KIYMETLİ EVRAKIN TÜRLERİ Doç. Dr. Mustafa ÇEKER mceker@cu.edu.tr

TAHVİL Tahvil, devlet veya anonim şirketlerin yatırımcılardan uzun vadeli olarak kredi almak amacıyla çıkardıkları borç senetleridir. Tahvillerin vadesi iki yıldan başlar yedi yıla kadar çıkabilir. Devlet tahvilleri ise bir yıldan uzun vadeli olurlar. Genellikle faiz getirisi sağlarlar, ancak kâra iştirakli tahvil çıkarılması da söz konusu olabilir. Tahviller, nama veya hamiline yazılı olur, emre yazılı olarak çıkarılamazlar.

HAZİNE BONOSU Hazine Bonoları, T.C. Hazinesi'nin çıkarmış olduğu bir yıldan kısa vadeli YTL veya döviz cinsinden devlet iç borçlanma senetleridir. Özellikleri: Hazine Müsteşarlığı tarafından arz edilir , satış aracılığını T.C. Merkez Bankası yapar. 1 yıldan kısa vadelidir. Satışlar fiziki teslim veya emanet makbuzu ile yapılır. İskontolu olarak satılır, vadede hazine bonosunun üzerinde yazan nominal değer ödemede esastır. İkinci el piyasası vardır. Faizler düşerse birim fiyatlar yükselir.

KONİŞMENTO Deniz ticaretinde gemiyle taşınmak üzere taşıyana teslim edilen mallara ilişkin olarak konişmento (konşimento) adı verilen bir kıymetli evrak düzenlenir. Konişmento, taşıyan veya kaptan tarafından düzenlenen ve yükün taşınmak üzere teslim alındığını ve varma limanında bu senedin yasal hamiline teslim edileceğini öngören kıymetli evrak niteliğinde bir senettir. Konişmentoyu kanuna uygun bir şekilde elinde bulunduran kişi, varma limanında taşıma konusu malların kendisine teslimini isteme hakkına sahiptir.

MAKBUZ SENEDİ Umumi mağazalara (antrepolara) saklanmak üzere bırakılan ticari mallar karşılığında düzenlenen kıymetli evraka makbuz senedi adı verilir. Makbuz senedi, emre yazılı olmasa bile ciro ve teslim yoluyla devredilebilir. Makbuz senedini ciro yoluyla devralan kişi, umumi mağazaya bırakılan malların mülkiyet hakkını da devralmış olur.

VARANT Varant, umumi mağazalara saklanmak üzere bırakılan emtia üzerinde rehin hakkı kurmak amacıyla düzenlenen bir kıymetli evraktır. Buna göre, tevdi edilen mallar karşılığında bu malların vasıf ve niteliklerini gösterecek şekilde umumi mağaza tarafından malları teslim eden kişiye makbuz senedine bağlı olarak varant da verilir. Bu kişi, malın mülkiyetini başkasına devretmek isterse, makbuz senedi ile varantı birlikte karşı tarafa ciro eder. Tek başına varantın ciro edilmesi, varantın devredildiği kişiye rehin hakkı kazandırır. Yalnız makbuz senedinin cirosu, varant hamilinin hakkı saklı kalmak kaydıyla , tevdi olunan eşyanın mülkiyetini nakleder.

TAŞIMA SENEDİ Taşıma senedi, taşınmak üzere taşıyıcıya teslim edilen eşyayı temsilen gönderen tarafından düzenlenen, içeriği ve şekli kanunda öngörülmüş olan kıymetli evrak niteliğindeki bir emtia senedidir. Taşıma senedi, sadece eşya taşımalarında kullanılır. Demir yolu ile yapılan taşımalarda taşıma senedi değil “hamule senedi” düzenlenir. Yolcu taşımalarında da taşıma senedi düzenlenmez. Taşıma senedinin bir nüshası gönderen tarafından imzalanarak taşıyıcıya verilir; diğer nüsha ise taşıyıcı tarafından imza edilerek gönderene iade edilir. Gönderen, kendisinde kalan bu nüshayı gönderilene vererek malların varma yerinde gönderilen tarafından teslim alınması için gerekli olanağı sağlamış olur. Bunun sonucu olarak taşıma senedi, taşıma konusu emtia üzerindeki mülkiyet hakkını temsil eder. Taşıma senedi, emre veya nama yazılı olarak düzenlenebilir.

SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI Varlığa dayalı menkul kıymetler Yatırım fonu katılma belgeleri Depo edilen menkul kıymet sertifikaları Banka bonoları ve banka garantili bonolar Finansman bonoları Gayrimenkul sertifikaları Kar ve zarar ortaklığı belgeleri Altın, gümüş ve platin bonoları Gelir ortaklığı senetleri İpotekli menkul kıymetler