Bulaşıcı hastalıklar neden sorun? Birinci basamağın önemi Dr. Naciye Demirel Pratisyen Hekimlik Derneği 18. Pratisyen Hekimlik Kongresi 16 Kasım 2013 , Antalya

Birinci basamakta bulaşıcı hastalıkların önlenmesi; Bulaşıcı hastalıkların önlenmesi ve müdahale yönünden birinci basamakta yapısal ve işleyiş sorunlarımız Birinci basamakta bulaşıcı hastalıkların önlenmesi; Kızamık örneği Polio…

Bulaşıcı hastalıkların önlenmesi ve müdahale yönünden birinci basamakta yapısal ve işleyiş sorunlarımız

Aile Sağlığı Merkezlerinin istek – ihtiyaç – hizmet dengesine uygun planlanmaması: Sadece nüfus sayısına göre planlama Nüfusun özelliklerine ve ihtiyaçlarına uygun planlama olmaması Bölge tabanına dayalı olmaması

Aile hekimliğine kayıtlı nüfus: Kayıtsız nüfus %91 hastanede doğmuyor (TUİK) Nüfusa kayıtlı olmayan kişiler tüm yaş gruplarında % 6, 0 yaş grubunda %12 (TNSA-2008) Aile hekimliğine kayıtsız nüfus % 4 (Edirne-Eskişehir çalışması, Eskiocak Ark.)

Hekim seçme / rekabet: Aynı ASM içinde aile hekimliği biriminin kendi nüfusu dışındakilere hizmet vermemesi/verememesi Dayanışma değil rekabet.. Misafir hasta

Performans baskısı Aşı verilerinin güvenilirliği? Performans olmayan uygulamaların yeterli yapılmaması, yapılan uygulamaların ise veri kaydı eksikliği Performans itirazı kabul edilmesi= aşısız kalması

Sağlık hizmeti dışı “İşyükü” ASM kiralama ve donatma Zorunlu kılınan yeni donanımları sağlama (tabela, engelli girişi, ..) Tıbbi ve tıbbi olmayan sarf malzemelerinin piyasadan temini İnsan çalıştırma Vergi, vd muhasebe işleri

Tedavi edici hizmetlere ağırlık Özellikle hekimlerin tedavi edici hizmetlerde odaklanması

Birinci basamak ekibinin parçalanması ve Ekip çalışmasının zedelenmesi: Aile hekimliği biriminde hekim ve ebe/hemşire/ATT arasında ASM içinde aile hekimliği birimleri arasında Aynı ilçede ASM’ler arasında Aynı ilçede ASM’ler ve TSM arasında

Bireye ve topluma yönelik koruyucu hizmetlerin parçalanması: Bağışıklama Tanı, bildirim, hasta izolasyonu, temaslı takibi Filyasyon Kaynak ve bulaşma yollarına yönelik önlemler Bulaşıcı hastalıkların izlenmesi ve müdahale Bulaşıcı hastalıkların kişinin adresine göre değil, aile hekimliği kaydına göre tasnifi (TSM bölgesi bütünlüğü bile yok!)

Toplum sağlığı merkezlerinin ikili görevi TSM olarak görevleri ASM’ne hekim ve ebe/hemşire görevlendirme

Toplum sağlığı merkezlerinin güçsüz bırakılması Nüfusa ve sağlık kurumu sayısı/ büyüklüğüne oranlı TSM organizasyonu TSM’lerin İnsangücü, araç-gereç, donanım yetersiz bırakılması

663 sayılı KHK ile Sağlık Bakanlığı’nın parçalanması İlçe Sağlık Müdürlüğü Bağlı kurumlar Halk Sağlığı Kurumu Halk Sağlığı Müdürlüğü Kamu Hastaneleri Kurumu Kamu Hastaneleri Birlikleri Özel hastaneler Plk, tıp merkezi, ÖDM, mua. ASM’leri Devlet Hastaneleri E.A. Hastaneleri Üniversite Hastaneleri TSM

TSM’lerin ilçenin/bölgenin sağlık verilerini değerlendirerek; Sağlık ihtiyaçlarını belirlemesi İhtiyaçlara uygun planlama yapabilmesi mümkün değil...

TTB GENEL PRATİSYENLİK ENSTİTÜSÜ BULAŞICI HASTALIKAR VE KONTROLÜ Klinik Modülü ÖĞRENİM HEDEFLERİ: Bulaşıcı hastalıkların toplum sağlığı açısından önemi ve önlenebilirliği konusunda bilgi kazanmak. Bulaşıcı hastalıklarla ilgili temel kavramlar konusunda bilgi kazanmak Bulaşıcı hastalık çıkmadan önce alınması gereken önlemler konusunda bilgi ve beceri kazanmak -Topluma ve bireye yönelik -Çevreye yönelik Bulaşıcı hastalık çıktıktan sonra yapılması gereken işlemler hakkında bilgi ve beceri kazanmak, -Enfeksiyon kaynağına yönelik işlemler -Bulaşma yoluna yönelik işlemler -Sağlam kişilere yönelik işlemler Bulaşıcı hastalıkların tanı ve tedavisi, bildirimi ve incelemesiyle ilgili rehberlerin kullanımı konusunda bilgi ve beceri kazanmak.

TTB GENEL PRATİSYENLİK ENSTİTÜSÜ BULAŞICI HASTALIKAR VE KONTROLÜ Klinik Modülü ÖĞRENİM HEDEFLERİ: Gastrointestinal sistem ile ilgili bulaşıcı hastalıklar konusunda (kolera, salmonella, tifo, dizanteri, hepatitler başta olmak üzere) bilgi ve beceri kazanacak: Tanı koymak, gaita örneği almak, gaitadan yayma yapmak, ayrım yapmak (sevk kararı), tedavi etmek (Oral ve parenterel rehidratasyon, tedavi, ilaç), kişi ve çevresine yönelik koruyucu önlemleri belirlemek, uygulamak Tonsillit, sinüzit, otit, akut ve kronik bronşit, pnömoni ve tüberküloz başta olmak üzere solunum sistemi ile ilgili bulaşıcı hastalıklar konusunda bilgi ve beceri kazanacak: Tanı koymak, boğaz sürüntüsü, balgam örneği, timpanosentez, akciğer grafisi, değerlendirme, ayrım yapmak, kişiye ve çevresine yönelik koruyucu önlemleri belirlemek, uygulamak Genitoüriner sistem enfeksiyonları ve cinsel yolla bulaşan hastalıklar ile ilgili bilgi ve beceri kazanacak: Tanı koymak, idrar incelemesi,üretral ve genital akıntının değerlendirilmesi (görüntü, koku, taze yayma ve gram boyaması, KOH yayması), ayrım yapmak, kişiye ve çevresine yönelik koruyucu önlemleri belirlemek ve uygulamak

TTB GENEL PRATİSYENLİK ENSTİTÜSÜ BULAŞICI HASTALIKAR VE KONTROLÜ Klinik Modülü ÖĞRENİM HEDEFLERİ: Deri ve yumuşak doku ve kemik enfeksiyonları konusunda bilgi ve beceri kazanacak: Tanı koymak, ayrım yapmak, tedavi etmek, kişiye ve çevresine yönelik koruyucu önlemleri belirlemek ve uygulamak Santral sinir sistemi ile ilgili bulaşıcı hastalıklar konusunda bilgi ve beceri kazanacak: Tanı koymak, laboratuar incelemeleri (lomber ponksiyon), ayrım yapmak, kişiye ve çevresine yönelik koruyucu önlemleri belirlemek ve uygulamak Kızamık, kızamıkçık, kabakulak,difteri, tetanoz, tüberküloz, hepatitler, kızıl başta olmak üzere çocukluk çağına özgü bulaşıcı hastalıklar konusunda bilgi ve beceri kazanacak: Tanı koymak, laboratuar incelemeleri, ayrım yapmak, tedavi etmek, kişiye ve çevresine yönelik koruyucu önlemleri belirlemek ve uygulamak Kuduz, sıtma, trahom, brucella, tüberküloz, bakteriyel endokardit hastalıkları konusunda bilgi ve beceri kazanacaklardır: Tanı koymak, laboratuar incelemeleri, ayrım yapmak, tedavi etmek, kişiye ve çevresine yönelik koruyucu önlemleri belirlemek ve uygulamak.

Birinci basamakta bulaşıcı hastalıkların önlenmesi Kızamık örneği ve polio…

EPİDEMİYOLOJİK SÜRVEYANS HASTALIK KONTROLÜ BİRİNCİL SAĞLIK HİZMETLERİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ ÇEVRE SAĞLIĞI ÖNLEMLERİ Uçku R, Ünal B.ODD Bulaşıcı Hastalıklar,, ODD Sağlık Çalışanının El Kitabı, TTB 21

Bulaşıcı Hastalıkların Bildirimi Sistemi Yönergesi 24.02.2004/1534 http://www.saglik.gov.tr/extras/dokuman/bhastalik_tedavi.pdf

Kızamık; Vücutta yaygın makülopapüler döküntü ile seyreden Yüksek ateş, burun akıntısı, gözlerde kızarıklık (konjunktivit) ve öksürüğün eşlik ettiği Kişiden kişiye damlacık yoluyla çok kolay bulaşabilen viral bir hastalıktır. İhbarı ve bildirimi zorunlu bir hastalıktır. Etkili aşılanma ile hastalıktan korunmak mümkündür.

