DİL NEDİR? ali.iz@zirve.edu.tr

DİL Dil insanlar arasında anlaşmayı sağlayan tabi bir vasıta; Kendi kanunları içinde yaşayan ve gelişen canlı bir varlık; Milleti birleştiren, koruyan ve onun ortak malı olan sosyal bir müessese; Seslerden örülmüş muazzam bir yapı; Temeli bilinmeyen zamanlarda atılmış bir gizli antlaşmalar ve sözleşmeler sistemidir.

DİLİN VASIFLARI NEDİR?

DİLİN VASIFLARI Tabiilik Canlılık Millilik ve sosyallik Seslilik İttifak

DİL NEDİR? Bir toplumu oluşturan kişilerin düşünce ve duygularının o toplumda ses ve anlam bakımından geçerli ortak öğeler ve kurallardan yararlanarak başkalarına aktarılmasını sağlayan çok yönlü ve gelişmiş bir sistem.

DİL BİR İLETİŞİM ARACIDIR   verici alıcı bildirim/geri bildirim (iletişim şeması)

A İ K P T 4 2 1 5 3 KİTAP (geçerli/doğru) 2 4 1 5 3 KATİP (geçerli/yanlış) 2 4 3 5 1 TAKİP (geçerli/yanlış) 2 4 5 1 3 PATİK ( geçreli /yanlış) 4 1 2 3 5 İKPAT (geçersiz)

KÜLTÜR NEDİR?

KÜLTÜR NEDİR? Bir topluluğu, bir cemiyeti, bir milleti millet yapan, onu diğer milletlerden farklı kılan hayat tezahürlerinin bütünüdür. Bu hayat tezahürleri her milletin kendisine has olan milli değerleridir. Aynı et ve kemikten yaratılan insan toplulukları bu farklı değerlere göre ayrı ayrı milletlere ayrılırlar.

KÜLTÜR UNSURLARI Dil Örf ve adetler Dünya görüşü Din San’at Tarih

KÜLTÜRÜN MAHİYETİ VE VASIFLARI Kültür millidir. Kültür orijinaldir Kültür tabi ve canlı bir varlıktır Kültür devamlı ve tarihidir. Kültür cemiyetin müşterek malıdır. Kültür şumullü ve sârîdir. Kültürün özü değiştirilemez.

KÜLTÜR UNSURLARI 10. Kültür değişmeleri (serbest ve mecburi) iki türlüdür. 11. Kültür bir cemiyetin hayat tezahürleri olarak tabi yaşama ihtiyaçlarından doğmuş ve onlara çare bulma tarzları olarak ortaya çıkmıştır. 12. Kültür umumiyetle bir yaratma, doğuş ve başlangıç safhasında kalmaz. 13. Kültür ahenkli bir bütündür. 14. Yeryüzünde ne kadar millet varsa o kadar da kültür vardır.

KÜLTÜR UNSURLARI 14. Kültür varlığını nesilden nesile intikale borçludur. 15. Kültür fertlere ve cemiyete hizmet eder.

BİR KÜLTÜRÜN BÜYÜKLÜĞÜ NASIL ÖLÇÜLÜR? Yetiştirdiği insan tipi Ortaya koyduğu cemiyet şekli Tesir, nüfuz ve müeseriyet kabiliyeti Kendisini koruma ve dayanma kudret ve hassası

TÜRK DİLİ’NİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ Araştırmalar sonucunda dünyada 3000’in üzerinde dil olduğu saptanmıştır. Yeryüzündeki diller “yapı” ve “köken” bakımından şu şekilde sınıflandırılmıştır Yapılarına Göre Diller             Kökenlerine Göre Diller 1. Tek Heceli Diller                 1. Hint-Avrupa Dil Ailesi 2. Bükümlü (Çekimli) Diller     2. Hami-Sami Dil Ailesi 3. Eklemeli Diller                    3. Çin-Tibet Dil Ailesi                                               4. Bantu Dil Ailesi                                               5. Ural-Altay Dil Ailesi

Bükümlü (çekimli) diller Bükümlü (çekimli) dillerin en tipik örneği Arapçadır. Arapça →     “ ketebe ”     (yazdı) .                  “ kâtib ”         (yazan) .                  “ mektûb ”     (yazılmış şey) .                  “ mekteb ”     (yazma yeri, okul) .                  “ kitabe ”       (yazıt)

Eklemeli Diller Eklemeli dillere Moğolca, Japonca, Korece, Mançuca, Tunguzca gibi Altay dilleri ile Fince, Macarca gibi Ural dilleri de girer. Türkçe  →  “ batılılaştırmak ”                  bat –  ı –   lı –   laş –   tır –   mak                  KÖK YE  YE    YE     YE      YE batmak →    batı →    batılı →   batılılaşmak →   batılılaştırmak. Türkçe yapısına göre sondan eklemeli bir dildir.

KÖKENLERİNE GÖRE DİLLER Köken bakımından birbirine yakın, aynı kaynaktan çıkan akraba diller, dil ailelerini oluşturlar. Dillerin birbiriyle bir dil ailesi oluşturacak şekilde akrabalıklarının saptanmasında o dillerin ses yapısı, şekil yapısı, cümle yapısı, köken bilgisi ve ortak sözcükleri bakımlarından benzerlikleri araştırılır. Bir dil ailesindeki dillerin kökenini oluşturan ana dile ait metinler pek bulunmasa da  gruptaki diller arasında yukarıda sayılan noktalar bakımından benzerliklerin bulunması, zamanla birbirinden uzaklaşan dillerin, bilinmeyen bir yerde ve zamanda konuşulan ana dilden ortaya çıktığını göstermektedir.

Kökenlerine göre diller beş gruba ayrılır: 1.  Hint – Avrupa Dil Ailesi Asya Kolu: Hintçe, Farsça Avrupa Kolu: İngilizce, Fransızca, Almanca, İtalyanca, İspanyolca, Romence, Rusça, Yunanca, Bulgarca, Sırpça, Hırvatça 2.  Hami – Sami Dil Ailesi Arapça, İbranice, Habeşçe

3.  Çin – Tibet Dil Ailesi Çince, Tibetçe 4.  Bantu Dil Ailesi Afrika dilleri 5.  Ural – Altay Dil Ailesi Ural Kolu: Fince, Macarca Altay Kolu: Türkçe, Moğolca, Japonca, Korece, Mançuca, Tunguzca

Ural-Altay Dil Ailesinde Yer Alan Dillerin Ortak Özellikleri *  Eklemeli dillerdir. *  Sözcük yapımı ve çekimi son eklerle olur. *  Sözcüklerde cinsiyet yoktur. Arapçada erkekler için “memur”, bayanlar için “memure”; “muallim – muallime”, “müdür – müdire”… ; İngilizcede “he - she” gibi bazı sözcüklerde cinsiyet varken, Ural-Altay dil ailesinde yer alan dillerde sözcüklerin erkekler ve dişiler için ayrı şekilleri yoktur.

* Sayı sıfatlarından sonra gelen adlar tekil olur. üç ev ( üç evler )   sekiz kardeş    (sekiz kardeşler ) *  Cümlelerde özne başta, fiil (yüklem) sondadır. “Annem dün  gece  bizde  kaldı.” ÖZNE                             FİİL (YÜKLEM) *  Ad ve sıfat tamlamalarında tamlayan önce, tamlanan sonda olur.    kol             saati    ad                 ad tamlayan      tamlanan     Ad Tamlaması    yırtık           çorap    sıfat              ad tamlayan     tamlanan     Sıfat Tamlaması 27

LEHÇE Bir dilin tarihsel, bölgesel, siyasal sebeplerden dolayı ses, yapı ve söz dizimi özellikleriyle ayrılan kolu, diyalekt. (TDK) Coğrafi ve kültürel etmenler bu ayrılmada rol oynar. Lehçelerde, ses, şekil ve kelime ayrılıkları çok büyüktür. Bazı dilciler, büyük ayrılıklarda lehçeyi başka bir dil olarak kabul etmeyi de önerirler. Çuvaşça ve Yakutça, Türkçenin lehçeleridir. Yakutlar, Sibirya'nın kuzeyinde otururlar. Lehçede ses ve söyleyiş farklılığıyla birlikte, dilin yapısı (söz dizimi) ve söz varlığı da değişmektedir. O kadar ki, bu farklılıklar zamanla lehçelerin birer dil olmasına bile yol açmaktadır. Söz gelimi, Latincenin çeşitli lehçeleri arasındaki farklılık zamanla o kadar büyümüştür ki, sonunda Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Portekizce, Rumence gibi diller ortaya çıkmıştır.

ŞİVE Bir dilin izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koludur. Ayrılıklar, lehçede olduğu kadar değildir.

Diller Cümle yapısı Türkiye Türkçesi Çocuklar okulda dilimizi latin alfabesi ile yazıyor. Gagavuzca Uşaklar şkolada / okulda dilimizi latin alfavitindä yazêr. Azerice Uşaqlar mektebde dilimizi latin elifbası ile yazır. Türkmence Çagalar mekdepde dilimizi latyn elipbiyi bile(n) yazyar. Özbekçe Bolalar maktabda tilimizni latin alifbosi bilan / ila yozadi. Uygurca Balilar mektepte tilimizni latin elipbesi bilen yazidu. Kazakça Balalar mektepte tilimizdi latin alfavitimen jazadı.

Türkiye Türkçesi Yeni Yılınız Kutlu Olsun. Aşağıdaki tabloda ise Türk dillerindeki aynılıkları ve farklılıkları görebilirsiniz.. Diller Cümle yapısı Türkiye Türkçesi Yeni Yılınız Kutlu Olsun. Gagavuzca Yeni yılınızı kutlerim. Karaimce Sizni yanhı yıl bıla kutleymın. Azerice (Azerbaycan) Yeni iliniz mübarek olsun. Azerice (İran) Teze iliniz mübarek. Irak Türkçesi (Irak) Y'engi iliwiz mübarak olsun. Türkmence Taze yylynyz gutly bolsun. Özbekçe Yangi yilingiz kutli bo'lsin. Uygurca Yengi yılıngızğa mübarek bolsun. Kazakça Janga jılıngız kuttı bolsın Karaçayca Cangngı cılığıznı alğışlayma. Balkarca Cangngı cılığıznı alğışlayma. Nogayca Yana yılınız men. Karakalpakça Canga cılıngız kuttı bolsın. Kırgızca Cangı cılıngız kuttu bolsun. 32

Türk Şiveleri 1:Güney-Batı (Oğuz) Grubu a)Türkiye Türkçesi b) Azerbaycan Türkçesi c) Türkmen Türkçesi d) Gagauz Türkçesi 2:Kuzey-Batı (Kıpçak) Grubu a ) Kazak Türkçesi b) Tatar (Kazan) Türkçesi c) Kırgız Türkçesi d) Başkurt Türkçesi e) Karaçay-Malkar Türkçesi f) Karakalpak Türkçesi g) Kumuk Türkçesi h) Nogay Türkçesi i) Altay Türkçesi j) Tuva Türkçesi k) Hakas Türkçesi 3: Güney-Doğu Grubu a) Uygur Türkçesi b) Özbek Türkçesi

AĞIZ 1. Aynı dil içinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılıklar gösterebilen, belli yerleşim bölgelerine veya sınıflara özgü olan konuşma dili. Karadeniz ağzı, Konya ağzı gibi . 2. Ağız bir dilin en yeni zamanda ayrılmış küçük bölge kollarıdır. Başka bir tanımla, bir dilde ya da bu dilin bir lehçesinde yazı diline oranla ortaya çıkan farklı söyleyiş biçimine ağız denir. "Geliyorum" kelimesinin çeşitli Anadolu ağızlarında geliyom, gelirem, geliyem şeklinde söylenmesi gibi. Anadolu lehçesinin Rumeli, Karaman, Aydın, Harput v.b. Ağız, bölge, çevre farklılıklarından ortaya çıkabildiği gibi, meslek ve öğrenim farklılıklarından da kaynaklanabilmektedir. 34

ARGO Argo, belli bir kesimin, genellikle de belli bir meslekten olan kişilerin kendi aralarında oluşturup konuştukları, bu nedenle ortak dili konuşan diğer insanların anlayamadığı özel dile argo adı verilir. Argo sözcükler, ortak dilin ya da bir yabancı dilin sözcüklerine özel anlamlar yükleyerek, yabancı dilden alınan bazı sözcüklerin yapısını bilinçli olarak bozarak elde edilir. 35

Argo, sanıldığının tersine, anlam değişiminin güçlü olduğu, nükteli, etkili bir dildir. O kadar ki, argo sözcükler, öbekler, zamanla ortak dilin söz varlığına da girer, ulusça kullanılır. Örneğin, dümen (hile, dolap), dümen yapmak, yelkenleri suya indirmek, dikine tıraş (yalanlarla dolu gevezelik), palavra (uydurma söz ya da haber; uzun ve boş konuşma), omuzlamak (alıp götürmek), yuvarlamak (bir şey yemek), boşlamak (vazgeçmek, peşini bırakmak), kırmak (okuldan kaçmak), inek (çok çalışkan olmak) gibi sözcük ve öbekler argodan anadilimize geçmiştir. 36