EKO201-205 MİKROİKTİSAT I Üretim 1

Tartışılacak Konular Üretim Teknolojisi Eş-Ürün Eğrileri Tek Değişken Girdi (emek) ile Üretim İki Değişken Girdi ile Üretim Ölçeğe Göre Getiri 2

Giriş Piyasanın Arz Yönüne Dönüyoruz. Firma davranışları teorisi şu konularla ilgilenir. Bir firma en düşük maliyetli üretim kararlarını nasıl alır Maliyetler ile çıktı arasındaki ilişkiler nasıldır Piyasa Arz Fonksiyonunun Özellikleri İşletmelerle ilgili düzenlemeler 3

Üretimin Teknolojisi Üretim Süreci Üretim Faktörleri (girdiler) Üretim Sürecinde üretim faktörleri bir araya getirilerek çıktı üretilir. Üretim Faktörleri (girdiler) Emek (Labour) Ham-maddeler (Materials) Sermaye (Capital) 4

Üretimin Teknolojisi Üretim Fonksiyonu (Production Function): Veri teknoloji altında, değişik girdi bileşimleri kullanılarak üretilebilecek maksimum çıktı miktarını gösterir. Firma etkin bir biçimde çalıştığında teknik olarak mümkün olan üretimdir. 5

Üretimin Teknolojisi İki girdi kullanıldığında üretim fonksiyonu: Q = F(K,L) Q = Çıktı (Output); K = Sermaye (Capital); L =Emek (labour). Veri teknoloji varsayımı altında 6

Eş-Ürün Eğrileri Varsayımlar Gıda malı üreticisi iki girdi kullanmaktadır: Emek (L) ve sermaye (K) 7

Eş-Ürün Eğrileri Gözlemler: 1) Herhangi bir sermaye (K) düzeyi için, daha çok işgücü kullanıldıkça çıktı artar. 2) Herhangi bir işgücü (L) düzeyi için, daha çok sermaye (K) kullandıkça çıktı artar. 3) Girdilerin farklı bileşimleri kullanılarak aynı çıktı miktarı üretilebilmektedir. 7

Eş-Ürün Eğrileri Eş-Ürün Eğrisi Aynı çıktı miktarını veren, olası tüm girdi bileşimlerini gösteren eğridir. 8

Gıda malı üretim fonksiyonu Emek Girdisi Sermaye 1 2 3 4 5 1 20 40 55 65 75 2 40 60 75 85 90 3 55 75 90 100 105 4 65 85 100 110 115 5 75 90 105 115 120 9

İki Değişken Faktörle (L,K) Üretim Sermaye (yıl) Eş-ürün paftası E 5 4 Bu eş-ürün eğrileri, 55, 75 ve 90 birim çıktı düzeyi için, üretim fonksiyonundan türetildi. 3 A B C 2 Q3 = 90 D Q2 = 75 1 Q1 = 55 1 2 3 4 5 Emek (yıl) 14

Eş-Ürün Eğrileri Girdi Esnekliği Eş-Ürün eğrileri: aynı çıktı miktarını üretmek için, farklı girdi bileşimlerinin nasıl kullanılabileceğini gösterir. Bu bilgiler üreticinin faktör piyasasındaki değişimlere etkin bir şekilde tepki vermesine olanak verir. 15

Kısa-Uzun Dönem (Short-Long Run)Ayırımı Eş-Ürün Eğrileri Kısa-Uzun Dönem (Short-Long Run)Ayırımı Kısa Dönem (Short-run): Bir veya daha fazla üretim faktörünün değiştirilemediği dönemdir. Bu faktörlere sabit faktörler (fixed inputs) adı verilir. 16

Kısa-Uzun Dönem (Short-Long Run)Ayırımı Eş-Ürün Eğrileri Kısa-Uzun Dönem (Short-Long Run)Ayırımı Uzun Dönem (Long-run) Tüm üretim faktörlerinin değiştirilebildiği dönemdir. 16

Tek Bir Değişken Girdi İle Üretim (Emek) Emek Sermaye Toplam Ortalama Marjinal Miktarı (L) Miktarı (K) Çıktı (Q) Ürün Ürün 0 10 0 --- --- 1 10 10 10 10 2 10 30 15 20 3 10 60 20 30 4 10 80 20 20 5 10 95 19 15 6 10 108 18 13 7 10 112 16 4 8 10 112 14 0 9 10 108 12 -4 10 10 100 10 -8 17

