Öğretim İlke ve Yöntemleri Yrd. Doç. Dr. Cenk Akbıyık Bilgiyi İşleme Modeli Öğretim İlke ve Yöntemleri Yrd. Doç. Dr. Cenk Akbıyık

Bilgiyi işleme modeli, insanın bilişsel süreçlerini bilgisayar teknolojisine benzeterek açıklamaya çalışan bir modeldir.

Bu model insanın bilişsel yapısını duyusal kayıt, kısa süreli bellek ve uzun süreli bellek adı verilen veri depolama yapılarından oluştuğunu ileri sürer.

Bilgi; dikkat, tekrar, kodlama gibi bilişsel süreçler ile bir depodan diğerine aktarılmaktadır.

Modeldeki yapılar insan sinir sisteminde var olduğu kabul edilen yapılardır. Bilgi depoları nöronlar arası bağlar, bilişsel süreçler ise beyindeki elektrokimyasal değişmeler ile açıklanmaktadır.

Duyusal Kayıt Kısa Süreli Bellek Uzun Süreli Bellek Uyarıcılar Dikkat ve Algı Kodlama ve Tekrar Tekrar Geri Çağırma Anısal Anlamsal İşlemsel

Modele göre uyarıcılar duyu organları ile algılandıktan sonra duyusal kayıt adı verilen bir birime ulaşır.

Duyusal kayıttaki bilgi, uyarıcının kopyası biçimindedir Duyusal kayıttaki bilgi, uyarıcının kopyası biçimindedir. Duyusal kayıt biriminin kapasitesi sınırsızdır. Ancak bilgi duyusal kayıtta çok kısa bir süre kalabilmektedir. Her bir duyu organı için ayrı bir duyusal kayıt deposu olduğu düşünülmektedir.

Beklenti ve dikkat süreçlerinin etkisiyle duyusal kayıtta bulunan bilgilerin bir kısmı kısa süreli belleğe iletilmek üzere seçilmektedir.

Duyusal kayıttaki bilgilerden dikkat edilen ancak çok küçük bir bölümü kısa süreli belleğe aktarılmaktadır.

Uyarıcıların aralıksız, ardı ardına verilmesi durumunda bilgi henüz seçilip aktarılamadan duyusal kayıttan silinmektedir.

Seçilen bilgiler duyusal kayıttan kısa süreli belleğe aktarılmaktadır.

Kısa süreli belleğin işlevi bilgileri kısa süreliğine depolayıp onlar üzerinde çeşitli işlemler (kodlama, anlamlandırma, karşılaştırma vs.) yapılmasını sağlamaktadır. Bu yüzden kısa süreli belleğe işleyen bellek adı da verilmektedir.

Kısa süreli bellek hem kapasite hem de zaman açısından oldukça sınırlıdır.

Araştırmalar kısa süreli bellekte 5-9 arasında bilgi parçasının yalnızca 20 saniyeye kadar tutulabildiğini göstermektedir.

Daha fazla bilginin kısa süreli bellekte tutulabilmesinin bir yolu bilginin gruplanmasıdır. Örneğin 5 3 4 5 7 6 biçimindeki 6 birimden oluşan bir sayı dizisi 53 45 76 biçiminde gruplanırsa 3 birim olarak kısa süreli bellekte saklanabilmektedir.

Kısa süreli bellekte bilgiyi daha uzun sürelerle tutmanın yolu ise zihinsel tekrardır.

Kısa süreli bellekteki bilgilerin bazıları işlem gördükten sonra depolanması için uzun süreli belleğe iletilirken bazıları unutulmakta bazıları ise depolamaya gerek görülmeden tepki üreticilere gönderilmektedir. Örneğin bazen zihinden yapılan bir toplama işleminin sonucu kısa süreli bellekte hesaplandıktan sonra bu bilgi tepki üreticiye gönderilerek sonucun yazılması sağlanmakta ancak bu bilgi uzun süreli bellekte depolanmamaktadır.

Yeni bilgilerin sunulmasında kısa süreli belleğin sınırlılıkları dikkate alınmalıdır. Bilginin hızlı ve sürekli biçimde aktarılmaya çalışılması yerine aralıklarla, farklı biçimlerde aktarılması daha yerindedir.

Ayrıca otomatikleşmenin kısa süreli bellek üzerine binen yükü azalttığı belirlenmiştir. Yetkin bir şekilde öğrenilen bilgiler çok az zihinsel işlem görerek tepkiye dönüştürebilmektedir.

Uzun süreli bellek, bilginin sürekli olarak depolandığı bölümdür Uzun süreli bellek, bilginin sürekli olarak depolandığı bölümdür. Bilginin uzun süreli bellekte depolanması, nöronlar arasında kurulan bağlar yolu ile olmaktadır.

Uzun süreli belleğin kapasite ve süre açısından sınırsız olduğuna ilişkin bazı kanıtlar bulunmaktadır.

Ancak doğru biçimde anlamlandırılmış ve kodlanmış bilgiler uzun süreli bellekten geri çağrılabilmekte yani hatırlanabilmektedir.

Bilginin uzun süreli belleğe aktarılmasında tekrar etme, kodlama, örgütleme gibi zihinsel işlemler devreye gitmektedir.

Uzun süreli belleğin anısal, anlamsal ve işlemsel olarak üç bölümden oluştuğu düşünülmektedir.

Anısal bellek, kişisel yaşantılarımızın depolandığı birimdir Anısal bellek, kişisel yaşantılarımızın depolandığı birimdir. Anısal bellek yaşantılarımızın bire bir olmayan görüntülerini depolamaktadır.

Sonrakiler öncekileri bozduğu için sürekli tekrar eden olağan yaşantıların anısal bellekte yer bulması zordur. Özel, olağandışı olaylar çaba gerektirmeksizin anımsanabilir.

Anlamsal bellekte ise kavramların ve olguların bilgisi depolanmaktadır.

Anlamsal bellekteki bilgiler ağlar ve şemalar biçiminde birbirlerine bağlanarak depolanmaktadır.

Anlamsal bellekteki bilgiler hem görsel hem de sözel olarak depolanabilmektedir. Her iki biçimde depolanmış bilginin geri çağrılması daha kolay olmaktadır.

Bir işin nasıl yapılacağı ile ilgili bilgiler ise işlemsel bellek denen birimde depolanmaktadır.

Bilginin işlemsel bellekte depolanarak belirli bir örüntü oluşturması zor ve zaman alıcıdır. Ancak işlemsel bellekte depolanmış bilgiler kolay kolay unutulmamaktadır. Tekrar ve otomatikleşme bilginin işlemsel bellekten çağrılmasını kolaylaştırmakta, sergilenen davranışların akıcı olmasını sağlamaktadır.

Kaynaklar Erişti, B. (2013). Bilgi İşleme Kuramı. G. Can, (Ed.), Eğitim Psikolojisi. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını: Eskişehir. Senemoğlu, N. (2005). Gelişim Öğrenme ve Öğretim, Kuramdan Uygulamaya. Gazi Kitabevi, Ankara. http://acikders.ankara.edu.tr/ http://www.psikolik.com/ http://www.egitimpsikolojisi.com/ http://notoku.com/