NOKTALAMA İŞARETLERİ 1) NOKTA Tamamlanmış cümlelerin sonuna konur. Tüm gün araba sürdük. Sonra bir yerde mola verdik . Acıkmıştık . Kısaltmalardan sonra kullanılır. prof . doç . dr . gr . Sıralama sayılarında ‘‘_(i)nci ’’ yerine kullanılır. III . Mehmet 1 . sınıf 3 . baskı Günü belli olan tarihlerin yazımında kullanılır. 19 . 08 . 2006 Saat ile dakika arasında kullanılır. 13 . 15 23 . 45

Bölümleri, grupları sıralamada sayı ve harflerden sonra kullanılır. Sıfatlar ikiye ayrılır: a . Niteleme Sıfatları b . Belirtme Sıfatları Sayı basamakları arasına, okunmayı kolaylaştırmak için konur. 480 . 500 . 000 Matematikte çarpı işareti yerine kullanılır. 2 . 5 = 10 Cümle değerindeki cevap sözlerinin sonuna konur. -Bunu sana kim söyledi? -Arkadaşım . -İnandın mı? -Evet . NOT: Kuruluş adlarının ilk harflerini yan yana getirerek yapılan alışılmış ve kalıplaşmış kısaltmalarda nokta kullanılmaz. TBMM MTA PTT TRT BM

2) VİRGÜL Eş görevli sözcükleri ve sözcük gruplarını ayırmada kullanılır. Anasına, bacısına, köyüne hasret yaşadı yıllarca. Onun için dans etmek, şarkı söylemek bir tutkuydu adeta. Sıralı cümleleri ayırmada kullanılır. Kalktı, kitaplarını topladı, paltosunu giydi, koşarak dışarı çıktı. Yüklemden uzak kalmış özneden sonra kullanılır. Dedesi, sert görünüşüne ve soğuk duruşuna rağmen olanlara hiç ses çıkarmadı. Cümlede vurgulanmak istenen öğeden sonra kullanılır. Uyumak, günlerce, haftalarca uyumak istiyordu. Kapıda, icra memuruna benzeyen takım elbiseli biri duruyordu.

Seslenme sözcüklerinden ve hitaplardan sonra kullanılır. Arkadaşlar, aranızda benimle gelmeye cesareti olan var mı? Canım Annem, Değerli Misafirler, Anlam karışıklığını önlemek amacıyla kullanılır. Hasta, doktora yardım etti. Bu, odayı rahatça ısıtır. Arasözlerin ve aracümlelerin başında ve sonunda kullanılır. Bu konuda, emin olabilirsin, senden daha çok kaygılanıyo- rum. Cümlede tırnak içerisine alınmamış doğrudan aktarma cümlelerinin başına ve sonuna konur. Bana sık sık, umudunu yitirme, diyordu. Sonra görüşürüz, diyerek yanımızdan ayrıldı.

Ünlemlerden ve ünlem değerindeki sözcüklerden sonra kullanılabilir. Bu durumda ünlem işareti cümlenin sonuna konur. Yaşasın, maçı kazandık! …….. Yaşasın! Maçı kazandık. Ah, neler çektim bir bilsen! …. Ah! Neler çektim bir bilsen. Cümle başında kullanılan ‘‘Evet, Hayır, Lütfen’’ gibi sözcüklerden ve yine ‘‘Ancak, Oysa, Kaldı ki, Gerçi, Ne var ki’’ gibi cümle başı bağlaçlarından sonra kullanılır. Evet, bunu ona ben söyledim. Hayır, bunu bana yapamazsın. Lütfen, benimle böyle konuşma. Gerçi, sana güvenilmeyeceğini söylemişlerdi. Halbuki, bu iş için ne çok emek sarf ettik. Kesirleri tam sayılardan ayırmakta kullanılır. 96, 3 3, 14

