REFİK SAYDAM HIFZISSIHHA MERKEZİ BAŞKANLIĞI KARASİNEKLERİN BİYOLOJİLERİ VE SAVAŞIM YÖNTEMLERİ REFİK SAYDAM HIFZISSIHHA MERKEZİ BAŞKANLIĞI Uzm. Biyolog Sebahattin YILDIRIM

KARASİNEKLERİN BİYOLOJİLERİ Diptera ordosu, Muscidae Familyasında yer alan böceklerdir. Halk sağlığındaki en önemli cinsi Musca, stomoxys vb.dir. Üzerinde duracağımız tür Musca domastica olup, Karasinek (Ev sineği) diye adlandırılırlar. Karasinekler insan topluluklarının bir parçası olarak dünyanın tümüne yayılmıştır.

KARASİNEKLERİN BİYOLOJİLERİ Musca domestica, karasinek temelde 2 iğneli sokucu-emici olarak adlandırılan ağız tipine sahip olmasına karşın ağız iki iğneciğini de kaybederek tamamen iğnesiz hale gelmiştir. Dolayısı ile delme işlemi yapamaz, yani sokamaz. Karasineklerde kursak geçici olarak besin deposu görevi de yapar. Besin maddesi kursakta bir miktar çiğnenir. Kursak içeriği hortumun ucuna gelerek küçük damlacıklar şeklinde zemine damlar.

KARASİNEKLERİN BİYOLOJİLERİ Bu damlatma işlemi hastalıkların yayılmasının başlıca nedenidir. Böylece ;insan ve hayvan dışkısı,çöp,gübre, atık maddeler ve bozulmakta olan besinlerden alınan hastalık etmenleri insanlara doğrudan ya da besinler aracılığıyla bulaştırılır.

KARASİNEKLERİN BİYOLOJİLERİ Ayrıca çok kıllı ve tüylü vücutları da mikropların taşınması için uygun bir ortam oluşturur. Halk sağlığında büyük önem taşıyan Musca domestica (karasinek) Tifo, Kolera, Dizanteri gibi başlıca hastalıkların yayılmasında önemli rol oynayan bir vektördür.

KARASİNEKLERİN BİYOLOJİLERİ Yaşamlarında 4 Dönem Bulunmaktadır. 1.  Dönem : Yumurta 2.  Dönem : Larva 3.  Dönem : Pupa 4. Dönem : Ergin

KARASİNEKLERİN BİYOLOJİLERİ Yumurtalarını organik çöp atıkları, hayvan leşleri,hayvan gübreleri,mezbaha atıkları vb.atıklar üzerine bırakırlar. 12 – 24 saat içerisinde açılan yumurtalardan larvalar çıkar. 6 – 7 gün içerisinde Larva dönemini tamamlarlar.

KARASİNEKLERİN BİYOLOJİLERİ Pupa dönemine girmek için organik atıkların üst kısmına çıkarlar. Pupa dönemi 4 – 5 gün sürer. Ergin dişiler 4. günde yumurta bırakmaya başlarlar. Ergin dişi bireyler her defasında 120-150 yumurta bir arada olacak şekilde beş veya nadiren daha fazla kez yumurta bırakırlar.

KARASİNEKLERİN BİYOLOJİLERİ Karasineklerin erginleri geceleri inaktiftirler ve uygun ortamlarda dinlenirler.Gece dinlendikleri alanlar gündüz üredikleri ve beslendikleri alanlara yakın ve rüzgar almayan bölgelerdir. Ergin popülasyon yoğuluğu 20-30˚C arasında en yüksek değerlerde olmakla birlikte bu değerinlerin üstü veya altına düşmektedir. Yumurtlama,eşleşme,beslenme ve uçma davranışı 15 ˚C altında durmaktadır.Düşük sıcaklıklarda ergin bireyler ve pupalar durgun duruma geçerler.

KARASİNEKLERLE SAVAŞIM YÖNTEMLERİ Günümüzde bilim ve teknolojinin birbirine paralel gelişimi sayesinde, Karasineklerle; Fiziksel (Mekanik), kimyasal, kültürel ve biyolojik savaşım yöntemleri uygulanarak mücadeleye çalışılmaktadır. Karasineklerin tamamen yok edilmesi mümkün değildir. Ancak kontrol altında tutulmaları mümkündür. Karasineklerin kontrolünde Kimyasal savaşım kullanımı en son düşünülmelidir. Mutlaka kullanılması gerekiyorsa yerinde, zamanında ve yeterli miktarda olmalıdır.