Tek Bir Değişken Girdi İle Üretim (Emek) Gözlemler: 1) Üretimde emek istihdamı arttıkça, üretilen çıktı (Q) artmakta, bir maksimum noktaya ulaştıktan sonra azalmaktadır. 18

Tek Bir Değişken Girdi İle Üretim (Emek) Gözlemler: 2) Emeğin ortalama ürünü (average product of labour) (AP), veya işçi başına çıktı miktarı önce artmakta, sonra azalmaktadır. 19

Tek Bir Değişken Girdi İle Üretim (Emek) Gözlemler: 3) Emeğin marjinal ürünü (marginal product of labour) (MP), ya da eklenen son işçinin ürettiği çıktı, önce artmakta, sonra azalmakta ve negatif olmaktadır. 20

Tek Bir Değişken Girdi İle Üretim (Emek) Çıktı (Ay) A B C D 112 Toplam Üretim A: Teğetin eğimi = MP (20) B: OB’nin eğimi = AP (20) C: OC’nin eğimi= MP & AP 60 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Emek (Ay) 23

Tek Bir Değişken Girdi İle Üretim (Emek) Çıktı (Ay) E Marjinal Ürün (MP) Gözlemler: E’nin solunda: MP > AP ve AP artmaktadır E’nin sağında: MP < AP ve AP azalmaktadır E noktasında: MP = AP ve AP maksimumda 30 20 Ortalama Ürün (AP) 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Emek (Ay) 27

Tek Bir Değişken Girdi İle Üretim (Emek) Gözlemler: MP = 0, iken TP maksimum noktasında MP > AP,iken AP artmakta MP < AP, AP azalmakta MP = AP, iken AP maksimumda 28

Tek Bir Değişken Girdi İle Üretim (Emek) AP = orijinden TP üzerindeki bir noktaya çizilen doğrunun eğimi MP = TP üzerindeki herhangi bir noktaya çizilen teğetin eğimi Çıktı (ay) Çıktı (ay) D 112 30 C E 20 60 B 10 A Emek (ay) Emek Ay 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 23

Tek Bir Değişken Girdi İle Üretim (Emek) Azalan Verimler Yasası Girdi kullanımı eşit miktarlarda arttırıldıkça, belli bir noktadan sonra bu girdinin çıktıya sağladığı katkı azalmaya başlar. (MP azalır). 31

Tek Bir Değişken Girdi İle Üretim (Emek) Azalan Verimler Kanunu Emek faktörü küçük iken, MP işbölümünden dolayı artar. Emek faktörü büyükken, MP etkinsizliklerden dolayı azalır. 32

Teknolojik Gelişmenin Etkisi Çıktı O2 B Azalan getiri şartları olsa da Teknoloji ilerledikçe Emek üretkenliği artabilir. C O3 100 A O1 50 Emek 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 37

Malthus ve Gıda Malları Krizi Malthus, nüfus arttıkça ve azalan getiri şartları tarımsal üretimi sınırladıkça insanların yaygın açlıkla karşı karşıya kalacaklarını ileri sürmüştür. Malthus’un bu tahmini neden yanlış çıkmıştır? 38

Dünya Kişi Başına Gıda Tüketim Endeksi Yıl Endeks 1948-1952 100 1960 115 1970 123 1980 128 1990 137 1995 135 1998 140 39

Malthus ve Gıda Malları Krizi Veriler üretimin, nüfus artışından daha hızlı büyüdüğünü göstermektedir. Malthus, gıda arzının talepten daha hızlı büyümesine olanak veren teknolojik gelişmelerin potansiyel etkilerini dikkate almamıştır. 40

Malthus ve Gıda Malları Krizi Teknoloji artıklar yaratarak fiyatları aşağı doğru çekmektedir. Soru Eğer gıda artıkları varsa, neden açlık söz konusu olmaktadır? 41

Malthus ve Gıda Malları Krizi Yanıt Gıda mallarının üretken bölgelerden üretken olmayan bölgelere dağıtılmasının maliyetleri ile üretken olmayan bölgelerdeki düşük gelir düzeyleridir. 41

Tek Değişken Girdi ile Üretim (labour) Emek Üretkenliği 42

Tek Değişken Girdi ile Üretim (labour) İşgücü Üretkenliği ve Yaşam Standartları Tüketim ancak üretkenlik artarsa yükselir. Üretkenliğin Belirleyicileri Sermaye Stoku Teknolojik Değişme 33

Gelişmiş Ülkelerde Emek Üretkenliği Birleşik Fransa Almanya Japonya İngiltere Devletler Çalışan işçi başına çıktı (1997) $54,507 $55,644 $46,048 $42,630 $60,915 Emek Üretkenliği Yıllık Ortalama Büyüme Hızı (%) 1960-1973 4.75 4.04 8.30 2.89 2.36 1974-1986 2.10 1.85 2.50 1.69 0.71 1987-1997 1.48 2.00 1.94 1.02 1.09

Tek Değişken Faktör ile Üretim (Emek) Üretkenlikte Eğilimler 1) ABD’de üretkenlik diğer ülkelerden daha yavaş büyümektedir. 2) Gelişmiş ülkelerde üretkenlik büyümesi düşmektedir. 44

Tek Değişken Faktör ile Üretim (Emek) Üretkenlik Büyüme Hızının Yavaşlaması için Açıklamalar 1) Sermaye stokundaki büyüme üretkenlik büyümesinin temel belirleyicisidir. 45

Tek Değişken Faktör ile Üretim (Emek) Üretkenlik Büyüme Hızının Yavaşlaması için Açıklamalar 2) ABD’de sermaye birikimi diğer gelişmiş ülkelerden yavaştır, çünkü 2. Dünya Savaşından sonra diğer ülkeler yeniden yapılanma süreci yaşamıştır 45

Tek Değişken Faktör ile Üretim (Emek) Üretkenlik Büyüme Hızının Yavaşlaması için Açıklamalar 3) Doğal kaynakların Tüketilmiş Olması 4) Çevre Düzenlemeleri 46

Tek Değişken Faktör ile Üretim (Emek) Gözlemler Son yıllarda ABD’de üretkenlik artmaya başlamıştır Ne Düşünüyorsunuz? Bu artış kısa dönemli bir durum mu? Yoksa yeni uzun dönemli bir trend mi? 46

Tek Değişken Faktör ile Üretim (Emek) Üretim ile üretkenlik arasında bir bağlantı (ilişki) vardır Uzun-Dönemde sermaye ve emek (K ve L) değişebilmektedir. Eş-Ürün eğrileri sermaye (K) ve emeğin (L) farklı bileşimleri ile çıktı arasındaki ilişkiyi gösterir. 53

Eş-Ürün Eğrilerinin Biçimi Sermaye (yıl) Q1 = 55 Q2 = 75 Q3 = 90 A D B C E 5 4 Uzun dönemde hem emek Hem de sermaye değişkendir Her ikisi de azalan getirilere tabidir 3 2 1 1 2 3 4 5 Emek (yıl) 14

İki Değişken Faktör ile Üretim Azalan Marjinal İkame Oranı Eş-ürün eğrileri modeli 1) Sermaye 3 olsun ve emeğin 0’dan 1’e, 2’ye ve 3’e yükseldiğini varsayalım. Çıktı azalan bir oranda artmaktadır (55, 20, 15); kısa ve uzun dönemde azalan getirileri göstermektedir. 55

İki Değişken Faktör ile Üretim Azalan Marjinal İkame Oranı Eş-ürün (Isoquant) Modeli 2) Emek 3 ve sermaye 0’dan, 1’e, 2’ye ve 3’e yükselmiş olsun. Çıktı yine azalan bir oranda artmaktadır (55, 20, 15); azalan getirilerden dolayı. 56

İki Değişken Faktör ile Üretim Girdiler arası ikame Firma yöneticileri hangi girdi bileşimlerini kullanacaklarına karar verirler Faktörler arası değişim oranlarıyla ilgilenmek zorundadırlar. 57

İki Değişken Faktör ile Üretim Faktörler arası ikame Eş-ürün eğrisinin eğimi bize çıktı sabit iken iki faktör arasındaki ikame oranını verir 58

İki Değişken Faktör ile Üretim Faktörler arası ikame Marjinal Teknik İkame Oranı (MRTS) : 59

Marjinal Teknik İkame Oranı Q1 =55 Q2 =75 Q3 =90 Sermaye (yıl) 5 1 2 2/3 1/3 Eşürün eğrileri farksızlık eğrileri gibi negatif eğimli ve konvekstir. 4 3 2 1 emek 1 2 3 4 5 60

2 Değişken Faktör ile Üretim Gözlemler: 1) Emeği (birden beşe kadar) birer birim arttırdığımızda, MRTS, 1’den ½’ye düşmektedir. 2) Azalan MRTS, azalan getirilerden dolayı ortaya çıkar ve eş-ürün eğrilerinin konveks olması anlamına gelir. 61

İki Değişken Faktör ile Üretim Gözlemler: 3) MRTS ve Marjinal Üretkenlik Emekteki değişimden kaynaklanan çıktı değişmesine eşittir: 62

İki Değişken Faktör ile Üretim Gözlemler: 3) MRTS ve Marjinal Üretkenlik Sermayedeki değişimden kaynaklanan çıktıdaki değişmeye eşittir. 62

İki Değişken Faktör ile Üretim Gözlemler: 3) MRTS ve Marjinal Üretkenlik Çıktı sabit ve emek artıyorsa: 63

Girdiler Tam İkameye Sahip Sermaye (ay) Q1 Q2 Q3 A B C Emek (ay) 64

İki Değişken Faktör ile Üretim Tam İkame Gözlemler: Faktörler mükemmel olarak ikame edilebiliyorsa: 1) Eş-ürün eğrisinin tüm noktalarında MRTS sabittir 65

İki Değişken Faktör ile Üretim Mükemmel İkame Gözlemle: faktörler tam olarak ikame edilebiliyorsa: 2) Belli bir çıktı düzeyi için herhangi bir girdi bileşimi seçilebilir (A, B veya C) 65

Sabit Katsayılı Üretim Fonk. Q1 Q2 Q3 A B C Sermaye (ay) Emek (ay) 66

İki Değişken Faktör ile Üretim Sabit-katsayılı üretim fonksiyonu Gözlemler: faktörler ancak sabit bir oranda bir-araya gelebiliyorsa: 1) İkame imkanı yoktur. Her çıktı düzeyi her bir faktörden belli bir miktar kullanımını gerektirir. 67

İki Değişken Faktör ile Üretim Sabit-katsayılı üretim fonksiyonu Gözlemler: girdiler sabit oranlarda bir- araya geliyorsa: 2) Üretimi arttırmak, daha çok emek ve sermaye gerektirir (A’dan B’ye ve C’ye geçmek, teknik olarak etkindir). 67

Buğday için Üretim Fonk. Çiftçiler emek-yoğun ve sermaye-yoğun teknikler arasında seçim yapmak durumundadır. 68

Buğday Üretimi: Eşürün Eğr. Sermaye (traktör Döver-biçer /yıl) 100 90 çıktı = 13,800 ton(yıl) A B A noktası daha sermaye yoğun; ve B daha emek-yoğundur. 120 80 40 emek (yıl) 250 500 760 1000 71

Buğday Üretimi: Eşürün Eğr. Gözlemler: 1) A noktasında üretim yapmak için: L = 500 ve K = 100 72

Buğday Üretimi: Eşürün Eğr. Gözlemler: 2) B noktasında üretim yapmak için: Emek ( L) 760 ve sermaye (K) 90 MRTS < 1: 72

Buğday Üretimi: Eşürün Eğr. Gözlemler: 3) MRTS < 1, çiftçiler sermaye yerine emek ikame ettiklerine göre emeğin maliyeti (ücret) göreli olarak düşük olmalı 4) Emek pahalı ise, çiftçiler daha çok sermaye kullanmayı tercih eder(ör. ABD) 73

Buğday Üretimi: Eşürün Eğr. Gözlem: 5) Eğer emek pahalı değilse, çiftçiler üretimde daha çok emek kullanırlar (ör. Hindistan). 73

Ölçeğe Göre Getiri Firmanın ölçeği (büyüklüğü) ile ürettiği çıktı arasındaki ilişkiler 1) Ölçeğe göre artan getiri: tüm girdiler ikiye katlandığında, üretim iki kattan daha fazla artıyorsa söz konusudur. Daha büyük çıktı daha düşük maliyet (otomobil) Tek bir firma çok sayıda firmadan daha etkin olabilir (gaz, su hizmetler) Eş-ürün eğrileri daha yakın hale gelir 74

Ölçeğe Göre Getiri Artan Getiri: Eş-ürün eğrileri giderek yakınlaşır 5 10 2 4 A sermaye 10 20 30 emek 75

Ölçeğe Göre Getiri Firmanın ölçeği (büyüklüğü) ile ürettiği çıktı arasındaki ilişkiler 2) Ölçeğe göre sabit getiri: girdiler ikiye katlandığında üretim de ikiye katlanıyorsa söz konusu olur Büyüklük (ölçek) üretkenliği etkilememektedir Çok sayıda üretici olabilir Eş-ürün eğrileri eşit uzaklıktadır 76

Eş-ürün eğrileri eşit uzaklıkta Ölçeğe Göre Getiri 10 20 30 sermaye 15 5 10 2 4 A 6 Sabit getiri: Eş-ürün eğrileri eşit uzaklıkta emek 75

Ölçeğe Göre Getiri Firmanın ölçeği (büyüklüğü) ile ürettiği çıktı arasındaki ilişkiler 3) Ölçeğe göre azalan getiri: tüm girdiler ikiye katlandığında çıktı iki kattan daha az artıyorsa söz konusur. Ölçek büyüdükçe etkinlik azalmaktadır Girişimcilik kabiliyetinde azalma Eş-ürün eğrileri giderek uzaklaşır 78

Ölçeğe Göre Getiri 5 10 2 4 A 10 20 30 Azalan getiri: Eş-ürün eğrileri sermaye 5 10 2 4 A 10 20 30 Azalan getiri: Eş-ürün eğrileri Birbirinden uzaklaşır emek 75

Halı Sanayi Sektöründe Ölçeğe Göre Getiri Halı sanayi küçük bir endüstriden (el tezgahları) birkaç firmanın olduğu büyük bir endüstriye dönüşmüştür. 80

Halı Sanayi Sektöründe Ölçeğe Göre Getiri Soru Bu sektördeki büyüme ölçek ekonomilerinin varlığı ile açıklanabilir mi? 80

ABD Halı Endüstrisi 1996 (Milyon Dolar (yıl) 1. Shaw Industries $3,202 6. World Carpets $475 2. Mohawk Industries 1,795 7. Burlington Industries 450 3. Beaulieu of America 1,006 8. Collins & Aikman 418 4. Interface Flooring 820 9. Masland Industries 380 5. Queen Carpet 775 10. Dixied Yarns 280

Halı Sanayi Sektöründe Ölçeğe Göre Getiri Ölçek Ekonomileri Var mı? Maliyetler (yüzde) Sermaye -- 77% İşgücü -- 23% 80

Halı Sanayi Sektöründe Ölçeğe Göre Getiri Büyük Üretici Firmalar Makine ve işgücü kullanımında artış Girdiler iki katına çıktığında çıktı iki kattan daha fazla artmış Ölçeğe göre artan getiri şartları hakimdir. 80

Halı Sanayi Sektöründe Ölçeğe Göre Getiri Küçük Üreticiler Küçük firmaların ölçeğindeki artış çıktı üzerinde çok az etkiler yaratmaktadır Girdilerdeki artış, çıktıda aynı oranda bir artış yaratmaktadır Küçük üreticiler ölçeğe göre sabit getiriye sahiptir. 80

Özet Üretim fonksiyonu her bir girdi bileşimi için firmanın üretebileceği maksimum çıktıyı ifade eder. Eş-ürün eğrisi sabit bir üretim miktarını gerçekleştirmek için kullanılabilecek tüm girdi bileşimlerinin geometrik yeridir. 85

Özet Emeğin Ortalama Ürünü: ortalama bir işçinin üretkenliğini ölçerken; marjinal ürünü eklenen son işçinin üretkenliğini ölçer. 86

Özet Azalan getiriler kanunu: bir girdiden kullanılan miktarlar arttıkça (diğer girdi sabit iken) bu girdinin marjinal ürünü giderek azalır. 86

Özet Eşürün eğrileri her zaman negatif eğimlidir çünkü tüm girdilerin marjinal ürünü pozitiftir. Bir ülke vatandaşlarının yaşam standartları bu ülkedeki üreticilerin üretkenlik düzeyiyle çok yakından ilişkilidir. 87

Özet Uzun Dönem Analizlerinde: firmaların tercih ettikleri ölçekle ilgileniriz. Ölçeğe göre getiri 88