Bulaştırdıkları Hastalıklar Parazitoloji Anabilim Dalı Keneler Bulaştırdıkları Hastalıklar ve Veteriner Hekimlik Yrd. Doç. Dr. Galip KAYA M.K.Ü. Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı

Kene, kan emme sırasında enfekte canlıdan aldığı etkenleri daha sonra kan emdiği canlılara bulaştırır (Tükürük- Transovarial)

VİRAL ENFEKSİYONLAR Hastalık Konak Görüldüğü Yer Etken Vektör Rusya Bahar-Yaz Humması Insan, Koyun, Kuşlar, Küçük Memeliler, Kuzey Orman Kuşağı, Afrika Virus Ixodes spp., Hyalomma spp., Dermacentor spp., Rhipicephalus spp Kırım Hemorajik Humması İnsan, Sığır, Koyun, Keçi Kemiriciler, Rusya stepleri TÜRKİYE Boophilus spp., Rhipicephalus sp., Omsk Hemorajik Humması Insan Kemiriciler, Sibirya Kolarado Kene Humması Insan, Sincap, Kemiriciler, Kuzey Amerika Kıtası Dermacentor andersoni Orta Avrupa Kene Humması Kemirciler, Koyun, Keçi, İnsan Ixodes spp. Looping İll Koyun, Keçi, Insan (nadiren) Balkanlar ve Ortadoğu Ixodes spp Yakındoğu At Ensefaliti At Yakındoğu Ülkeleri Hyalomma spp At Vebası Afrika, Yakındoğu Sokucu sinekler, Keneler (muhtemelen) Afrika domuz humması Domuz Çeşitli Ülkeler Ornithodorus moubata, Ixodidae

BORRELIA, PASTORELLA, HAEMOBARTONELLA, RICKETSIA, EHRLICHIA ENFEKSİYONLARI Kanatlı Spiroketozu Kanatlılar Çeşitli Ülkeler Borrelia anserina Argas persicus Dalgalı Humma Kemiriciler, Insan Borrelia recurrensis Kene ısırığı, Orta Doğu Borrelia crocidurae Ornithodorus erractus İran Dalgalı Humması İnsan Asya stepler, Akdeniz Borrelia persicus Ornithodoros tholozoni Lyme Disease İnsan, köpek Kuzey Amerika Avrupa Borrelia burgdorferi Ixodes pasificus, I.scapularis, I. ricinus Veba İnsan, Tavşan, Köpek, Kedi, Kemiriciler, Pasteurella pestis Keneler Tularemi Kemiriciler, kedi, koyun Franciella tularensis Kedi Tırmık Hastalığı Kedi, Haemobartonella hensale Çizik, tırmık, Pire ısırığı, Kene ısırığı

BORRELIA, PASTORELLA, HAEMOBARTONELLA, RICKETSIA, EHRLICHIA ENFEKSİYONLARI Rhipicephalus sanguineus Ehrlichia canis Çeşitli Ülkeler Köpek Monositik Ehrlichiosis Ehrlichia platys Trombositik Ehrlichiosis Ixodes ricinus Ehrlichia phagocytophylica Koyun, Keçi, Sığır, Köpek, Yabani Ruminat, Kene Humması Keneler Ehrlichia chafensis USA, Japonya İnsan, Geyik, Kemiriciler Ehrlichiosis Ixodid keneler, Argas persicus Ornithodurus lahorensis Coxiella brunetti Sığır, Koyun, Keçi, İnsan, Kedi Q Humması Rhipicephalus sanguineus, Dermacentor spp. Rickettsia conorii Asya, Avrupa, K. Afrika İnsan, köpek Akdeniz Lekeli Humması Ixodes spp. Rickettsia australis Avustralya İnsan, kemiriciler Avustralya kene Tifusu

PARAZİTER HASTALIKLAR Babesiosis Sığır Koyun, Keçi At Köpek İnsan Çeşitli Ülkeler B. bovis B. bigemina Babesia ovis B. motasi B. caballi, Nuttalia equi B. canis, B. gibsoni, B. microti Ixodes ricinus, B. annulatus, R. bursa R.sanguineus, Haemahysalis spp, D. marginatus Hyalomma spp. I. hexagonus Dermacentor spp Theileriosis T. orientalis Rhipicephalus spp. Tropikal Theileriosis Theileria annulata Anaplasmosis Sığır, Koyun Anaplasma marginale Keneler, Diğer vektörler Hepatozoonosis Amerika Hepatozoon canis A. maculatu Cytauxzoonosis Kedi Cytauxzoon felis Dermacentor variabilis