NOT: Arasöz ile aracümlelerin başında ve sonunda virgül yerine kısa çizgi ya da parantez de kullanılabilir. Köyünü -o şirin insanların olduğu yeri - bir türlü unutamıyordu. Köyünü (o şirin insanların olduğu yeri) bir türlü unutamıyordu. NOT: Ad ya da sıfat tamlamasıyla oluşan sözcük öbeklerinde son tamlayanla tamlanan arasına ya da tamlayanla ilk tamlanan arasına virgül konmaz. Bu kitapta yalın, çarpıcı, özgün, benzetmelerle karşılaşıyoruz. Kitabın, kapağı, önsözü ve kaynakçası henüz tamamlanmadı. NOT: Cümlede ‘‘ile, ve, veya, ya da, yahut ’’ gibi bağlaçlardan sonra virgül kullanılmaz. Onu ve, onun gibileri iyi tanırım. Çay ya da, kahve ikram edebilirim. NOT: ‘‘-ıp , -ip’’ zarf fiil eki almış eylemsilerden sonra virgül kullanılmaz. Yemeğini yiyip, rahat bir uyku çekecekmiş.

3) NOKTALI VİRGÜL Öğeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır. Profesör, öğrencinin yüzüne sert sert baktı; sorusunu tekrar etti. Telefon çaldığında, hala yataktaydım; arayanı tahmin edebiliyordum. Aralarında öğe ortaklığı bulunmayan; fakat anlamca birbirini tamamlayan bağımsız sıralı cümlelerin arasına konur. Bütün gün yağmur yağdı; evin içine tıkılıp kaldım. Öğretmen kompozisyonu çok beğenmiş; kompozisyonum yarışmaya gönderilebilirmiş.

Cümlede sıralamalar ya da gruplamalar arasında tür farkı olduğunda, bu farklılığı göstermek amacıyla kullanılır. Yazarlardan Orhan Pamuk’u, Reşat Nuri’yi; şairlerden Cemal Süreyya’yı, Orhan Veli’yi severdi. Bir çelişkiyi ya da karşıt durumu bildiren sıralı cümlelerde, iki cümlenin arasına noktalı virgül konur. Karşıtlık ya da çelişki ilgisi bir bağlaçla sağlanmışsa (ama, fakat, lakin, yalnız, ancak, çünkü, yoksa, oysa vb.) noktalı virgül bağlaçtan önce kullanılır. Çok çalıştı; fakat birinci olamadı. Gelmeyecek; çünkü yalan söylediğini anladı. İki gözü iki çeşme ağlıyor; babası her şeyi öğrenmiş. Gitmemiz gerekiyor; davetlilere ayıp olacak. Anlam karışıklığını önlemek için kullanılır. Esra; Nurcan, Ayşe ve Seda gibi çalışkan bir kız değildi.

4) İKİ NOKTA Ardından örnekler verilip açıklamalar yapılacak cümlelerin sonuna konur. Zamirler ad durum eklerini alabilirler: beni, buna, şundan, neyde… Aklımda tek bir soru vardı: Evlenme teklifi ederse ne diyecektim? NOT: ‘‘İki nokta’’dan sonraki açıklama, cümle niteliğindeyse cümleyi oluşturan ilk sözcük büyük harfle başlar. Cümle niteliği taşımıyorsa ya da örnekler sıralanıyorsa küçük harfle başlar.

Tırnak içinde aktarılan doğrudan aktarma cümlelerinde tırnaktan önce konur. Adam arkaya dönüp: ‘‘Biraz sessiz olursanız sevinirim.’’ dedi. Roman, öykü tiyatro gibi yazı türlerindeki karşılıklı konuşmalarda, konuşma çizgisinden önce konur. Babam dönerek: - Bunu hanginiz yaptınız, açıkça söyleyin, dedi. Matematikte bölü çizgisi yerine konur. 6 : 2 = 3

5) ÜÇ NOKTA Örneklerin sıralandığı cümlelerde, cümlenin benzer örneklerle sürdürülebileceğini anlatmak için kullanılır. İki heceli bazı sözcükler ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlülerini düşürürler: burun, göğüs, fikir … ! ! ! Yemeğe katılacak malzemeler: beyaz et, domates, fasulye, patlıcan ve biber. Eksiltili (yüklemi herhangi bir nedenle söylenmemiş) cümle- lerin sonuna konur. Onu bir görebilsem… Seni elime bir geçirirsem …

Önce kesilen elektrikler … Ardından bir rüzgar uğultusu … Düşen yıldırımın sesi … Bir yazıdan alınan bölümlerde atlanan yerleri göstermek için kullanılır. ‘‘(…) Fransız İhtilali ile birlikte feodalite ve onun siyasi yapısı ortadan kalkar; aristokratların mutlu yaşantılarına son verilir.’’ Söylenmek istenmeyen sözler ve isimlerin yerine kullanılır. Gözaltında tutulan …, suçu işlediğini itiraf etti.

6) SORU İŞARETİ Soru cümlelerinin sonuna konur. Siz de mi böyle düşünüyorsunuz? Bu yıl tarlaya ne ektiniz ? Döndü mü sizin oğlan askerden ? Cevap gerektirmeyen sözde soru cümlelerinin sonuna konur. Bundan güzel ev mi olur ? Ben seni hiç kırar mıyım ? NOT: Anlamları birbirini tamamlayan sıralı cümleler virgülle ya da noktalı virgülle ayrılır; soru işareti en sona konur. Size çay mı ikram edeyim; yoksa kahve mi istersiniz ? Bunu ona sen mi söyledin, o başka birinden mi duydu ?

Karacaoğlan’ın 17. yüzyılda (?) yaşadığı sanılmaktadır. NOT: Birleşik ya da sıralı cümlelerde son yargı soru anlamı taşımıyorsa cümlenin sonuna soru işareti konmaz. Ne yapmalıyım bilmiyorum. Buraya neden geldin, anlayamadım. Bazen soru işareti ayraç içinde kullanılabilir. Bu durumda, soru işaretinden önce verilen bilginin kesin olmadığı, şüpheli olduğu anlatılmış olur. Karacaoğlan’ın 17. yüzyılda (?) yaşadığı sanılmaktadır. Yunus Emre (1240(?) - 1320) Eskişehir’de doğmuştur (?). Parantez içine alınmış soru işareti cümlede küçümseme, ciddiye almama, alay anlamlarına da gelebilir. Bu dahice (?) fikir ancak ondan çıkabilirdi. Yazdığı o güzel (?) şiirleri bir kitapta toplayacakmış.

7) ÜNLEM İŞARETİ Ünlem bildiren sözcüklerin ya da içinde ünlem sözcüğü olan cümlelerin sonuna konur. Tüh! Bu soruyu da yapamadık →Tüh, bu soruyu da yapamadık ! Of ! Yine otobüsü kaçırdık → Of, yine otobüsü kaçırdık ! İçinde ünlem olan sözcükler kullanılmasa bile heyecan, şaşırma, kızma, sevinç, korku gibi duyguları anlatan cümlelerden sonra kullanılabilir. Ne güzel bir hava ! Böyle de konuşulmaz ki ! Parantez içinde kullanılabilir. Bu durumda cümleye küçümseme, alay anlamı katar. Bu kadar güzel (!) bir konuşma dinlemedim daha önce. Yeni işinden çok (!) para kazandığını söylüyormuş.

Hitaplardan sonra kullanılır. Ey Türk Gençliği ! 8) TIRNAK İŞARETİ Aktarılan söz ya da yazıların başında ve sonunda kullanılır. Sait Faik: “Bir insanı sevmekle başlar her şey.” der. Dikkat çekilmek istenen sözler ya da söz öbekleri tırnak içine alınabilir. Edebiyatımıza birçok “ilk”, “Tanzimat” ile girmiştir. Eser isimlerinin ya da yazı başlıklarının başında ve sonunda kullanılır. “Benim Adım Kırmızı”, Orhan Pamuk’un ödüllü eserlerinden biridir. Sanatçı son kasetine “Akşam Çiçeği” ismini vermiş.

“Benim Adım Kırmızı” da hayata ve insanlara karşı NOT: Tırnak içine alınan sözlerden sonra gelen ekler tırnağın dışına yazılır ve kesme işareti ile ayrılmaz. “Benim Adım Kırmızı” da hayata ve insanlara karşı acımasız bir eleştiri var. NOT: Tırnak içinde tekrar tırnak kullanılacaksa, tek tırnak kullanılır. Öğretmenimiz: “ ‘Yaban’ da Yakup Kadri’nin bir eseridir.” dedi. 9) PARANTEZ (AYRAÇ) Cümlede kullanılan yabancı sözcüklerin okunuşu parantez içinde yazılır. Shakespeare (Şekspir) İngiliz edebiyatının en büyük yazarlarındandır. Bir sözcüğün eş anlamlısını ya da eski dildeki karşılığını vermek için kullanılır. İsmin yerini tutan sözcük ya da eklere zamir (adıl) denir.

