OLFAKTOMETRE GENEL İLKELER Hazırlayan: Çevre Müh. Meltem GÜVENER Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü OLFAKTOMETRE GENEL İLKELER Hazırlayan: Çevre Müh. Meltem GÜVENER LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara İÇERİK Koku Analizinde Kullanılan Yöntemler Elektronik sensörler GC/MS + Koku Maskesi Olfaktometre Özellikleri Çalışma Prensibi LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara KOKU ÖLÇME TEKNİKLERİ Elektronik sensörler GC/MS (Gaz Kromatografisi/Kütle Spektrometresi) + Koku Maskesi Olfaktometre Koku analizi için kullanılan yötemlerdendir LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara ELEKTRONİK SENSÖRLER Dünyanın değişik araştırma-geliştirme merkezlerinde, insandaki harika koku alma sisteminin kopyaları üretilmeye çalışılmaktadır. Burun örnek alınarak geliştirilen bu modellere "elektronik burun" adı verilmektedir. İnsan burnundaki proteinlerden oluşan reseptörlerin yerine, elektronik benzerlerinde bir dizi kimyasal alıcı kullanılır. Bu alıcıların her biri değişik kokuları algılayacak şekilde dizayn edilir; seçicilik kapasiteleri arttıkça üretimleri zorlaşır ve fiyatları yükselir. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara Çalışma Mekanizması Sensörlerin çevreden topladıkları sinyaller, elektronik sistemler yoluyla ikili kodlara dönüştürülür ve bir bilgisayara gönderilir. Elektronik sistemler, koku alma duyusunda görevli sinir hücrelerinin, bilgisayar da insan beyninin bir taklidi olarak düşünülebilir. Bilgisayar, kendisine gelen bilgileri değerlendirmek için programlanır ve bu sayede aldığı ikili kodlamadan oluşan sinyalleri yorumlar. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara ELEKTRONİK SENSÖRLER Elektronik sensörlerle doğru koku yoğunluğunu belirlemek oldukça zordur: Koku kaynaklarının çeşitli olması Çevresel faktörlerin etkin olması Kişisel tepkilerin değişken olması Etkenler arasındadır. Ölçülen koku yoğunluğu koku içindeki kimyasal düzeyine bağlıdır. . Koku birçok kimyasal madde kokuya neden olur. Farklı kimyasal bileşenler ve bunların oranlarına göre koku hissi değişir. Her hengi bir kokuya karşı olan duyarlılığı, o kokunun miktarıyla açıklamak yanlış olur. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara Elektronik Sensörler AVANTAJLARI: Tekrarlanabilir ölçüm yapabilir Ucuzdur Belli kokular için hassasiyeti yüksektir Sürekli ölçüm yapılabilir. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara Elektronik Sensörler DEZAVANTAJLARI: Zamanla sensörler kirlenebilir. Neme karşı hassastır. Zamanla kalibrasyon hassasiyeti azalır. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

GC/MS (Gaz Kromatografisi/Kütle Spektrometresi) Gaz kromatografisi birbirine çok benzeyen karışımların ayrılmasında kullanılan bir yöntemdir. Gaz karışımının bileşimi bu yöntemle bulunabilir. Çok kesin nitel ve nicel analizlerin istendiği durumlarda gaz kromatografının ardına bir kütle spektrometresi eklenir (GC+MS). LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara GC/MS +Koku Maskesi Enjektör Ayırma Kolonu Detektörler FID FPD MS LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara GC/MS Avantajları: Birbirine çok benzeyen karışımların dahi ayrımı yapılabilir Kesin nitel ve nicel analiz mümkündür. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara GC/MS Dezavantajları: Masraflıdır. Pratik değildir. Uzun zaman gerektirir. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara O halde... GC/MS + Koku Maskesi kullanımı hem zordur, hem de pratik değildir. Kokunun hoş/nahoş olarak nitelendirilmesinde elektronik sensörlerin kullanımı her zaman uygun değildir. İnsan burnu koku ölçümünde kullanılabilecek en etkin sensördür LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara OLFAKTOMETRE Kelime anlamı: Olfactory: Koklama Olfaction: Koku duyusuna ait kelime köklerinden türemiştir. Koku konsantrasyonunun ölçümünde kullanılan cihaz “olfaktometre” olarak isimlendirilmektedir. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

