Türkiye’de Kayıt Dışılık 2005-2013 Mine Durmaz Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM) 2 Aralık, 2014

Türkiye’de kayıt dışılık sorunuyla ilgili son dönemdeki çalışmalarımız: Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda azaldı”, Betam Araştırma Notu 14/171. Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışılıkta bölgesel uçurum”, Betam Araştırma Notu 14/172. Gürsel & Durmaz (2014). “Ekonomik konjonktür ve kayıt dışı istihdamın gelişimi ”, Betam Araştırma Notu 14/173.

2005 ve 2013 TUIK Hanehalkı İşgücü Anketleri mikro veri seti Araştırmaların amacı: Kayıt dışılığın genel evrimi ile işteki durum, cinsiyet, yaş, sektörel konum ve firma ölçeği açısından yapısal özelliklerini incelemek. Kayıt dışılığın bölgesel eşitsiz dağılımının arkasındaki yapısal sorunları analiz etmek. Ekonomik konjonktürün kayıt dışı istihdamın gelişiminde etkili olup olmadığını irdelemek. Veri: 2005 ve 2013 TUIK Hanehalkı İşgücü Anketleri mikro veri seti 2005-2014 TUIK Hanehalkı İşgücü İstatistikleri (aylık) Kayıt dışı istihdam herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlı olmayan çalışanlar olarak tanımlanmıştır.

Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda önemli ölçüde azalmıştır. Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda azaldı Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda önemli ölçüde azalmıştır. Kayıt dışılıktaki iyileşme büyük ölçüde; Ücretli çalışan kesimde ve tarım dışı sektörlerde kayıt dışılığın gerilemesinden ve Son dönemde yaratılan istihdamın çoğunlukla kayıtlı işler olmasından kaynaklanmaktadır. Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda azaldı”, BETAM Araştırma Notu 14/171. 2011

2005-2013 Kayıt dışı istihdamdaki değişiklikler Tablo 1: 2005 ve 2013 Kayıt dışı istihdam Toplam istihdam düzeyinde; Kayıt dışılık oranı %48’den %36’ya düşmüştür. Kayıt dışı çalışanların sayısı 290 bin azalmıştır. Kayıtlı çalışanların sayısı 5,7 milyon artmıştır.   Toplam istihdam Tarım dışı istihdam 2005 2013 İstihdam (bin kişi) 20066 25524 14912 19508 Kayıt dışı istihdam (bin kişi) 9666 9379 5119 4369 Kayıt dışılık oranı (%) 48,2 36,8 34,3 22,4 Kaynak: TÜİK, 2005 ve 2013 Hanehalkı İşgücü Anketi mikro veri seti ; Betam Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda azaldı”, BETAM Araştırma Notu 14/171. 2011

Tablo 1: 2005 ve 2013 Kayıt dışı istihdam 2005-2013 Kayıt dışı istihdamdaki değişiklikler Tablo 1: 2005 ve 2013 Kayıt dışı istihdam   Toplam istihdam Tarım dışı istihdam 2005 2013 İstihdam (bin kişi) 20066 25524 14912 19508 Kayıt dışı istihdam (bin kişi) 9666 9379 5119 4369 Kayıt dışılık oranı (%) 48,2 36,8 34,3 22,4 Tarım dışı istihdam düzeyinde; Kayıt dışılık oranı %36’den %22’ye düşmüştür. Kayıt dışı çalışanların sayısı 750 bin azalmıştır. Kayıtlı çalışan sayısı 5,3 milyon artmıştır. Kaynak: TÜİK, 2005 ve 2013 Hanehalkı İşgücü Anketi mikro veri seti ; Betam Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda azaldı”, BETAM Araştırma Notu 14/171. 2011

Kayıt dışılık oranı (%) 2005-2013 İşteki durumuna göre kayıt dışı istihdam Tablo 2: İşteki durumuna göre kayıt dışılık TOPLAM İSTİHDAM İşteki durum 2005 2013 İstihdam (bin kişi) Kayıt dışı istihdam Kayıt dışılık oranı (%) İstihdam (bin kişi) Ücretli, maaşlı veya yevmiyeli 11435 3658 32,0 16353 3258 19,9 İşveren 1101 282 25,6 1182 181 15,4 Kendi hesabına 4689 3031 64,6 4773 2985 62,5 Ücretsiz aile işçisi 2841 2695 94,9 3217 2955 91,9 Toplam 20066 9666 48,2 25524 9379 36,8 Kaynak: TÜİK, 2005 ve 2013 Hanehalkı İşgücü Anketi mikro veri seti ; Betam Kayıt dışı ücretli çalışan sayısı 400 bin azalmıştır. Kayıt dışı kendi hesabına çalışanların sayısı 46 bin azalmıştır. Ücretlilerde kayıt dışılık oranı %32’den %20’ye gerilemiştir. Kendi hesabına çalışanlarda % 64’ten %62’ye gerilemiştir. Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda azaldı”, BETAM Araştırma Notu 14/171. 2011

