Haliç Üniversitesi Öğretim Üyesi ve BİLGESAM Bşk. İRAN’IN ORTA DOĞU POLİTİKASI Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Haliç Üniversitesi Öğretim Üyesi ve BİLGESAM Bşk.

Tarihi Politik-psikolojik Arkaplan Humeyni Dönemi İran Dış Politikası Rafsancani Dönemi İran Dış Politikası Hatemi Dönemi İran Dış Politikası Ahmedinecad Dönemi İran Dış Politikası Ruhani Dönemi İran Dış Politikası

Tarihi ve Politik-psikolojik Arkaplan İşgal sendromu Varlığını devamlı tehdit altında algılama Etrafının düşmanlarla çevrili olduğu ve kuşatılmışlık psikoloji Seçilmiş travmalar Uluslararası sistemde yabancılaşma ve ötekileşme Güvensizlik, yalnızlık ve istikrarsızlık hissi Güvenlik ikilemi 19. Yüzyıl Rusya-İngiltere arasındaki “Büyük Oyun” I. ve II. Dünya Savaşlarında İngiliz ve Rus işgalleri Soğuk Savaş dönemi ABD-SSCB rekabeti 1979 Devrimi ekonomik ve politik yaptırımlar 1980-1988 İran-Irak Savaşı Afganistan ve Irak müdahaleleri

İRAN DIŞ POLİTİKASINI YÖNLENDİREN YARGILAR Dış Tehdit ve Parçalanma Kaygısı Tehdit odaklı siyasi vizyon-güvenlik anlayışı İhtiyatlı bir dış politika kendini güvensiz-yalnız-istikrarsız hissetme Bölgesel Güç Olma ve Yayılma Fars Milliyetçiliği Şii Mezhebinin Hamilliği

İran Dış Politikası Birey Faktörü Radikal/ Devrimci Muhafazakar Ilımlı/Liberal Muhafazakar RAFSANCANİ (1989 - 1997) HUMEYNİ (1979 - 1989) HATEMİ (1997 - 2005) AHMEDİNECAD (2005 - 2013) RUHANİ (2013 - …)

“Ne Doğu Ne Batı” Dış Politika Söylemi Devrim İhracı Stratejisi Humeyni Dönemi “Batı Karşıtlığı” “İslam Kimliği” Devrim İhracı Stratejisi

Komşularla İyi İlişkiler ve Tarafsızlık Politikası Yapıcı Diplomasi Rafsancani Dönemi “Hem Kuzey Hem Güney” Yaklaşımı Açılım Stratejisi ve Arabulucuk Çabası Dini Kimliğin Geri Planda Bırakılması Uluslararası Sisteme Entegrasyon Amacı

HATEMİ DÖNEMİ Uluslararası Topluma ve Dünya Ekonomisine Entegrasyon Avrupa Ülkeleri ile İlişkileri Geliştirme ABD ile İlişkileri Revize Etme Arayışı Bölge Ülkeleriyle Yakınlaşma Uluslararası Topluma ve Dünya Ekonomisine Entegrasyon Jeokültürel Açılım Ilımlı ve Pragmatik Dış Politika İtibar, Akılcılık ve İhtiyat Medeniyetlerarası Diyalog ve Hoşgörü

Ahmedinecad Dönemi Mehdeviyet Kuramı Hüccetiye Grubunun Etkisi ABD ve İsrail Karşıtlığı Ahmedinecad Dönemi Şii Hilali Çatışmacı Dış Politika Anlayışı Üçüncü Dünyacı Yaklaşım

Karşılıklı Güven İnşası Dünya İle Yapıcı Etkileşim Dönemi Ruhani Yumuşama Diyalog Karşılıklı Güven İnşası Dünya İle Yapıcı Etkileşim

İRAN DIŞ POLİTİKASININ DAYANDIĞI UNSURLAR Jeopolitik Konumu Zengin Petrol ve Doğalgaz Kaynakları Fars Kültürü Şii Mezhebine Dahil Olan Halklar Nükleer kabiliyeti ve Füze Teknolojisi

Realist ve Pragmatik Yaklaşımlar MOTİVASYON UNSURLARI Fars Milliyetçiliği Şii İnanç Sistemi ABD Düşmanlığı İsrail Düşmanlığı Realist ve Pragmatik Yaklaşımlar

İŞBİRLİĞİ YAPTIĞI ÜLKELER Rusya Çin Kuzey Kore Suriye Venezuella Brezilya İŞBİRLİĞİ YAPTIĞI ÜLKELER Büyük Güçler Arasındaki Rekabetten Yararlanma Şangay İşbirliği Örgütü’ne Gözlemci Üye Hindistan İle İlişkilerini Geliştirmesi

KÜRESEL VE BÖLGESEL TEHDİT KAPASİTESİ Teröre Destek Nükl eer Silah ve Atm a Vasıf ları Geli ştir me Çab aları Şii Hilali

İRAN’A YÖNELİK GİRİŞİMLER ABD Çevrelemesi Küresel Sistemin Dışında Bırakma (Yanlızlaştırma) Siyasi ve Ekonomik Yaptırımlar Azeri Milliyetçiliği PJAK İsrail Saldırganlığı

MUHTEMEL SENARYOLAR VE ORTADOĞU İRAN NÜKLEER KRİZİNDE MUHTEMEL SENARYOLAR VE ORTADOĞU Şii-Sünni Çatışma Senaryosu Nükleer Müzakerelerin Olumlu Sonuçlanma Senaryosu İran’a Askeri Operasyon Yapılma Senaryosu İran’ın Hürmüz Boğazı’nın Kapatma Senaryosu

İran’ın Arap Baharı’na Bakışı Suriye “İslami Uyanış” Batı yanlısı ve diktatör rejimlere karşı 1979 Devrimi ile özdeşleştirme Arap Devrimleri

Şii-Sünni Çatışma Senaryosu

İran’ın Şii hilalindeki merkezi konumunu koruması ve güçlendirmesi Irak’ta Şii odaklı İktidar oluşturulması Suriye’deki Esad Yönetiminin sürdürülmesi İran’ın izlediği Şii politikasının Şii-Sünni çatışma riskini artırması Bölgedeki toplumsal hareketlerin İran muhalefetinin elini güçlendirmesi Suriye konusunda İran ve Türkiye’nin karşı karşıya gelmesi Lübnan’da Hizbullah’ın güçlendirilmesi

Nükleer Müzakerelerin Olumlu Sonuçlanma Senaryosu

İRAN NÜKLEER TESİSLERİ

İran’a Askeri Operasyon Yapılma Senaryosu Bölgedeki Amerikan Üsleri

İsrail’in İran’a Hava Operasyonu

Askeri Operasyon Durumunda İran'ın Göstereceği Refleksler İsrail'e Hizbullah Saldırıları Yüksek Olasılık Ortadoğu'daki Amerikan Güçlerine Saldırı Bölge Ülkelerindeki Petrol Boru Hatlarına Saldırı Şii-Sünni Çatışmasının Çıkması İran'ın Körfez Bölgesinde Petrol Akışını Sabote Etmesi Bölgede Geniş Ölçekli Sokak Gösterileri Olasılık Bölge Dışında Hizbullah Saldırıları İran’ın Şahap Füzeleri ile İsrail’i Vurması İran'ın Petrol İhracatını Durdurması İran’da Rejim Değişimi Düşük Olasılık İran’ın İntihar Saldırılarına Başvurması Beklenmiyor [

İran’ın Hürmüz Boğazı’nı Kapatma Senaryosu Hürmüz Boğazı

İran’ın Hürmüz Boğazı’nı Kapatma Senaryosu

İran’ın Hürmüz Boğazı’nı Kapatma Senaryosu

İran’ın Hürmüz Boğazı’nı Kapatma Senaryosu

İran’ın Hürmüz Boğazı’nı Kapatma Senaryosu

İran’ın Hürmüz Boğazı’nı Kapatma Senaryosu

İşbirliği Alanları Türkiye’nin petrol (%50) ve doğalgaz (%20) ihtiyacının karşılanması Güney Pars doğalgaz yataklarının belirli fazlarının TPAO tarafından işletilmesi İran ve Türkmenistan doğalgazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşınması Avrupa ve Asya arasında transit ulaşım Ticaretin geliştirilmesi Sünni ve Şii halkların birbirlerine yakınlaşması

Sorun Alanları NATO Füze Kalkanı Irak’taki gelişmeler Suriye krizindeki farklı politikalar Nükleer silah üretim çalışmaları Füze teknolojileri geliştirme gayretleri Sünni ve Şii halklar arasında gerilim Transit ulaşım sorunları

Öneriler Nükleer krizin diyalog ve müzakerelerle çözümüne destek İran’ın küresel sisteme uyum girişimlerine destek Nükleer krizin diyalog ve müzakerelerle çözümüne destek İran nükleer çalışmalarının şeffaf hale getirilmesi İran’ın güdümlü füze çalışmalarının takibi Türkiye’nin hava savunma sistemlerinin geliştirilmesi

Öneriler Şii-Sünni gerilimini düşürecek kültürel etkileşimin artırılması Doğalgaz çıkarılması ve Avrupa’ya ulaştırılması konusunda işbirliği Ticaretin geliştirilmesi Transit ulaşım sorunlarını çözülmesi tarihi ipek Yolunun tekrar canlandırılması

Haliç Üniversitesi Öğretim Üyesi ve BİLGESAM Bşk. İRAN’IN ORTA DOĞU POLİTİKASI Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Haliç Üniversitesi Öğretim Üyesi ve BİLGESAM Bşk.

İran’ın Nükleer Enerjiyle İlgili Taraf Olduğu Uluslararası Kurum ve Antlaşmalar 1956 yılında UAEA (UAEK) statüsünü imzalayan İran 1958’de UAEA’ya üye olmuştur. İran Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması’nı da 1968 yılında imzalamış ve 1970’de de onaylamıştır. NPT’nin 3 temel ilkesi Nükleer yayılmanın önlenmesi Barışçıl nükleer enerji kullanımı İran’ın komşuları olan İsrail, Pakistan ve Hindistan ise NPT’yi hala imzalamamışlardır.

Dinlediğiniz İçin Teşekkürler...