Aşılama programları öncesinde, yaklaşık dört yılda bir salgınlarla seyretmekte idi. Kızamık aşısının aşılama programlarına girmesi ve kapsayıcılığın giderek artmasıyla; salgın insidansları düşmüş ve salgınlar arası dönemler uzamıştır. Duyarlı insanlar arasında ikincil atak hızı %90’dan fazla olup bulaşıcılığı en yüksek hastalıklardan biridir.

BULAŞMA Hava yollarındaki damlacıkların solunmasıyla Enfekte kişilerin burun ve boğaz sekresyonlarının doğrudan ya da dolaylı (kontamine nesneler aracılığıyla vb) temasıyla Kızamık hastalığı olan kişiler; döküntünün başlamasından 4 gün öncesine, döküntünün sona ermesinden 4 gün sonrasına kadar bulaştırıcı kabul edilmektedir. Maruziyet sonrası, belirtilerin başlamasına kadar olan inkübasyon süresi ortalama 10-12 gündür (7-18 gün).

Enfeksiyon zinciri Filyasyon Çevresel önlemler Sürveyans Etken Kaynak çıkış yolu Bulaşma yolu Konak giriş yolu Duyarlı konak Bağışıklama Bağışıklama Temaslı takibi Bildirim Örnek alma gönderme İzolasyon İzolasyon önlemleri önlemleri Filyasyon Çevresel önlemler Sürveyans 26

Bağışıklama: Yaşına göre tam aşılı olması 6-9 ay: M-Vac, 9-12 ay: KKK 12 ay: KKK 1.doz Anasınıfı: KKK 2.doz Okul aşılaması: Ana sınıfında olmamışlara KKK 2. doz 1980-1991 doğumlular: 1 doz KKK aşısı Askeri birliklere 1 doz KKK aşısı Aşısız, eksik aşılıların aşılarının tamamlanması

aileyi bilgilendiriniz, Eliminasyon programının hedeflerine uygun olarak sürveyansta duyarlılığı (tüm vakalara ulaşabilmek) arttırmak gerekmektedir. Makülopapüler döküntülü tüm vakalar şüpheli vaka olarak adlandırılmalı, OLASI KIZAMIK /kızamıkçık şüphesi ile yaklaşılmalı ve incelenmelidir. Makülopapüler döküntülü vakanın SICAK VAKA olup olmadığını değerlendir AİLE HEKİMİ SICAK VAKA değil SICAK VAKA Vaka Bildirim ve Laboratuvar İstek ve Sonuç Formunu (Ek 1) doldur Vaka İnceleme Formunu (Ek 2) doldur Serum al Vaka Bildirim ve Laboratuvar İstek ve Sonuç Formunu (Ek 1) doldur Vaka İnceleme Formunu (Ek 2) doldur Serum al İdrar al Nazofarengeal sürüntü al Hastanın izolasyonu konusunda aileyi bilgilendiriniz, TSM’ne gönderiniz

Temaslı gebe ve 0-6 ay arası bebek ise, 5 ml serum alınır: Gebeden IgM, IgG Bebeğin annesinden IgG Anne IgG negatif ise temastan itibaren 6-8 gün içinde IVIG uygulanması gerekir.

Kızamık, kızamıkçık BİR SAĞLIK ÇALIŞANI OLARAK RİSK ALTINDASINIZ! HASTALARINIZ VE YAKINLARINIZ İÇİN RİSK OLUŞTURABİLİRSİNİZ! Kızamığa karşı bağışıklık durumunuzu bilmiyorsanız En az bir ay ara ile iki kez olacak şekilde kızamık içeren aşıyla MUTLAKA AŞILANINIZ!

POLİO ERADİKASYONU STRATEJİLERİ Rutin aşılama çalışmaları Destek aşılama çalışmaları Ulusal aşı günleri Mop-up aşılama çalışmaları AFP ve vahşi poliovirus sürveyansı

EKSİK AŞILARIN TAMAMLANMASI Ulusal aşı takviminde polio aşılaması Ölü aşı (IPV): Beşli karma aşının içinde 2,4,6 ve 18.aylarda Dörtlü karma aşının içinde İlkokul 1. sınıfta Toplam 5 doz Canlı aşı (OPV): Beşli karma aşı ile birlikte 6. ve 18. aylarda iki kez, Toplam 2 doz http://www.hisam.hacettepe.edu.tr/chbhastalik/sunum/AhmetOzlu.pdf, 08.1.2013

Destek aşılaması Mop-up http://www.hisam.hacettepe.edu.tr/chbhastalik/sunum/AhmetOzlu.pdf, 08.1.2013

Akut Flask Paralizi (AFP) Nedenleri İncelemenin amacı, nedenin polio virüsünün varlığını genotipi dahil aramaktır! 35

Akut flask paralizi sürveyansı Şüpheli AFP vakası: 15 yaşından küçük bir kişide şiddetli travma haricinde, herhangi bir nedenle akut flask paralizi olması, 15 yaşından büyük kişilerde hekimin klinik olarak poliodan şüphelendiği akut flask paralizili hastalar. Bir şüpheli vaka saptandığında ise hemen telefon ile İl Halk Sağlığı Müdürlüğüne bildirilir, vaka bildirim formu doldurulur, vaka araştırması yapılır.