KARASİNEKLERLE SAVAŞIM YÖNTEMLERİ Kültürel Savaşım Zararlının (Karasinek) biyolojisi, yaşam biçimi ve savaşım yollarının, özellikle temel eğitimde ve değişik iletişim araçları ile halka tanıtımının sağlanması Fiziksel (Mekanik) Savaşım Zararlının (Karasinek) üreme ve beslenme yerlerinin ortadan kaldırılmasıdır. Karasinek kontrolü yerel yönetimlerin en büyük sorunlarından biridir. Bu sorun poşet uygulaması çöplerin gece toplanması ve çöplerin gömülmesi yoluyla çözülmeye çalışılmaktadır.

Larvalar bu atıklar içinde gelişirler. Fiziksel (Mekanik) Savaşım Karasinekler yumurtalarını organik atıkların (Çöp, gübre vb) içine bırakırlar. Larvalar bu atıklar içinde gelişirler.

Organik atıkların mekanik olarak yok edilmesi Karasineklerin kesinlikle üremesini önleyecektir. Organik atıkların en basit yok edilmesi üzerlerinin toprakla örtülmesidir.

Kapı ve pencere gibi yapılarda kullanılacak olan sineklikler ,ışık tuzakları,yapışkan tuzaklar mekaniksel olarak korunmada büyük başarı sağlamaktadır.

Kapalı alan içindeki kırık, dökük ve çatlak yerleri onarmak, Kapalı Alanda Mekanik Mücadelede: Kapalı alan içindeki kırık, dökük ve çatlak yerleri onarmak, Dolap içlerinde ve açıkta yiyecek ve kirli boş kapları açıkta bırakmamak, Çöp kovalarını muntazam dökmek ve içlerinde uzun süreli çöp bırakmamak çöpleri naylon torbada toplamak, Kapı ve pencerelere sineklik takmak,

Biyolojik Savaşım Ekosistemde her canlının mutlaka bir ya da daha çok düşmanı mevcuttur. Karasineklerle beslenen predatörler (doğal düşmanlar) de besin zincirinde yer almaktadır. Bu düşmanların yaşama şansları engellenmezse, karasinek popülasyonunu dengede tutabilirler. (Predatörlere örnek olarak: kuşlar, örümcekler, arılar vb. verilebilir.

Kimyasal Savaşım Karasineklerin kontrolünde kimyasal savaşım en son düşünülmelidir. Mutlaka kullanılması gerekiyorsa yerinde zamanında ve yeterli miktarda olmalıdır. Kimyasal savaşım insektisit (Böcek öldürücü) adını verdiğimiz kimyasal maddeler kullanılarak yapılan savaşımdır.

Kimyasal Savaşım Halk Sağlığı açısından önem taşıyan bizlerle yakın temasta olan gerek kan emerek ve gerekse mekanik yolla (ağız oluşumları ve ayakları) ile önemli hastalıkların taşınmasında rol oynayan karasinek vs. insektleri (böcekleri) öldürmek, bayıltmak ve kaçırmak amacıyla kullandığımız kimyevi maddelere “insektisit” denir.

Kimyasal Savaşım Karasineklerin mücadelesinde kullanılan insektisitlerden en fazla göze çarpan organik fosforlular ve sentetik pyretroitlerdir. Karasinek mücadelesi,erginlere karşı yapılan soğuk sisleme(ULV) ve sıcak sisleme(TF) çalışmalarıyla yürütülmektedir.

Kimyasal Savaşım İnsektisitler Tarımsal alanda ve Veteriner Hekimlikte’de kullanılır. Kısa zamanda etkin ve kesin sonuç sağladıklarından kullanımları kaçınılmazdır ve günümüzde en çok kullanılan savaş yöntemi konumundadır. Ancak kullanılan maddeler böceklerin yanı sıra diğer canlılarıda etkilediğinden BİOSİT (canlı öldürücü) özelliği gösterdiğinden çok dikkatli kullanılması gereklidir. Toksik Maddelerdir.