Kene Felci Bulaştırdıkları diğer hastalıklar Lyme Disease Pasteurella Ehrlichiosis Lyme Disease Pasteurella Q fever Bulaştırdıkları diğer hastalıklar

Bu Hastalıklara Ek Olarak Brucellozis Salmonellozis Listeriozis, gibi ülkemizde yaygın olarak görülen Hastalıkların yayılma ve bulaşmasında rol oynamaktadırlar. Ayrıca, kenelerin salgılarına bağlı olarak Kene felci ve Kene toksikozu gibi Durumlara neden olabilmektedirler.

Korunma ve Kontrol Hiçbir yöntem tam kene eradikasyonu sağlayamamıştır. Keneler açık alanlar da orman, çalılık bol otlu alanlara yayılmış durumdalar. Doğada akarisid ilaçların ulaşamayacağı yerlerde saklanmaktalar. Uygun almayan şartlarda dahi yıllarca canlı kalabilmekler. Çok geniş konak spektrumuna sahiptirler. Akarisidlere karşı ilaç direnci geliştirebilmekteler. Tüm bunlar kene kontrolünü güçleştirmektedir.

Üreme yetenekleri yüksek (3000-7000 yumurta) Birkaç kene dahi ilaçlamadan kurtulduğunda Bir sonraki evrede hızla çoğalıp problem oluşturabilmekteler.

Korunma ve Kontrol Keneler canlılarda güneş görmeyen kısımları tercih ederler. Larva ve nymphler kıllar arasınada yerleşmekteler. Yetiştiriciler olayın öneminden habersiz. Düzenli kene kontrolü ve ilaçlaması yapmıyorlar. Ülkemiz yaban hayatı hakkında bilgiler yetersizdir. Hayvan nakilleri sırasında kene-ilaçlama kontrolü yapılmıyor Bu durum kenelerin üreme ve yayılması için Fırsatlar oluşturmaktadır.

Kişisel korunma Acık renk elbise giyilmeli (Kene kolay görülür) Önlük kolları lastikli, pantolon paçaları çorap içinde olması önerilir. Yüksek otlu, çalılık alanlarda dolaşmaktan kaçınılmalı. Direkt olarak çimlere oturulmamalı (Battaniye v.s.) Böcek kaçırıcılar (DEET) kullanılmalı. Vücut kısımları kene yönünden kontrol edilmeli. Kene görüldüğünde hemen çıkartılmalı (pens v.b.). Direk elle çıkartmaktan kaçınılmalı. Kişisel korunma

İnce uçlu pensler kullanılmalı, Kene çıkartılabilir. İnce uçlu pensler kullanılmalı, Capitulum’dan ve mümkün olduğunca deri yüzeyine yakın tutulmalıdır. Deri

Kenelerin ağız yapısı özeldir. Ayrıca bir salgı ile dokulara yapıştırır. Çıkartma sırasında Dikkatli olunmalıdır.

Kene çıkartılmaya çalışılırken; Gövdesinden sıkıştırılmaz. Üzerine kimyasal sürülmemeli (Amonyak, Eter, Alkol, Benzin vs.) Gövdelerine ateş dokundurulmaz. Gövdelerinde delik açılmaz. Kene daha fazla tükürük çıkararak Enfeksiyon bulaştırma riski artar.  

Barınaklar düzenli inşa edilmeli, Yarık ve çatlaklar kapatılmış olmalı Ahır keneleri Barınaklar düzenli inşa edilmeli, Yarık ve çatlaklar kapatılmış olmalı Düzenli olarak toprağa uygulanabilen temas etkili akarisidler ile bina ilaçlaması yapılmalı. Hayvanlar düzenli olarak kontrol edilmeli ve ilaçlanmalı. Yasal Arınma sürelerine mutlak dikkat edilmelidir. Hayvanlar İçin Korunma Yolları Argas spp. Ornithodorus spp. Otobius spp.

Mera Keneleri En etkili yöntem ilaçlama (Yetersiz!!!) Yeni alınan hayvanlar mutlak kene kontrolünden geçirilmeli ve ilaçlanmalı İlaçlamalar, banyo, dökme veya enjeksiyon tarzına sistemik etkili ilaçlar ile olmalı. Tercihen Organik Fosforlu, Karbamatlı, Piretroitli, Piretrinli İlaçlar kullanılmalıdır.

İlaçlama Hayvanın her yerine yeterli ve etkili dozda ilaç ulaştığından emin olunmalı

Avermektin Grubu ilaçlar kenelere etkili Ancak etkileri geç ortaya çıkar. Etki oluşana kadar kan emme devam eder. Bu süre içerisinde hayvanlara hastalık etkenlerini bulaştırabilir. Direk kontrol için tercih edilmemeli. Destek korunma için kullanılabilir

Meralar Ot yükseklikleri kontrol altında olmalı Çevrede çalılıklar veya aşırı yığınlar olmamalı Hayvanlar düzensiz meralardan uzak tutulmalı Dışardan kesilip getirilen otlar, keneleri meradan ahıra taşımada rol oynamakta.

Kene Populasyonu Çok Fazla İse Mera, Çayırlar, Çalılıklar, Gür otlu alanlar, Çevreye ve diğer canlılara zarar vermeyecek ilaçlar ile alan ilaçlaması yapılabilir. Bir Hektar alana Carbaryl ve Propoxur(2 kg) Deltametrin ve Lambda-cyalotrin (0.003-03 kg) Permetrin (0.03-0.3 kg) Pirimiphos methyl (01-1 kg) Bu tür ilaçlamalar, çevresel etkileri de göz önünde tutularak ancak zorunluluk hallerinde ve uzmanlarca yapılmalıdır.

Ağıllar ve Ahırlar, Gübre atılan alanlar, Çeşme başları, Hayvanların bekletildiği alanlar, Diğer kene bulunması muhtemel alanlar, Yılda en az iki kez ilaçlanabilir. Asıl yapılması gereken, Bölgesel kene faunası ve mevsimsel yayılış durumları belirlenmelidir. Kene üreme ve yayılmasını kontrol altında tutacak taktik yaklaşımlar geliştirilmelidir. Aksi takdirde amaç dışı ve gereksiz ilaç kullanılır. Çevreye zarar verilerek daha başka sorunlar oluşabilir.

Ek Önlemler Dirençli (Yerli) sığır ırkları kullanılmalıdır. Yetiştiriciler hastalıklar ve sistematik mücadele konularında bilgilendirilmeli Aşılama programları uygulanabilir Yerli aşılar geliştirilmeli. İthal alınacak aşılar her alanda ihtiyacı karşılamayabilir.

Ülke çapında, bölgesel özellikte Ulusal kontrol ve korunma programları geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. Veteriner Hekim Teşkilatı Güçlü, yetkili ve etkili bir konuma getirilmelidir. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı yeniden yapılanmalı. Veteriner Teşkilatı Uygar ülkelerde olduğu gibi etkin ve yetkin hale getirilmelidir. Sağlık Bakanlığı ve Çevre Bakanlığında gerekli Veteriner İşleri daireleri kurulmalıdır.

Veteriner Hekimler, Sadece hasta hayvan tedavi etmezler Hayvan Sağlığı görevlerinden sadece biridir. Halk Sağlığı açısından, Zoonozlar Gıda kökenli hastalıklar Kalıntılar Hayvan Refahı Yaban hayatı koruma kontrolü Çevrenin korunması ve kontrolünden de sorumludurlar.

Halk sağlığı denildiğinde Birinci şart koruyucu hekimliktir. Veteriner Hekimler olmaksızın, Koruyucu hekimlik ve Kontrol programları hazırlamak ve başarı ile uygulamak olanaksızdır. Bu günkü Veteriner Hekimlik Teşkilatının sayıca yetersiz kadroları ve tırpanlanan yetkileri ile Kontrol programları uygulamak olanaksızdır.

Veteriner Hekimlik mesleğinin Sorumluluklarını yerine getirmesini sağlayacak, Kanuni düzenlemeler yapılmalı. Yetkilerini ve görev alanlarını kısıtlayan Hatalar en kısa sürede düzeltilmeli. Gelecekte, Aç kalmayan, Üreten Sağlıklı Çocuklar ve Mutlu Bir Toplum İçin Bu meslek hak ettiği yerde olmalıdır. Aslanlı Yol Anıtkabir 15-Nisan 2006

TEŞEKKÜR EDERİM.