Dengeli beslenmek için günlük alınacak besin grubu miktarları Besin Grubu Porsiyon Ölçüsü Çocuk Genç Yetişkin SÜT GRUBU 3 4 2 Süt, yoğurt 1 su bardağı Peynir 2 kib. Kutusu ET GRUBU 2 2 2 Et, tavuk, balık 2 köfte kadar Yumurta 2 Adet Kurubaklagil 8 yemek kaşığı

TAHIL GRUBU 4 7-12 6-11 MEYVE-SEBZE GRUBU Besin Grubu Porsiyon Ölçüsü Çocuk Genç Yetişkin TAHIL GRUBU 4 7-12 6-11 Ekmek 1 orta dilim Makarna, pilav 4 yemek kaşığı Patates 1 büyük boy Çorba 1 kase MEYVE-SEBZE GRUBU Taze meyve 1 orta boy 2 3 2-4 (100 -150 g) Taze sebze 4 yemek kaşığı 2 2 3-5 (200 g çiğ)

Katı-sıvı yağlar 1 tatlı kaşığı 6 8 6-8 Besin Grubu Porsiyon Ölçüsü Çocuk Genç Yetişkin YAĞ-ŞEKER Katı-sıvı yağlar 1 tatlı kaşığı 6 8 6-8 Bal, pekmez 1 tatlı kaşığı 10 12 4-8 şeker

SAĞLIKLI BESLENME PİRAMİDİ   

Besin gruplarının beslenmeye katkıları Süt Grubu: Süt, Yoğurt, Peynir Kalsiyum, B grubu vitaminler, A vitamini açısından zengindir. Kemik ve dişlerin sağlam olmasında rolü çoktur. 2 porsiyon alınmalıdır. 1 su bardağı süt= 1 porsiyon 1 su bardağı yoğurt= 1 porsiyon 2 kibrit kutusu (60 gr) peynir = 1 porsiyon

Et Grubu: Etler, yumurta, kurubaklagiller Protein, mineral (demir), vitamin (C hariç hepsi), içerirler. Kurubaklagillerde posa da bulunur. 2 porsiyon alınmalıdır. 3 köfte kadar et (90 gr)= 1 porsiyon 2 yumurta= 1 porsiyon 1 tabak kurubaklagil yemeği= 1 porsiyon Yumurta çiğ yenilmemeli, pişme suları dökülmemeli, ızgara dikkatli yapılmalı

Meyve-Sebze Grubu Vitamin (özellikle C ve A) ve mineral açısından zengindirler. Posa da boldur. Kansere karşı koruyucu özel maddeleri içerirler. 5-9 porsiyon alınmalıdır. 100-150 g meyve= 1 porsiyon 150-200 g sebze= 1 porsiyon Çiğ ve taze olarak yenilmelidir. Yüksek ısıda pişirme, uzun süre saklama, pişme suyunu dökme, soda ekleme besin değerini azaltır

Tahıl Grubu besinler: Ekmek, un, pirinç, makarna, çavdar vb. Enerji sağlarlar, protein-vitamin-mineral için orta derecede kaynaktırlar. 6-11 porsiyon alınabilir (Kiloya göre) 2 ince dilim ekmek= 1 porsiyon 1 kase çorba=1 porsiyon 1 tabak pilav-makarna=1 porsiyon Küflendirilmemeli, ekmek kızartılmamalı, makarnanın haşlama suyu dökülmemeli, kepeği fazla olanlar seçilmeli

Yağlar Yağda eriyen vitaminlerin (A, D, E, K) vücuda alınmasını sağlarlar ve enerji verirler. Katı yağlar damarlarda birikerek kalp-damar hastalığı riskini arttırırlar. Sıvı yağlar yüksek ısıyla bozularak kanser yapıcı maddelere dönüşürler. 3-4 Yemek kaşığı kadar görünür yağ yeterlidir.(1 kaşık katı, 1 kaşık ayçiçek veya mısırözü, kalanı zeytinyağı veya kanola yağı) Fazla yakılmamalı, kızartmalar az tüketilmeli, ışıkta bekletilmemeli, aynı yağla birkaç kez kızartma yapılmamalı

Şeker: Bal, reçel, pekmez, çay şekeri ve diğer şekerlemeler Enerji verirler. Fazla alınmaları diş çürüğüne yol açar. Alınmaları zorunlu değildir. 2-4 yemek kaşığı kadar alınabilir. Pekmez kalsiyum ve demir içerdiğinden diğerlerinden değerlidir.