Olfaktometre Ölçüm Prensibi: İnsanın koku alma duyusunu kullanarak bilinen koku konsantrasyonlarının aralıklarını belirlemek Koku alma duyusunu detektör olarak kullanıp bilinmeyen koku konsantrasyonlarını tayin etmek LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara Olfaktometre GENEL İLKELER: Etkileşim esasına dayanan bir ölçme yöntemidir. Kokunun koku alma duyusu üzerine yaptığı etki ölçülür. Fiziksel veya kimyasal sensörler ile bu etkinin ölçümü mümkün değildir LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara Olfaktometre TO7 LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

Olfaktometre Çalışma Prensibi Kokulu gaz örneği Pompa Akış ölçer Karıştırıcı Koku maskesi Aktif karbon Nötr hava 5 4 3 3 1 LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara 1 2 6 2 7

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara Olfaktometre ÖLÇÜM: Bu yöntem ile bir emisyon kaynağının karakterini belirlemek için gerekli olan 3 parametre ölçülebilir: Koku konsantrasyonu Koku yoğunluğu (farkedilmeyen/oldukça şiddetli-7 kademe) Koku kalitesi (hoş/nahoş - 9 kademe) LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara ÖLÇÜM PROSEDÜRÜ: Ölçümü yapacak ekip 4 panelist ve bir ölçüm liderinden oluşur. Ölçüm lideri panelistlere verilecek kokulu gazın seyreltme kademesini belirler. Lider, her paneliste ait koku maskesine şaşırtmalı olarak seyreltilmiş gazdan gönderir. Panelistler kokuyu aldıkları anda bir düğmeye basarak lidere cevap verirler. Ölçme işlemi bilgisayar kontrollü olarak gerçekleştirilir Panelistlerin algılama düzeylerine göre koku seviyeleri belirlenir Sonuçlar istatistiksel olarak bilgisayar programınca değerlendirilir ve sonuç yazıcıda basılabilir. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

Panelistlerin Seçimi: Panelistler test prosedürüne alışık olmalıdırlar Panelistler kokuya karşı duyarlı olmalıdırlar Kokuya “normal” sayılabilecek derecede duyarlı kişiler panelist olabilirler Panelistlerin koku alma duyarlılığı n-butanolle yapılan bir dizi test sonucu belirlenir Panelist sayısı arttıkça ölçümün doğruluğu artar Normal olarak 4 adet panelist yeterlidir. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

Kokulu gazı seyreltme oranları kokulu hava Seyreltme oranı = kokulu+nötr hava 1:640 1:320 1:160 1:80 1:40 1:20 1:10 1:5 1:2.5 VK + VN Seyreltme Faktörü ZK = VK LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

Kokulu gazı ön seyreltme oranları Toplam Seyreltme Oranı: Seyreltme Oranı = Örnek: (1:640)  (1:100) = 1:64000 Olfaktometre ile gerçekleştirilebilen maximum seyreltme oranı 1:64000 dir LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara Olfaktometre AVANTAJLAR: Tam kalibrasyonu mümkün Elde edilen sonuç kimyasal bileşenlere bağlı değil Güvenilir bir belirleyici LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara Olfaktometre DEZAVANTAJLAR: Sürekli bir metot değildir. Bir çok çalışana ihtiyaç vardır. Öznel bir metottur (Kişiye özgü) LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara Olfaktometre TO 7 ÖZET: Diğer ölçüm sistemleriyle karşılaştırıldığında en pratik ve en etkin ölçüm sistemidir. Koku emisyonlarının ölçümü ve değerlendirilmesinde en çok kullanılan yöntemdir. Sensör olarak insan burnu kullanılmaktadır. Panelistlerin seçimi, sonuçların güvenilirliği açısından büyük önem taşır. Ölçümler bilgisayar kontrollü olarak yapılır ve sonuçlar bilgisayarda bulunan program yardımıyla istatistiksel olarak değerlendirilir. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara