Kabuk ve Kısayollar BİLGİSAYAR PROGRAMCILIĞI BÖLÜMÜ AÇIK KAYNAK İŞLETİM SİSTEMİ DERSİ Kabuk ve Kısayollar

İçerik Kabuklar Çevre değişkenleri Kısayollar

Kabuk (Shell) Nedir? Kabuk, kullanıcıların sistem ile etkileşimlerini sağlayan bir uygulama programı, bir arayüzdür. Bu program sisteme oturum açıldığında belleğe yüklenir. Sistemde geçerli olan kabukların listesi, /etc/shells dosyasında tanımlanmıştır. Linux sistemlerde en çok kullanılan kabuk BASH (Bourne Again Shell) dir. Linux sistemlerdeki kabuk çeşitliliği Unix tabanlı sistemlerdeki gelişimin bir sonucudur.

Kabuklar

Aktif Kullanılan Kabuk Hangi kabuğu kullandığınızı echo $SHELL komutunu yürüterek öğrenebilirsiniz

Kullanılan kabuğun değiştirilmesi Oturum açıldığında kullanılacak kabuğu kalıcı olarak chsh komutu ile değiştirebilirsiniz. Yapılan değişiklik /etc/passwd dosyasındaki ilgili alana yazılır ve bir sonraki oturumda etkin olur.

Kabuğun Görevleri Program Yürütme Değişken ve İsim Yerine Koyma Giriş/Çıkış Yönlendirme Çevre Yönetimi Yorumlayıcı Programlama Dili

Çevre Değişkenleri Kabuğun içinde bulunduğu ortamla ilgili bilgileri içerir. Bu değişkenlerin bazıları sonradan kullanıcılar tarafından ihtiyaçları doğrultusunda değiştirilebilir. Bir genelleme yapmak gerekirse çevre değişkenleri Sistem tanımlı özel kabuk çevre değişkenleri Yeniden tanımlanabilen sistem öntanımlı özel kabuk çevre değişkenleri Kullanıcı tanımlı kabuk değişkenleri olmak üzere üç gruba ayrılabilirler. Ortak özellikler olarak çevre değişkenleri büyük harflerle tanımlanmışlardır. Bu değişkenlerin listesi set komutu yürütülerek görülebilir.

Önemli Çevre Değişkenleri (1) HOME     : Kullanıcının ev dizininin dosya sistemindeki yerini tutan çevre değişkenidir. Kullanıcı hesabında belirlenip oluşturulan ev dizini bilgisi sabittir. Kullanıcı oturum açtığında ev dizini yolu bu değişkene otomatik olarak atanır. USER     : O anda oturum açmış kullanıcının kullanıcı adını verir PS1        :PS1:Kullanıcıdan komut beklerken gösterilecek yazı, prompt formatını tutan çevresel değişkendir. SHELL    : Linux’te kullanılan kabuklardan herhangi birisi oturum açıldığında kullanılmak üzere varsayılan oturum kabuğu (Login Shell) olarak kullanılır. Bu çevre değişkeni kabuk programının dosya sistemindeki yerini (path) tutar.

Önemli Çevre Değişkenleri (2) PATH: PATH çevre değişkeni sistem yada kullanıcı komut yürütmek istediğinde kabuğun bu programın çalıştırılabilir dosyasını nerelerde arayacağı bilgisini tutar (dizinler arasında “:” ayıracını kullanır). Saatin kaç olduğunu öğrenmek için /bin/date komutu yerine date komutunun yeterli olması bu değişken sayesindedir. PATH değişkenine bir dizin eklemek için [gulshat@localhost]#PATH=$PATH:/root/bc/ [gulshat@localhost]#export PATH [gulshat@localhost]# echo $PATH komutlari yürütülmelidir

Bazı Çevre Değişkenleri OSTYPE :Bourne Again Shell’in üzerinde çalıştığı işletim sistemini tanımlayan bir karakter dizisini otomatik olarak atadığı bir çevre değişkenidir. TERM : Geçerli olarak kullanılan terminal ismini tutan çevresel değişkendir. MAILCHECK: Bu değişken yeni e-posta geldiğinde kullanıcının ne kadar zaman aralıklarıyla bilgilendirileceği bilgisini tutar. PWD :Şu anda içinde bulunulan dizinin dosya sistemindeki yerini tutan çevresel değişkendir. LAST COMMAND(_): Kullanıcın çalıştırdığı son komutun adını yada atanan çevre değişkeninin değerini gösterir.

Kısayollar <Ctrl><Alt><Fn> (n=1,n=2,…,n=6) X oturumdan konsola geçiş yapmak için kullanılır. Çoğu linux dağıtımı birbirinden bağımsız ve eşzamanlı çalışan 6 standart konsol açar. <Tab> Dosya adı yada komut tamamlamak için kullanılır. <Yukarı Ok>,<Aşağı Ok>,<Page Up>,<Page Down> Daha önce çalıştırılmış komutlara ulaşmak için kullanılır. Komut geçmişi için history komutu da kullanılabilir. <Shift><PageUp>,<Shift><PageDown> Konsol yada terminalde ekrandan çıkmış olan yazıları, çıktıları görmek için kullanılır.

Kısayollar(2) <Ctrl><Alt><+>, <Ctrl><Alt><-> X oturumundaki ekran çözünürlüğünü değiştirmek için kullanılır. <Ctrl><Alt><Backspace> X oturumunu sonlandırmak için kullanılır <Ctrl><Alt><Del> Sistemi yeniden başlatmak için kullanılır. shutdown –r now yada reboot komutlarıyla da aynı işi görürler. <Ctrl><C> Çalışan komutu durdurmak için kullanır. <Ctrl><D> Kullanıcıdan girdi bekleyen komutları sonlandırmak için kullanılır.

Kısayollar (3) Komut satırının başına gelir. <Ctrl><A> Komut satırının başına gelir. <Ctrl><E> Komut satırının sonuna gider. <Ctrl><U> İmlecin (cursor) bulunduğu yerden satır başına kadar siler. <Ctrl><K> İmlecin (cursor) bulunduğu yerden satır sonuna kadar siler. <Ctrl><L> Ekranı temizler (clear komutu da aynı işi yapar).

Kısayollar (4) <Ctrl><S> Konsol yada terminaldeki çıktıyı veya komut girişini durdurur. <Ctrl><Q> Konsol yada terminaldeki çıktıyı veya komut girişine devam eder. <Ctrl><Z> Çalışmakta olan komutu arka plana gönderir. <Ctrl><Insert> Kopyalanan veriyi yapıştırır.

Alias alias isim = 'komut' – alias la = 'ls -a' – Bu bilgi /etc/profile, /home/user/.bash_profile yada /home/user/.bashrc dosyasına yazılabilir. Kabuk içine gömülü alias komutu ile bir komut için takma isimler yada özelleştirilmiş komutlar oluşturulabilir. Özelleştirilen komut seçenek ve parametrelerle genişletilir, ancak orijinal komut kesinlikle yer değiştirmez. ancak komutun adı ile alias tanımlanması durumunda, gerçek komut maskelenmiş olur

Alias Öntanımlı yada sonradan tanımlanan aliaslar unalias komutu ile kaldırılabilir.

Kaynaklar Ders Notları: Mustafa Sarıöz Ders Notları: Gulshat Kulzhabayeva