Enerjinin Öğünlere Dağılımı Öğün Enerji Oranı Kahvaltı % 20 Kuşluk % 15 Öğle % 25 İkindi % 15 Akşam % 25

KAHVALTI MENÜLERİNİN PLANLANMASI Planlamada şu ilkelere dikkat edilmelidir: Her gün yumurta, süt veya peynir gibi besinlerden biri mutlaka olmalıdır. Yumurta haftada en az iki kere kullanılmalıdır. Reçel-yağ, bal-yağ, tahin-pekmez kahvaltılarda tek yiyecek olarak kabul edilir.

İçecek olarak çay, süt, meyve suyu kullanılır İçecek olarak çay, süt, meyve suyu kullanılır. Süt haftada en az iki kez yer almalıdır Peynir kaşar-beyaz-eritme, zeytin yeşil-siyah, reçeller vişne-çilek-gül-kayısı vb olarak değiştirilerek kullanılmalıdır. Domates, portakal, yeşil biber, salatalık, vb sebze-meyveler de bulundurulmalıdır.

ÖĞLE VE AKŞAM YEMEKLERİ İÇİN MENÜLERİN PLANLANMASI Yemek grupları temel alınır. Öğünlerde bir adet birinci grup, bir adet de ikinci grup bir adet de üçüncü grup olmak üzere üç çeşit yemek yer alır.

I- Birinci Grup Yemekler Büyük parça et yemekleri Küçük parça et yemekleri Köfteler Etli sebze yemekleri Etli dolma ve sarmalar Etli kurubaklagil yemekleri Yumurtalı yemekler

II- İkinci Grup Yemekler Çorbalar Pilavlar Makarnalar Börekler Zeytinyağlı sebze yemekleri

III- Üçüncü Grup Yemekler Meyveler Salatalar Kompostolar Tatlılar Diğerleri

Birinci Grup yemekler Büyük parça et yemekleri: Kuzu/koyun haşlama Ankara tava Kuzu/koyun kapama Tavuk dolma Kuzu/koyun kızartma Tavuk roti Fırında koyun Sebzeli tavuk Söğüş et Haşlama tavuk Rosto Fırında tavuk İslim kebap Fırında balık Elbasan tava Balık buğulama Yeşil soğanlı et Balık pilaki Şehriyeli güveç Balık tava

Küçük parça et yemekleri: Bahçevan kebap, Tas kebabı, Orman kebabı, Çiftlik kebap, Patlıcan kebap, Çoban kavurma, Macar gulaş, Hünkar beğendi, Et sote

Köfteler: Kadınbudu köfte, Dalyan köfte, İzmir köfte, Terbiyeli köfte, Çiftlik köfte, Izgara köfte, Salçalı köfte, Tepsi köfte, Fırın köfte

Etli sebze yemekleri Sebzeli güveç Kabak musakka Etli bamya Patlıcan Musakka Etli taze fasulye Karnıyarık Etli kış/yaz türlüsü Kıymalı karnabahar Etli patates Kıymalı semizotu Etli bezelye Kıymalı ıspanak Terbiyeli-etli pırasa Kıymalı kapuska Terbiyeli etli kereviz Fırın patates Kabak kalye Patates oturtma

Etli dolma ve sarmalar: Etli biber-domates-kabak-patlıcan-karışık dolma, etli yaprak-pazı-lahana sarma Etli kurubaklagil yemekleri: Etli nohut-kuru fasulye, kıymalı yeşil mercimek Yumurtalı yemekler: Kıymalı yumurta, Ispanaklı yumurta, Menemen

İkinci Grup Yemekler Çorbalar Kırmızı mercimek çorba düğün çorbası sebze çorbası köylü çorba domates çorbası mantar çorbası Tarhana çorba pirinç çorbası Şafak şehriye çorbası ezogelin çorbası yayla çorba yeşil mercimek çorbası soğan çorba

