DTÖ Sisteminde Bölgesel Ticaret Anlaşmaları ve AB Dış Ticaret Politikası: Fırsatlar ve Sorunlar Çok Taraflı İişkiler ve AB’nin Geleceği Konferansı Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Bahçeşehir Üniversitesi 29 Nisan 2011

Yol haritası Bölgeselleşme trendi GATT Anlaşması md. XXIV ve DTÖ bölgesel ticaret anlaşmaları disiplini AB dış ticaret politikası ve bölgesel ticaret anlaşmaları AB-Türkiye GB ve ortak dış ticaret politikası araçları

Bölgeselleşme trendi

Bölgesel Ticaret Anlaşmaları Tipolojisi

Bölgesel Ticaret Anlaşmaları’nın Yapılanma Şekilleri

Küresel ve Bölgesel Gelişmeler (Mal Ticareti alanında yapılan Bölgesel Ticaret Anlaşmaları)

Hizmetler Ticareti alanında yapılan Bölgesel Ticaret Anlaşmaları

Spagetti çanağı olgusu United States EC EFTA Mexico Chile S. Africa Singapore MERCOSUR GCC Australia N. Zealand ASEAN Japan Korea Jordan Israel ECOWAS CEMAC SACU ESA Morocco Chinese Taipei Panama Bahrain Thailand India Signed / In Force Under Negotiation Under Consideration China SADC Egypt PACIFIC EPA CARIFORUM Canada

Avrupa İçi ve Çapraz-Bölgesel Ticaret Anlaşmaları Ağı CARIFORUM Côte d’Ivoire Chile Mexico South Africa OCT SACU Notified and in force as of 11 May 09 [ China – New Zealand] Rep. of Korea Singapore EC 27 EFTA EuroMed Partners Other RTA Partners

GCC COMESA EU EFTA United States Turkey New Zealand Australia Agadir Agreement Notified in Force China COMESA Members Signed / Under Negotiation India Gulf Co-operation Council Arab Maghreb Union Singapore Japan Arab Free Trade Area

Esaslı ticari oyuncu olarak AB Dünya ticaretinin 16.8 % ‘ini gerçekleştiriyor (2010 verisi), 17% (mallar), 27% (hizmetler) 2. En büyük ithalatçı 17,3% (2010) ESASLI TİCARİ OYUNCU En büyük ihracatçı 16.2% (2010) 2007 yılı doğrudan yabancı yatırım lideri: EU-27 2010’da € 218.7 bn elde etmiştir 11 11

Dünya ticaretinde AB – Belli başlı ithalat partnerleri ABD Rusya İsviçre Çin Türkiye Norveç Japonya Birleşik Arap Emirlikleri Hindistan Brezilya 19% 8% 6% 4% 3% 2% 12

AB’nin belli başlı ihracat partnerleri ABD Rusya Norveç İsviçre Japonya Türkiye Kore Brezilya Libya 16% 12% 11% 6% 5% 3% 2% 13

AB Dış ticaret politikasının temel özellikleri Belli başlı küresel ticari oyuncu Menfaatleri: Yeni ve açık pazarlar Açık net ticari düzenlemeler Sorumlulukları: AB vatandaşlarına Ticari partnerlerine karşı AB firmalarının ve ülkelerinin rekabetçi yapılarını dünya piyasalarına taşımak 14

AB Dış Ticaret politikası – üç boyutlu Çok taraflı DTÖ – Doha Müzakereleri İkili STBleri / Bölgesel 3 BOYUT Tek taraflı GSP, EBA vb 15 15

AB’nin dış ticaret ağları Afrika, Karayip, Pasifik ülkeleri ile ilişkiler ANDEAN Topluluğu ile ilişkiler ASEAN (Association of South East Asian Nations) ile ilişkiler AB-Güney Kore BTA Batı Balkanlarla ilişkiler (CEFTA Central European Free Trade Agreement) Merkezi Amerika ile ilişkiler (Panama, Guatemala, Kosta Rika, El Salvador, Honduras, Nikaragua)

AB’nin dış ticaret ağları MERCOSUR ile ilişkiler Latin Amerika ve Karayipler ile ilişkiler EUROMED AB ve Körfez bölgesi: AB-Körfez İşbirliği Konseyi (EU-Gulf Cooperation Council) Orta Asya (2007’de kabul edilen AB Orta Asya Stratejisi) GSP ve EBA inisyatifleri

Sınırların ötesine geçmek… Ticaret eskiden olduğu gibi sadece tarifelerden ibaret değil… Ticaret eskisi gibi klasik ticaret değil… Standartlar (Latin Amerika) Lisans işlemleri (Çin) Yerel vergiler (Hindistan) TİCARET Çevre (Kopenhag) İş ve İşçi Güvenliği (Belarus) İnsan hakları (Danimarka karikatür krizi) TİCARET 18

İkili Ticari İlişkiler (Serbest Ticaret Bölgeleri) Mevcut olgular: Küresel olarak 200’den fazla STB (dünya ticaretinin %35’i). DTÖ müzakereleri kapsamında erişilebileceklerin ötesin geçen STB oluşumu. “genişletilmiş” bölgeselleşme Cevap arayan sorular: Bu anlaşmaların DTÖ sistemi üzerindeki etkileri nedir? Spagetti çanağı olgusu gerçeklik midir, abartıdan mi ibarettir? 19

GATT Art. XXIV:4 4.         The contracting parties recognize the desirability of increasing freedom of trade by the development, through voluntary agreements, of closer integration between the economies of the countries parties to such agreements. They also recognize that the purpose of a customs union or of a free-trade area should be to facilitate trade between the constituent territories and not to raise barriers to the trade of other contracting parties with such territories.