Kayıt dışılık oranı (%) 2005-2013 İşteki durumuna göre kayıt dışı istihdam Tablo 3: İşteki durumuna göre kayıt dışılık TARIM DIŞI İSTİHDAM İşteki durum 2005 2013 İstihdam (bin kişi) Kayıt dışı istihdam (bin kişi) Kayıt dışılık oranı (%) Ücretli, maaşlı veya yevmiyeli 11009 3285 29,8 15762 2788 17,7 İşveren 1011 217 21,4 1108 140 12,7 Kendi hesabına 2408 1229 51,0 2221 1131 50,9 Ücretsiz aile işçisi 484 388 80,1 418 310 74,3 Toplam 14912 5119 34,3 19508 4369 22,4 Kaynak: TÜİK, 2005 ve 2013 Hanehalkı İşgücü Anketi mikro veri seti ; Betam Kayıt dışı ücretli çalışan sayısı yaklaşık 500 bin azalmıştır. Kayıt dışı kendi hesabına çalışanların sayısı 98 bin azalmıştır. Ücretlilerde kayıt dışılık oranı %29’den %17’ye gerilemiştir. Kendi hesabına çalışanlarda ise %50 civarında sabit kalmıştır. Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda azaldı”, BETAM Araştırma Notu 14/171. 2011

2005-2013 Cinsiyete göre kayıt dışı istihdam Kadınlarda kayıt dışı çalışma erkeklere kıyasla daha yaygın. Toplam istihdam düzeyinde kadın kayıt dışılık oranı %52 ve erkek kayıt çalışma oranı yaklaşık %30’dir (2013). Çalışan kadınların 1/3’ü, erkeklerin ise 1/5 tarımda çalışmaktadır. Tarım dışında ise kadın kayıt dışılık oranı yaklaşık %26, erkek kayıt dışı çalışma oranı yaklaşık yüzde 21’tür. Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda azaldı”, BETAM Araştırma Notu 14/171. 2011

2005-2013 Cinsiyete göre kayıt dışı istihdam Şekil 1: İşteki durumuna göre kadın ve erkek çalışanlarda kayıt dışılık oranları (%, 2013, tarım dışı) Eğitim seviyesi arttıkça kayıt dışılık oranları azalmaktadır. Eğitim seviyesi arttıkça kadın ve erkek kayıt dışılık oranlarındaki fark azalmaktadır. Kaynak: TUIK, 2013 Hanehalkı İşgücü Anketi mikro veri seti; BETAM Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda azaldı”, BETAM Araştırma Notu 14/171. 2011

Şekil 2:Ücretlilerde yaşa göre kayıt dışılık 2005-2013 Yaş gruplarına göre kayıt dışı istihdam Şekil 2:Ücretlilerde yaşa göre kayıt dışılık Gençlerde ve yaşlılarda kayıt dışılık yüksektir. 2005-2013 döneminde kayıt dışılıktaki iyileşme tüm yaş gruplarında kendini göstermiştir. Kaynak: TUIK, 2005 ve 2013 Hanehalkı İşgücü Anketi mikro veri seti; BETAM Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda azaldı”, BETAM Araştırma Notu 14/171. 2011

Şekil 3:Ücretlilerde sektörlere göre kayıt dışılık 2005-2013 Sektörlere göre kayıt dışı istihdam Şekil 3:Ücretlilerde sektörlere göre kayıt dışılık Sanayi ve hizmetlerde kayıt dışılık düşüktür. İnşaat sektöründe kayıt dışılık oranında düşüş gözlensede kayıt dışı ücretlilerin sayısında önemli değişiklik olmamıştır. Sanayi sektöründe kayıt dışı ücretli sayısı 330 bin azalmıştır. Kaynak: TUİK, 2005 ve 2013 Hanehalkı İşgücü Anketi mikro veri seti; BETAM Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda azaldı”, BETAM Araştırma Notu 14/171. 2011

2005-2013 Firma büyüklüklerine göre kayıt dışı istihdam Şekil 4: Ücretlilerde firma büyüklüklerine kayıt dışılığın değişimi Şekil 5: 2013 Kayıt dışı ücretlilerin firma büyüklüklerine göre dağılımı Kaynak: TUIK, 2005 ve 2013 Hanehalkı İşgücü Anketi mikro veri seti; BETAM Kaynak: TUIK, 2013 Hanehalkı İşgücü Anketi mikro veri seti;BETAM Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda azaldı”, BETAM Araştırma Notu 14/171. 2011

Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda azaldı Bu bulgulara dayanarak ücretli kesimde yapısal kayıt dışılığa yönelik politikaların gerekleri ortaya çıkmaktadır: Ücret dışı işgücü maliyetlerini azaltmak Denetimi sıkılaştırmak Firmalar için ölçek büyümesini teşvik etmek Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışı istihdam son sekiz yılda azaldı”, BETAM Araştırma Notu 14/171. 2011

Kayıt dışılıkta bölgesel uçurum Bölgesel kayıt dışılık oranlarındaki farklar çok yüksektir. Bölgesel farklılıkların başlıca nedeni kayıt dışılık düzeylerini belirleyen sektörel istihdamın dağılımı ve istihdamın eğitim seviyesi yapısal özelliklerin bölgeler arasında son derece eşitsiz dağılmasıdır.