Pilavlar: Pirinç pilavı, şehriyeli pirinç pilavı, domatesli pirinç pilavı, iç pilav, Özbek pilavı, nohutlu pirinç pilavı, buhara pilavı, bulgur pilavı, meyhane pilavı, mercimekli pirinç pilavı

Makarnalar: Fırın makarna, sade makarna, soslu makarna, peynirli makarna, soslu spagetti

Börekler Kol böreği, sigara böreği talaş böreği puf böreği bohça böreği su böreği serpme börek milföy börek ıspanaklı börek mekik böreği mercimekli bükme böreği muska böreği

Zeytinyağlı yemekler: a. Sebzeler İmam bayıldı kabak bayıldı mücver zeytinyağlı bakla-pırasa- taze fasulye- enginar- havuç- kereviz- yer elması kabak- havuç- patlıcan- biber- karnabahar - karışık kızartma

b. Sarmalar Zeytinyağlı patlıcan-biber dolma, yaprak-lahana sarma c. Pilakiler Barbunya pilaki, kuru fasulye pilaki

Üçüncü Grup Yemekler Meyveler: Mevsime göre Salatalar: Çoban, domates, karışık, mevsim, kıvırcık, havuç, marul, kırmızı lahana, semizotu, patates salataları

Komposto ve hoşaflar Ayva- elma- şeftali- vişne- çilek- erik kızılcık- kayısı kompostoları, kuru üzüm- kuru kayısı- kuru erik- karışık hoşaflar

Tatlılar: a. Hamur tatlıları Baklava kalbura bastı Şöbiyet kemalpaşa tatlısı bülbül yuvası lokma revani tulumba tatlısı tel kadayıf şekerpare ekmek kadayıfı şambaba yassı kadayıf hanım göbeği yoğurt tatlısı vezir parmağı

b. Sütlü tatlılar Sütlaç tavuk göğsü kazandibi krem şokola keşkül puding muhallebi güllaç sup supangle c. Helvalar İrmik helva tahin helva

d. Meyveli tatlılar kayısı dolma incir dolma kabak tatlısı ayva tatlısı meyve jöleleri meyveli paylar e. Diğer tatlılar Aşure Pelteler

Diğer üçüncü grup yemekler: Cacık yoğurt Piyaz turşu

Dikkat edilecek noktalar; Zeytinyağlı sebze yemeklerinin yanına etli sebze verilmez Pilavların yanına etli dolma-sarma verilmez Grup olarak uygun olmasına rağmen beslenme alışkanlığımız nedeniyle etli kurubaklagil yemeklerinin yanına makarna verilmez. Büyük parça et yemekleri gibi maliyeti yüksek olanlar dengeli dağıtılır. Seçimde kurumun bütçesi ve grubun özelliği de önemlidir. Bütçe sınırlı ise daha çok kıymalı- etli sebze ve kurubaklagil yemeklerinden yararlanılır. Çocuk ve yaşlılar için köfteler, küçük parça et yemekleri, etli sebze yemekleri tercih edilir

Pilav, makarna ve böreklerin yanına tatlı verilmez Zeytinyağlı sebze yemeklerinin yanına salata verilmez. Salata ve tatlı aynı grupta olmasına rağmen balıkla verilebilir. Yemek seçiminde beslenecek grubun özellikleri önem taşır. Enerji gereksinimi yüksek gruplara tatlı, az olanlara ise meyve, salata, cacık uygun olur. Bu yemekler yapı, kıvam, tat ve renk yönünden birbirini tamamlamalı ve çeşitlilik sağlamalıdır

Renk: Birbirine benzer renkli yemekler seçilmesi sevimsiz görünüm yaratır. Değişik renkler olmalıdır. Yapı: Ağızda yemeğin bıraktığı his olarak tanımlanır. Sert, yumuşak, düzgün, daneli, sakızımsı gibi nitelemeler yiyeceğin yapısıyla ilgili özellikleridir. Bu açıdan da çeşitlilik olmalıdır. Kıvam: Hepsi katı ya da sıvı yemekler yan yana verilmemelidir. Çorba olan öğünde cacık veya komposto verilmemesi gibi. Tat: Aynı tatta olanlar bir araya konmamalıdır. Domates çorbası, domates salatası, domates soslu makarna gibi