GATT Art. XXIV:5 5.            Accordingly, the provisions of this Agreement shall not prevent, as between the territories of contracting parties, the formation of a customs union or of a free-trade area or the adoption of an interim agreement necessary for the formation of a customs union or of a free-trade area; Provided that: (a)        with respect to a customs union, or an interim agreement leading to a formation of a customs union, the duties and other regulations of commerce imposed at the institution of any such union or interim agreement in respect of trade with contracting parties not parties to such union or agreement shall not on the whole be higher or more restrictive than the general incidence of the duties and regulations of commerce applicable in the constituent territories prior to the formation of such union or the adoption of such interim agreement, as the case may be;

GATT md XXIV:5 Dolayısıyla bu Antlaşma’nın hükümleri, aşağıdaki koşulların yerine getirilmesi şartı ile üyelerin kendi aralarında bir GB ya STB kurulması için geçici bir antlaşmanın imzalanmasını engellemez: (a) Bir GB veya GB kurulmasına yönelik geçici bir antlaşma ile ilgili olarak, böyle bir birliğin ya da antlaşmanın gerçekleştirilmesi anında bu birliğin ya da antlaşmanın tarafı olmayan üyelerle yapılan ticaret ile ilgili olarak uygulamada olan vergiler ve diğer ticari düzenlemeler GB’nden ya da geçici antlaşmadan önceki döneme ait vergilerin genel eğiliminden ve ticari düzenlemelerden ortalama olarak daha yüksek ya da kısıtlayıcı nitelikte olmamalıdır.

GATT Art. XXIV:8 (a) 8. For the purposes of this Agreement: (a)        A customs union shall be understood to mean the substitution of a single customs territory for two or more customs territories, so that (i)         duties and other restrictive regulations of commerce (except, where necessary, those permitted under Articles XI, XII, XIII, XIV, XV and XX) are eliminated with respect to substantially all the trade between the constituent territories of the union or at least with respect to substantially all the trade in products originating in such territories, and, (ii)        subject to the provisions of paragraph 9, substantially the same duties and other regulations of commerce are applied by each of the members of the union to the trade of territories not included in the union;

GATT md. XXIV:8 (a) GATT uyarınca Gümrük Birliği çerçevesinde: i) “vergilerin ve ticareti kısıtlayıcı düzenlemelerin (gerekli hallerde, md XI, XII, XIII, XIV ve XX çerçevesinde müsaade edilenler hariç) birliğin kurucusu olan topraklar arasındaki ticaretin hemen hemen tamamı ya da en azından menşei bu topraklar olan ürünlerin ticaretinin hemen hemen tamamı açısından ortadan kaldırılması ve ii) 9. paragraf hükümleri saklı kalmak şartı ile, birliğe üye olan devletlerin her birinin birliğe üye olmayan devletler/gümrük bölgeleri ile olan ticaretlerinde hemen hemen aynı vergileri uygulamaları” gerekmektedir.

“Turkey – Textiles” Davası DS 34 Taraflar Panel Davacı: Hindistan Davalı: Türkiye Müdahil taraflar: Hong Kong (Çin), Japonya, Filipinler Temyiz Organı Temyiz eden(appellant): Türkiye Temyizi karşılayan (appellee): Hindistan Müdahil taraflar: Hong Kong (Çin), Japonya, Filipinler, Tayland, ABD Süreç Panel Kurulma talebi: Şubat-Mart 1998 Kurulma kararı: 13 Mart 1998 Teşkili: 11 Haziran 1998 Rapor dağıtım tarihi: 31 Mayıs 1999 Temyiz Organı Duyuru: 26 Temmuz 1999 Taraflara bildirim: 22 Ekim 1999 Raporun kabulü (adoption): 19 Kasım 1999 . 25

“Turkey – Textiles” Davası Güdülen ticaret politikası AB ile imzalanan GB Anlaşması kapsamında AB ticaret politikası enstrümanlarıyla uyumlaştırma. Sözkonusu ticari işlem 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren Hindistan’dan ithal edilen tekstil ve giyim ürünlerine getirilen miktar kısıtlamaları. 26

“Turkey – Textiles” İddialar ve Cevaplar Hindistan GB uyarınca, Türkiye tarafından Hindistan kaynaklı tekstil ve giyim ürünlerine uygulanan miktar kısıtlamaları GATT hükümlerinin ihlali niteliği taşımaktadır. Türkiye Türkiye’nin GB Anlaşması’ndan kaynaklanan yükümlülükleri uyarınca ticari işlemlerde bulunması GATT Anlaşması md. XXIV uyarınca yasaldır. Dolayısıyla, DTÖ hukukunun ihlali söz konusu değildir. 27