Bunlar vücuda üç yolla girerler : Sindirim yoluyla (ağızdan alma) Solunum yoluyla (toz - duman) Deri yoluyla (Kontakt)

İnsektisitler Çevre kirliliğine, İnsektisitlerin bilinçsiz kullanımı zehirlenmelere, Çevre kirliliğine, İnsektlerin (Böceklerin) direnç kazanmasına (ilaçtan etkilenmeme) Ekonomik kayba neden olmaktadır.

Kimyasal Savaşım 5 Temel Öğeyi Kapsar Hedef Alan (Karasineklerin bulundukları, gelişip çoğaldıkları, beslendikleri alanlar) İnsektisitler (Karasineklerle mücadelede kullanılan insektisit çeşitlerini kapsar. Kural olarakta Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından sınıflandırılan ve önerilen insektisitler kullanılmalıdır.) Uygulama işlemleri (Çevreye, insan ve diğer canlılara zarar vermeyecek veya en az sakıncalı, en etkin ve ekonomik uygulama yöntemi seçilmelidir.)

evrelerine, pestisit uygulama sıklığına, Kimyasal Savaşım 5 Temel Öğeyi Kapsar Uygulama Dönemleri (Karasinek hayat evrelerine, pestisit uygulama sıklığına, formülasyon çeşidine, uygulama alanın durumuna, iklim koşullarına göre değişir.) Önlemler (Uygulayıcıların ve hedef dışı canlıların pestisitlerin zararlı etkilerinden korunması amacıyla yapılan faaliyetleri kapsar.)

İnsektisitler Karasinek Savaşımında iki Şekilde kullanılabilir. Üreme alanlarında Larva kontrolü Dinlenme alanlarının kalıcı ilaçlanması Her iki uygulamada da uygulama dozu ve yöntemine çok iyi uyulması gerekir.

Karasineklerle kimyasal savaşımda temel ilke hem ergin hem de larvalara karşı aynı anda ilaçlama yapılmasıdır. Larvalarla Savaşım yapmadan yalnızca erginleri kontrol etmeye çalışmak yeterli olmamaktadır. Karasinekler gündüz hareketli gece ise dinlenme durumundadır. Gece saatlerinde yapılacak bir ilaçlama yeterli etkiyi sağlamaz. İlaç uygulaması sineklerin hareketli olduğu gündüz saatlerinde yapılmalıdır. İlaçlamalar uygun dozda belirli aralıklar ile yapılmalıdır.

Rüzgarı arkaya alarak yapılan ilaçlamada daha geniş bir alanı ilaçlamak mümkündür. Bu yöntemde uçmakta olan sineklere ulaşmak daha kolay olur. İlaçlamalar belli aralıklarla tekrarlanmalıdır.

Örneğin; çöplüklere her gün yeni çöp getirildiğinden ilaçlamalarda her 10 günde bir ya da iki haftada bir belli aralıklarla tekrarlanmalıdır.

Karasineklerle Kimyasal Savaşımda Kullanılan İnsektisitlerin Seçiminde ve Kullanımında Uyulması Gereken Temel Noktalar Ürünün (Halk sağlığı alanında kullanıma uygun) kesinlikle SAĞLIK BAKANLIĞI’ndan ruhsatlı olması, Ürünün içerdiği aktif maddenin yöresel populasyonlarda biyolojik etkinlik ve dirençlilik seviyelerinin belirlenmiş olması,

Uygulayıcı eğitilmeli, Karasineklerle Kimyasal Savaşımda Kullanılan İnsektisitlerin Seçiminde ve Kullanımında Uyulması Gereken Temel Noktalar İnsektisit uygulanan yerin kapı ve pencereleri belli bir süre iyice kapatılmalı bu süre sonunda iyice havalandırılmalı Uygulayıcı eğitilmeli,

Koruyucu önlemler alınmalı Karasineklerle Kimyasal Savaşımda Kullanılan İnsektisitlerin Seçiminde ve Kullanımında Uyulması Gereken Temel Noktalar Koruyucu önlemler alınmalı Ambalajı bozuk ürünler satın alınmamalı, ürün üzerindeki etiket bilgileri eksiksiz ve okunur olmalı

Karasineklerle Kimyasal Savaşımda Kullanılan İnsektisitlerin Seçiminde ve Kullanımında Uyulması Gereken Temel Noktalar Uygulayıcılar tulum, şapka, çizme, eldiven, maske gibi koruyucu malzemeleri mutlaka kullanmalı, Tarım zararlılarına karşı kullanılan insektisitler asla halk sağlığı amaçlı kullanılmamalı,

Karasineklerle Kimyasal Savaşımda Kullanılan İnsektisitlerin Seçiminde ve Kullanımında Uyulması Gereken Temel Noktalar Uygulama yapılırken yemek yenmemeli, sigara içilmemeli ve en küçük bir bulaşmada bulaşık yerler hemen su ve sabunla yıkanmalı, Uygulama öncesi ürün üzerindeki etiket iyice incelenmeli, ilacın dozu önerilen oranda ve hedef zararlıya uygun zamanda uygulanmalı,

Karasineklerle Kimyasal Savaşımda Kullanılan İnsektisitlerin Seçiminde ve Kullanımında Uyulması Gereken Temel Noktalar Uygulama uygun hava koşullarında, rüzgarsız, yağışsız havada ve etikette önerilen saatlerde yapılmalı, İnsektisit atıkları kuyu ve kanal ile diğer su kaynaklarına göl ve göletlere dökülmemeli ve bulaştırılmamalı, Uygulama bittikten sonra artan ürünler derhal ortamdan uzaklaştırılmalı, kullanılan alet ve ekipmanlar temizlenmeli, Koruyucu elbiseler değiştirilip yıkanmalı, uygulayıcılar su ve sabunla temizlenmeli,

Boş ürün kapları açığa atılmamalı yakarak,ve gömerek imha edilmeli, Karasineklerle Kimyasal Savaşımda Kullanılan İnsektisitlerin Seçiminde ve Kullanımında Uyulması Gereken Temel Noktalar Boş ürün kapları açığa atılmamalı yakarak,ve gömerek imha edilmeli, Ürünler,çocukların,hayvanların yetişemeyecekleri ve ulaşamayacakları şekilde saklanmalı, Besin maddeleri ile aynı yerde taşınmamalı ve depolanmamalı, Uygulamaların BOŞ KAPALI ALAN’da yapılması, (Kapalı Alanlarda)

Etiketteki kullanım Talimatına uygun uygulama yapılmalı Karasineklerle Kimyasal Savaşımda Kullanılan İnsektisitlerin Seçiminde ve Kullanımında Uyulması Gereken Temel Noktalar Etiketteki kullanım Talimatına uygun uygulama yapılmalı Uygulama alanlarına, ekipmanlara, seyrelticilere ve uygulama oranlarına, uyulmalı Uygulama oranı sonucunda düşen dozun WHO’ya uygun olup olmadığı kontrol edilmeli

Kapalı alan uygulamasında pülverizatör denilen cihaz kullanılmalı. Karasineklerle Kimyasal Savaşımda Kullanılan İnsektisitlerin Seçiminde ve Kullanımında Uyulması Gereken Temel Noktalar Kapalı alan uygulamasında pülverizatör denilen cihaz kullanılmalı. Ürünlerin kullanımında su ile seyreltilebilir ilaçlar tercih edilmeli Seyreltmedeki Mazot ve benzeri maddelerin canlılar üzerine olumsuz etkileri ve bu uygulamanın getirdiği mali yük göz ardı edilmemelidir.

Ultra Low Volume (ULV) önerilen cihazlar olup, ULV cihazları açık alan mücadelesi için önerilen cihazlar olup, ULV gerektiğinde tamamen boş kapalı alanda da kullanılır. SU ile seyreltilir

Thermal fog (TF) Cihazı Thermal fog cihazları açık alan mücadelesi için önerilen cihazlar olup Mazot ile seyreltilir

Kapalı alanlarda uygulamalarında tercih edilebileceğiniz pestisit galenik (formülosyan şekli) Aeresol Mikro kapsül SC (süspansiyon konsantre) Zamklar (fare, hamam böceği için) Jeller (hamam böceği için) Zehirli yemler (bait)

Direnç Problemi Son yıllarda farkı araştırmacılar tarafından yapılan direnç çalışmalarında ergin mücadelesinde kullanılan bir çok insektisite karşı önemli düzeyde duyarlılık ve direnç tespit edilmiştir.Bu sebeple yapılacak olan mücadele çalışmalarında sadece karasinek erginlerine karşı mücadele vermek yerine bu zararlının ergin öncesi evreleri özellikle de larva evresinde mücadelesinin zorunluluğu ortaya çıkmıştır.

İLGİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER