: ? Erken ve geç olgunlaşma: ?

b) Beyin Beyin bedenin geri kalan kısmı ile birlikte ergenlikte değişir, fakat ergen beyninin gelişmesi ile ilgili çalışmalar henüz bebeklik çağındadır. Teknoloji geliştikçe, ergen beynindeki gelişimsel değişmeleri incelemek için önemli adımlar atılacaktır (Paus, 2009; Steinberg, 2009). Peki, şimdi ne biliyoruz?

Korpus Kallosum: Beynin sol ve sağ yarıküresini birleştiren ağların bulunduğu yer. Amigdala: Beyinde duyguların merkezi.

Ergenlikte beyindeki değişmeler korpus kallasumun kalınlaşmasını Ergenlikte beyindeki değişmeler korpus kallasumun kalınlaşmasını. Amigdala ve (akıl yürütme ve kendini kontrol etme ile ilgili olan) ön lop kortekslerinde olgunlaşma farklılıklarını kapsar.

c) Ergen Cinselliği Ergenlikte bir yanda fiziksel gelişimde önemli değişiklikler gerçekleşirken, diğer yanda ergenlik, cinsel hayatı olmayan çocukluk dönemiyle cinsel hayatı olan yetişkinlik arasında köprü vazifesi yapar.

Cinsel Kimlik Geliştirme: Bu süreç cinsel duyguları kontrol etmeyi (cinsel uyarım ve cinsel çekim gibi), yeni yakınlıklar geliştirmeyi, kötü sonuçlardan kaçınmak için cinsel davranışı kontrol edecek beceriler geliştirmeyi içerir.

Ergenlerin Cinsel Davranışlarının Zamanlaması: Cinsel ilişkinin başlama yaşı ülkeden ülkeye, erkek ve kadın olmaya ve diğer sosyoekonomik etkenlere bağlı olarak değişir.

Ergen Cinsel Davranışında Risk Faktörleri: Pek çok ergen, özellikle de ergenliğin başındakiler cinsel tecrübeye duygusal olarak hazır değildirler. Erken cinsellik davranışları uyuşturucu kullanma, suçluluk, okulla ilgili sorunlar gibi riskli davranışlarla ilişkili bulunmuştur.

Gebeliği Önleyici Uygulamalar: Gerekli tedbirler alınmadığında cinsel ilişki önemli riskler taşır. Gençler iki tür tehlikeyle karşı karşıyadır: İstenilmeyen gebelik ve cinsel ilişkiyle bulaşan hastalıklar.

Cinsel yoldan bulaşan enfeksiyonlar (CYBE): Cinsel ilişkiyle, (oral-genital) bulaşan enfeksiyonlar.

C) Ergenlikte Sağlık Sorunları Pek çok uzman ergenlerin sağlığının önce kendi davranışlarına bağlı olduğunu savunurlar. Ergenlerin sağlığını geliştirmek için yetişkinler şu hedefleri göz önünde bulundurmalıdırlar: (1) Ergenin sağlık koruyucu davranışlar (sağlıklı beslenme, spor yapma, kemer kullanma, yeterince uyuma) geliştirmesi ve 2) ergenin sağlığı tehdit eden davranışlarını (uyuşturucu kullanma, şiddet, korumasız cinsel ilişki, tehlikeli araba kullanma) azaltması gereklidir.

a) Ergen Sağlığı Ergenlik sağlıkla ilgili önemli bir dönemdir, çünkü kötü sağlık alışkanlıkları ve yetişkin yıllardaki erken ölümler ergenlik sırasında başlar. Kötü beslenme, spor yapmama ve yetersiz uyku kaygı konularıdır.

Yirmi sekiz ülkede yapılan bir araştırmada ABD’li ve İngiliz ergenlerin diğer çoğu ülkelerdeki ergenlerden çok kızarmış yiyecekler yediği ve daha az meyve ve sebze yedikleri bulunmuştur.

Uyku Düzenleri: Beslenme ve spor gibi, uyku da sağlığı önemli şekilde etkiler. Ergenlikte uyku düzeninin değişmesinin ergenin sağlığını tehdit eden davranışlarla ilgisi var mıdır?

Ergenlikte Ölümlerin Başlıca Sebepleri: Ergenlikte başlıca ölüm sebepleri kazalar, cinayetler ve intiharlardır (National Vital Statistics Reports, 2008).

b) Uyuşturucu Kullanımı Ve Bağımlılığı

c) Yeme Bozuklukları Bu bölümde ergenlikteki kızlarda ve erkeklerden daha çok görülen iki yeme problemi ele alınacaktır-anoreksiya nevroza ve bulimia nevroza.

Anoreksiya Nevroza: Zayıflamak için çabalamanın aç kalarak devam ettirildiği bir yeme problemidir. Genelde kızlarda görülür.

Bulimia Nevrosa: Bireyin sürekli olarak yeme atakları ve kusmasıyla oluşan bir örüntü gösterdiği yeme bozukluğu.

D) Ergen Bilişi (Zihni) Ergenin gelişen düşünme yeteneği yeni bilişsel ve sosyal ufuklar geliştirmesini sağlar. Piaget’nin kuramı (1952) ile başlayarak gelişen düşünme yeteneğinin neye benzediğini inceleyelim.

a) Piaget’nin Kuramı Soyut işlemler döneminde, Piaget’nin dördüncü zihinsel gelişim döneminde, düşünce somut işlemler döneminde olduğundan daha soyut, idealist ve mantıklıdır. Bununla birlikte, pek çok ergen soyut işlemlerle düşünmez ve somut işlemlerde devam ederler.

Hipotetik-tümden gelimli akıl yürütme: Piaget’nin soyut işlemler döneminde ergenler hipotezler geliştirme, problemlerin en iyi şekilde çözülmesi için tahminlerde bulunma (örneğin cebirdeki bir eşitliği çözmek için yapıldığı gibi) konusundaki zihinsel yetenekleri.

b) Ergen Ben Merkezliliği Ergen ben merkezliliği, ergenin kendi görüntüsü ve davranışları konusundaki öz-farkındalığının (self-consciousness) artmasıdır. David Elkind’a (1976) göre ergen ben merkezliliğinin iki önemli unsuru vardır-hayali seyirci ve kişisel hikâye

Ergen ben merkezliliği: Ergenin kendi görüntüsü ve davranışları konusundaki öz-farkındalığının artmasıdır. Kişisel hikâye: Ergen ben merkezliliğinin bir parçasıdır. Ergenin biricik ve yenilmez olduğu duygusudur.

Hayali seyirci: Hayali seyirci, ergenin kendisi gibi diğer insanların da onunla ilgilendiğine inanması ve ayrıca- dikkat çekici davranışlarla ilgiyi çekmeye, görünür olmaya ve ‘sahnede’ olmaya çalışmasıdır.

c) Bilgi İşleme Süreci Kuhn’a göre (2009) ergenlikteki en önemli bilişsel değişiklik yürütücü işlevlerdeki (executive functioning) gelişmedir. Bu süreç akıl yürütme, karar verme, eleştirel düşünceyi kontrol etme ve kişinin bilişsel süreçlerini kontrol etme gibi üst-düzey bilişsel faaliyetleri içerir.

İkili-işleme modeli: Karar vermenin iki sistemden etkilendiğini belirtir-biri analitik ve diğeri yaşantısal, bunlar birbirleri ile yarışırlar; bu modelde yaşantısal sistem-gerçek yaşantıları yönetir ve denetler-bu ergenlerin karar vermesinde yararlıdır.

Eleştirel Düşünme: Eleştirel düşüncenin gelişmesinde ergenlik önemli bir geçiş dönemidir (Keating, 1990). 5., 8. ve 11. sınıftakilerle yapılan bir araştırmada eleştirel düşüncenin yaşla arttığı bulunmuştur, fakat bu tür düşünce ergenlerin sadece % 43’ünde görülmüştür,