Genelde Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde kayıt dışılık yüksektir. Bölgelere göre kayıt dışı istihdam oranları Şekil 1: 2013 Bölgesel (Düzey 2) kayıt dışılık (%) Genel kayıt dışılık oranı yaklaşık % 37’iken, 20 bölgede kayıt dışılık oranı Türkiye ortalamasının üzerindedir. Genelde Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde kayıt dışılık yüksektir. Kaynak: TUIK, 2013 Hanehalkı İşgücü Anketi mikro veri seti; BETAM Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışılıkta bölgesel uçurum”, BETAM Araştırma Notu 14/172. 2011

Bölgelere göre kayıt dışı istihdam oranları Şekil 2: 2013 Ücretlilerde bölgesel (Düzey 2) kayıt dışılık (%) Ülke genelinde yaklaşık %20’iken, 14 bölgede kayıt dışılık oranı Türkiye ortalamasının üzerindedir. Ücretli kayıt dışılığın en yaygın olduğu bölgeler Şanlıurfa ve Van’dır. Kaynak: TUIK, 2013 Hanehalkı İşgücü Anketi mikro veri seti; BETAM Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışılıkta bölgesel uçurum”, BETAM Araştırma Notu 14/172. 2011

İstihdamın yapısal özelliklerinin bölgesel kayıt dışılık üzerine etkisi Şekil 3: Ücretli istihdamının sektörel dağılımı ve kayıt dışılık (2013) Kaynak: 2013 Hanehalkı İşgücü Anketi mikro veri seti ; Betam Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışılıkta bölgesel uçurum”, BETAM Araştırma Notu 14/172. 2011

İstihdamın yapısal özelliklerinin bölgesel kayıt dışılık üzerine etkisi Şekil 4: Ücretli, maaşlı veya yevmiyeli istihdamının bölgesel eğitim düzeyi ve kayıt dışılık oranı (2013) Kaynak: 2013 Hanehalkı İşgücü Anketi mikro veri seti ; Betam Gürsel & Durmaz (2014). “Kayıt dışılıkta bölgesel uçurum”, BETAM Araştırma Notu 14/172. 2011

Kayıt dışılıkta bölgesel uçurum Bu bulgulardan yola çıkarak bölgeler arasındaki eşitsizlikleri azaltmak için yapısal faktörlerin bölgesel dağılımı azaltılmalıdır. Bölgeler arasındaki eğitim düzeyi ve sanayileşme farklarının azaltılmasına yönelik politikalar başarılı olduğu sürece bölgesel kayıt dışılık eşitsizliği de azalacaktır.

Kayıt dışılığın dönemsel gelişimi 2005(I)-2014(II) Şekil 1 : 2005-2013 döneminde kayıt dışılık oranları (aylık, mevsim etkisinden arındırılmış) Kaynak: TÜİK Hanehalkı İşgücü İstatistikleri; BETAM Gürsel & Durmaz (2014). “Ekonomik Konjontür ve Kayıt Dışı İstihdam”, BETAM Araştırma Notu 14/172. 2011

Ekonomik konjontür ve kayıt dışılık ilişkisi Şekil 2: 2005 ve 2013 Büyüme, ücretli istihdam artışı ve kayıt dışılık oranları (mevsimsellikten arındırılmış) Kaynak: TÜİK Hanehalkı İşgücü İstatistikleri; BETAM Gürsel & Durmaz (2014). “Ekonomik Konjontür ve Kayıt Dışı İstihdam”, BETAM Araştırma Notu 14/172. 2011

Sonuçlar Kayıt dışı istihdam son dönemde önemli ölçüde azaldı. Ücretli kesimde ve tarım dışındaki sektörlerdeki kayıt dışılıktaki iyileşmeler kayıt dışı istihdamın azalmasında etkili oldu. Kadınlar, gençler ve yaşlılar arasında kayıt dışılık yüksektir. Kayıt dışı istihdam mikro firma ölçeği sorunudur. Sanayi ve hizmetlerde diğer sektörlere göre kayıt dışılık daha düşüktür. Bölgesel kayıt dışılık oranları arasındaki farklar çok yüksektir.

Teşekkürler !