“Turkey – Textiles” Panel Kararı (WT/DS34/R) Dava konusu hukuki sorun tespiti. Türkiye tarafından AB ile imzaladığı GB Anlaşması’na istinaden Hindistan menşeli ithalat üzerine konan kısıtlamaların GATT md. XI, XIII ve Tekstil ve Giyim Ürünleri Anlaşması Md. 2.4’e aykırı olup olmadığının GATT md. XXIV: Gümrük Birlikleri ve Serbest Ticaret Bölgeleri Paragraf 4: GB ve STB’nin amaçları Paragraf 5: Dış ticaret koşulu Paragraf 8: İç ticaret koşulu Sonuç Sözkonusu ticari önlem GATT Md. XI ve XIII’ü ihlal etmektedir. Ayrıca, bu ihlal GATT md XXIV istisnai korumasından yararlanamayacak bir mahiyettedir. GB’nin diğer akit tarafı olarak AB dava sürecinde aktif olarak yer almalı mıdır? Türkiye AB’nin de yargılamada taraf olması gerektiğini iddia ederken, AB ve Hindistan bu görüşe karşı çıkmışlar ve Panel bu yönde tutum belirlemiştir. 28

“Turkey-Textiles” Temyiz Organı Kararı WT/DS34/AB/R GATT Md. XXIV: 5 ve 8 Para. 5: GB ve STB’lerinin kuruluşuna uygulanacak Dış ticaret şartı (External trade requirement ) Para. 8: GB ve STB tanımları ve bunların oluşumuna uygulanacak iç ticaret şartı (internal trade requirement) GATT Md. XXIV “chapeau” Panel, GATT md. XXIV 5. fıkrasının başlığını yanlış yorumlamıştır. GB ve STB’lerinin kurulmasına izin veren md. XXIV’ün, üye devletlerin bazı ticari yükümlülüklerinden kurtulmasına yönelik olarak istisna teşkil edebilmesi için, ihtilafa konu ticaret tedbirinin GB kurulduğu anda alınmış olması ve alınmasaydı, GB’nin oluşumuna engel olabilecek olması gereklidir. Bu koşulların yokluğu halinde, üye devletler GATT kapsamında tüm üye devletlere karşı olan yükümlülüklerinden, ayrıca üye oldukları GB ve STB’lerini bahane ederek kurtulamazlar. GATT Md. XXIV GB ve STB tarafından uygulanacak miktar kısıtlamaları konusunda GB ve STB anlaşması tarafları açısından istisnai bir koruma kalkanı teşkil etmez. “Gereklilik (Necessity)” Türkiye, doğal olarak GB’nden kaynaklanan yükümlülüklerine uymak mecburiyetindedir. Bununla beraber, Türkiye Hindistan menşeli tekstil ve giyim ürünleri ithalatına miktar kısıtlamaları getirmeden de bunu yapabilirdi. Dolayısıyla, TO’na göre, TR’nin almış olduğu ticari tedbir, AB ile olan GB’nin düzgün gidişatı için “gerekli” (necessary) bir önkoşul değildir. Bu sebeple de, hukuka aykırı miktar kısıtlaması, md. XXIV’te tanınan istisnai koruma kalkanından yararlanamaz. Sonuç Temyiz Organı Raporu ile Türkiye’nin GB uyarınca uygulamaya koyduğu miktar kısıtlamalarının Mad. XXIV’ün sağladığı koruma kapsamına girmediğine hükmeden Panel Kararını onandı. 29

GATT md XXIV’ten bir savunma hükmü olarak yararlanmanın koşulları: Bu istisna hükmüne dayanarak, GATT Anlaşmalarından kaynaklanan ihlallerine meşruiyet kazandırmak isteyen DTÖ üyeleri Temyiz Organı’nın Turkey-Textiles kararındaki içtihadına göre: STB/GB md XXIV’te belirtilen dahili ve harici ticaret koşullarını karşılamalı Dava konusu ticari önlem, md. XXIV’te tanımlandığı şekilde bir GB ve STB’nin kurulabilmesi için “gerekli” olmalı Turkey-Textiles, para. 58: “…First, the party claiming the benefit of this defence must demonstrate that the measure at issue was introduced upon the formation of a customs union that fully meets the requirements of sub-paragraphs 8(a) and 5(a) of Article XXIV. And second, that party must demonstrate that the formation of that customs union would be prevented if it were not allowed to introduced the measure at issue”. Article 5 (c) chapeau: Turkey-Textiles, para. 45 “We read this to mean that the provisions of the GATT 1994 shall not make impossible the formation of a customs union”. 30

TR-AB Gümrük Birliği DTÖ normlarıyla uyumlu bir GB mi? Ortak dış ticaret politikası Ticaret anlaşmalarında harmonizasyon Ticari savunma araçlarının taraflar arasında kullanımı Taraflar arasındaki uyuşmazlıklara uygulanacak usul

İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Teşekkürler! Dr Pınar Artıran İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Pinar.Artiran@bilgi.edu.tr