Menü planlanırken yemeklerin seçiminde hazırlama ve pişirme yöntemlerinin dikkate alınması gerekir. Yoksa araç-gereç, personel sıkıntısı yaşanır. Planlayıcının elinde standart yemek tarifeleri, yemeklerin bir porsiyonlarının enerji ve besin öğesi değerleri, bir porsiyonlarının fiyatları, grubun yeme alışkanlıkları, sebze ve meyvelerin bol bulunduğu ayları gösteren çizelge gibi kayıtlar doğru ve eksiksiz olarak bulunmalıdır.

1-6 YAŞ KREŞ-ANAOKULU ÇOCUKLARI İÇİN MENÜ ÖRNEKLERİ Sabah Öğle İkindi Süt Tahin-Pekmez Kıymalı türlü Şeh. Pirinç pilavı Portakal Muhallebi Ihlamur B. Peynir Y. zeytin Ezogelin çorba Çiftlik köfte Şekerpare Limonata Peynirli poğaça Bal-yağ Bahçıvan kebap Pey. Makarna Ayran Meyve suyu Yumurta

Sabah Öğle İkindi Ihlamur Yumurta Siyah Zeytin Kıy.ıspanak (Yoğurtlu) Patatesli tepsi böreği Ayva kompostosu Süt Vişne reçeli -yağ Kayısı reçeli - Yağ Terbiyeli köfte Soslu spagetti Cacık Meyve suyu Üzümlü kek Kaşar peyniri Yeşil Zeytin Kıyma. kuru fasulye Pirinç pilavı Karışık salata Soslu sosis Ayran Şokella Orman kebap ZY. Barbunya Fırın sütlaç Yumurta Zeytin

Sabah Öğle İkindi Ihlamur Yumurta Domates-salatalık Patlıcan musakka Peynirli makarna Yoğurt Limonata Kek Süt Ayva reçeli-yağ Tas kebabı-püreli Karı. kızartma (yoğ) İrmik helva Ayran Peynirli poğaça Haşlama tavuk sebzeli İç pilav Cacık Sup

MEMURLAR İÇİN TEK ÖĞÜN MENÜ ÖRNEKLERİ Ocak Ayı Nisan Ayı Temmuz Ayı Etli kuru fasulye Bulgur pilavı Cacık Kıymalı türlü Şehri. pirinç pilavı Portakal Karnıyarık Pirinç pilavı Karpuz Ezogelin çorba Kadınbudu köfte Karışık salata Bahçıvan kebap Peynirli makarna Etli türlü Soslu spagetti Soslu makarna Komposto Çiftlik köfte Şekerpare Fırında köfte Pat-bib. Kızart. Sütlaç

Ocak Ayı Nisan Ayı Temmuz Ayı Çiftlik Kebap ZY pırasa Sup Kıy. ıspanak- Yoğ. Pata. tepsi böreği Ayva komposto Tas kebabı Şeh. Pirinç pilavı Çoban salata Yayla çorba Kuzu kapama Elma Salçalı köfte ZY. pırasa Kemalpaşa tatlısı Etli biber dolma Peynirli börek Vişne komposto Sebze. güveç ZY. barbunya Kabak tatlısı Kıy. kuru fasulye Bulgur pilavı Karışık salata Kır. merci. çorba İslim kebap Şeftali

Ocak Ayı Nisan Ayı Temmuz Ayı Şehriye çorba Tavuk dolma Portakal Orman kebap ZY. Barbunya Fırın sütlaç Terbiyeli köfte İmam bayıldı İrmik helva Kıy.karnabahar Peynirli Börek Ayva komposto Patlıcan musakka Peynirli Makarna Yoğurt Etli nohut Bulgur pilavı Domates salata Bahçıvan kebap Şeh. Pirinç pilavı Kıvırcık salata Yayla çorba Fırın patates Ezogelin çorba Fırında koyun Kiraz