Cümle içindeki açıklamalar ayraç içinde yazılır. Yazarın son kitabı (Ağaçtaki Kuş) başka bir yayınevinden çıktı. Atatürk (1881–1938) Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusudur. Tiyatro metinlerinde oyuncuların yapması gereken hareket- ler ayraç içinde verilir. - (Gülerek) Sen bir de şu fıkrayı dinle: Maddelerin sıralanmasında alt bölümleri belirten sayı ve harflerden sonra kullanılır. Sıfatlar ikiye ayrılır: a) Niteleme Sıfatları b) Belirtme Sıfatları

10) KESME İŞARETİ Özel adlara getirilen çekim eklerini ayırmada kullanılır. Türkiye’ye gelen turist sayısında artış var. Abant’taki bir otelde kalıyoruz. NOT: Özel isimlere gelen yapım ekleri kesme işareti ile ayrıl- maz. Özel isimlerden türetilmiş sözcüklere gelen çekim ekleri de kesme işareti ile ayrılmaz. Osmanlılar Türkçeyi İngilizceden Sonunda nokta kullanılmayan kısaltmalara, tarihlere, rakamlara, sayılara, eklere, harflere, saatlere gelen ekler kesme işareti ile ayrılır. TBMM’de yeni bir karar alındı. 1950’den beri devam eden bir akım bu. 7’den 70’e kadar herkes bu programı izliyor. Türkçede -sız’dan türemiş birçok sözcük vardır.

Anlam karışıklığı önlemek için kullanılır. bilgi’nin önemi bilginin önemi bilgin’in önemi kadın’ın görevi kadının görevi kadı’nın görevi Özellikle şiirlerde düşen ünlünün yerine kullanılır. Karac’oğlan Güzelliğin on par’ etmez n’olur

11) KISA ÇİZGİ Satıra sığmayan sözcüklerin hecelerini bölerken kullanılır. ……..gele- ………..vadi- ceğini söyledi. den akıyor. NOT: Satıra sığmayan sözcükler alta alınırken üstte tek ünlü bırakılmaz. …….a- yanlış ………o- yanlış rabadan indik. rada oturuyor NOT: Birleşik kelimelerde kelimeyi oluşturan sözcükler arasında ulama varsa ulama olan yerden bölünmez. ………ilk- ……il- öğretim yanlış köğretim doğru

……aslan- …….. asla- ağzı yanlış nağzı doğru NOT: Özel isimlere, kısaltmalara, rakamlara, vb.’ye gelen ekin alt satıra geçmesi gerekiyorsa sadece kesme işareti kullanılır. ....Aydın-’ ….Aydın- ….Aydın’ a yanlış a yanlış a doğru NOT: Bağlaç olan “de, da”ya dikkat edilmelidir. Dereceye Anıl’ Dereceye Anıl da girememiş. yanlış da girememiş. doğru

Eklerin başında, fiil köklerinin sonunda kullanılır. Ayrıca söz- cükleri hecelerine bölerken de kısa çizgi kullanılır. git- koş- -lı -dık Bü-tün ak-şam ça-lış-mış-tık. Birbiriyle ilgili iki sözcük, tarih ya da sayı arasında kullanılır. Osmanlı-Rus Savaşı Türkçe-İngilizce sözlük 1914-1918 I.Dünya Savaşı Aydın-İzmir karayolu NOT: İkilemeler arasında kısa çizgi kullanılmaz. az - çok  yanlış iyi - kötü yanlış

— Telefondaki kimdi? — Yanlış numaraymış. Cümlede yer alan arasözlerin ve aracümlelerin başında ve sonunda virgül yerine kısa çizgi de kullanılır. Ön sırada oturan adam -gözlüklü olan- sürekli konuşuyordu. Arapça ve Farsça tamlamalarda kullanılır. ab-ı hayat mecaz-ı mürsel Servet-i Fünun 12) UZUN ÇİZGİ (KONUŞMA ÇİZGİSİ) Sadece karşılıklı konuşmalarda kullanılır. — Telefondaki kimdi? — Yanlış numaraymış.