ÜLKEMİZDE AFP SÜRVEYANSI Bildirimden sonraki ilk 48 saat içinde vaka araştırmasına başlanır. Uygun gaita numunesi: Paralizi başlangıcından sonraki ilk 14 gün içinde, en az 24 saat aralıkla iki gaita numunesi alınarak, soğuk zincir kurallarına !! (buzlukta bekletilecek) uyarak 72 saat içinde laboratuvara gönderilmeli.

ÜLKEMİZDE AFP SÜRVEYANSI

60. günde?? Vaka, doktor ve ekibi ile ziyaret edilerek son haliyle ilgili 'Vaka İnceleme Formu' doldurulur.

AFP SÜRVEYANSININ İZLENMESİ Sürdürülen AFP sürveyansının uygun nitelikte olup olmadığı performans göstergeleri ile izlenmekte ve değerlendirilmektedir. Gösterge Hedef 15 yaş altındaki her 100.000 1 olgu / 100.000 kişide polio dışı AFP vakası 'Uygun' gaita numunesi toplanan AFP vakalarının oranı % 80

Bir Kasım 2013 İtibarıyla Türkiye ve DSÖ Avrupa Bölgesinde Polio Sürveyansı Göstergeleri Ülke Yıl Bildirilen AFP olgu sayısı Polio Dışı AFP Hızı İnceleme için Specimeni yeterli AFP % Toplam Doğrulanmış Polio sayısı Wild virüs doğrulanmış olgu saysı Türkiye 2013  148  0.9  76   0 DSÖ Avrupa Bölgesi  1278  1.3  88 2012  172  81  1512  89 2011  196  1.0  1544  87 2010  215  1.1  74  2087  1.2  86   478 2009  169  0.8  1363  84 http://apps.who.int/immunization_monitoring/en/diseases/poliomyelitis/afpextract.cfm, 08.11.2013

İLİMİZDE AKTİF AFP SÜRVEYANSININ YAPILANMASI Her görüşmenin sonunda AFP olgusu olup olmadığı belirtilir. (Vaka yok ise 'Vaka Yoktur' şeklinde belirtilmeli) Açıklama kısmına bu görüşmede önemli bulduğunuz ifadeler not edilir. İki haftada bir hazırlanan form İl Halk Sağlığı Müdürlüğü Aşı Programları Şubesine bildirilir İl Halk Sağlığı Müdürlüğü ise 'AFP aktif sürveyans il izlem formu' ile çalışmaların sonucunu Sağlık Bakanlığı'na bildirir.

AKTİF SÜRVEYANS İZLEM FORMU

Bulaşıcı hastalıklarla ilgili gerçekleri bilmek istiyoruz: Vaka sayısı Vakaların yaş gruplarına dağılımı Vakaların bölgelere dağılımı Aşılılık durumu Virus özellikleri .. Kanıta dayalı tıp uygulaması

Günümüzde sağlık sistemleri açısından en temel sorun, eşitsizlik ve yoksulluktur. En alttakilerin sağlık hizmetlerine ulaşması konusunda gerek dünya düzeyinde ülkeler arasında, gerekse ülkeler içinde ciddi eşitsizlikler söz konusudur. Bu eşitsizlikler, toplumsal eşitsizliklerin bir yansımasıdır. Bunların giderilmesi de , ancak toplumsal eşitsizliklerin giderilmesi ile mümkündür. Bununla birlikte, toplumsal eşitsizliklerin en derin olduğu bölgelerde bile,yaygın ve eşitlikçi biçimde sunulan birinci basamak sağlık hizmetlerinin sağlığın geliştirilmesinde ve sağlık eşitsizliklerinin azaltılmasında çok etkili olduğu gösterilmiştir. Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri Birikimimiz: 2000-2004 Türkiye Fortoğrafı, Zeliha Öcek, Ata Soyer, TTB 2007

EŞİTLİKLİK HAKKANİYET Yoksullar Yoksunlar Bulaşıcı hastalıklardan en fazla zarar görecek onlar.. En fazla sağlık hizmetine ihtiyacı olanlara ihtiyacı kadar hizmet sunmalıyız.