Öğrt. Gör. Ahmet Cengizhan Dirican BİL 110 Bilgisayara Giriş Donanım (Hardware) 3 Öğrt. Gör. Ahmet Cengizhan Dirican Bilgisayar Müh. Böl.

Dosya Sistemleri

Dosya Sistemleri / File System Dosya sistemi (file system) mantıksal organizasyon şemasıdır Amaç disk üzerindeki dosyaların organize edilmesidir Teknik olarak işletim sisteminin disk bölmeleri üzerindeki dosyaların izlerini bulmak için kullandığı yapı ve yöntemdir Windows’a ait dosya sistemleri FAT, FAT32, NTFS ve WinFS’dir Linux’ların kendilerine özgü dosya sistemleri vardır Linux, Windows dosya sistemlerini tanır, ancak Windows, Linux’a ait dosya sistemlerini görmez Dosya sistemi, bir mantıksal organizasyon şemasıdır ve disk üzerindeki dosyaların organize edilmesini amaçlar. Teknik olarak işletim sisteminin disk bölmeleri üzerindeki dosyaların izlerini bulmak için kullandığı yapı ve yöntemdir. Windows’a ait dosya sistemleri FAT, FAT32, NTFS ve WinFS’dir. Linux işletim sistemlerinin de kendilerine özgü dosya sistemleri vardır; ancak bunları Windows işletim sistemleri tanımaz. Buna karşın genellikle linux işletim sistemleri, Windows dosya sistemlerini tanımaktadır.

FAT: File Allocation Table FAT, dosya bölümleme tablosu sistemidir DOS için geliştirilmiş olsa da, günümüzdeki tüm Windows versiyonları tarafından da desteklenmektedir FAT16 ve FAT32 olarak bilinen iki türü vardır. FAT16 Dosya adları 8 karakterdir ve boşluklara izin verilmez En büyük dosya 2GB olabilir. FAT32 FAT16’dan daha uzun dosya adlarına izin verir. En büyük dosya 4GB’tır. Kısa FAT olarak bilinen “File Allocation Table”, dosya bölümleme tablosu sistemidir. İlk olarak DOS için geliştirilmiş olsa da, günümüzdeki tüm windows versiyonların tarafından da desteklenmektedir. FAT16 ve FAT32 olarak bilinen iki türü vardır. FAT’in arızalı ve sağlam sektörleri işaretleyen ve iki sütunlu hesap çizelgesine benzeyen bir yapısı vardır. Şekilde temsilen bu yapıyı görmektesiniz. Bu tabloda birinci sıra sektörleri adresler. İkinci sıra ise sektörün durumunu tutar. FFF7, sektörün arızalı olduğuna işaret ederken, 0000 sektörün boş ve kullanılabilir olduğunu gösterir. Sektör dolu olduğunda ise 2 farklı durum söz konusu olabilir. Sektör ya dosya sonu işareti olarak FFFF işaretini veya dosya diğer sektörde devam ediyorsa o sektörün adresini alır. Birazdan örneklerle bu konuyu daha detaylı göreceğiz.

NTFS İlk olarak Windows NT sürümleri ile çıkmıştır FAT sistemlerine göre gelişmiş 4 önemli özelliği vardır Daha büyük disk ve dosya boyutlarına olanak verir Gelişmiş güvenlik ve denetim mekanizmaları sunar Daha hızlı yazma ve okuma süreçlerini mümkün kılar Sıkıştırma ve kota gibi gelişmiş özellikleri vardır 32 bitlik bir dosya sistemidir Dosya adlarında boşluklarla birlikte 255 karaktere olanak tanır. Dosya boyutu sınırsızdır. Bugünlerde en çok tercih edilen Windows dosya sistemi NTFS’dir. Adını ilk olarak çıktığı Windows NT sürümlerinden alır. NTFS’in FAT sistemlerine göre gelişmiş 4 önemli özelliği vardır. Daha büyük disk ve dosya boyutlarına olanak verir. Gelişmiş güvenlik ve denetim mekanizmaları sunar. Daha hızlı yazma ve okuma süreçlerini mümkün kılar. Son olarak da sıkıştırma ve kota gibi gelişmiş özellikleri vardır. NTFS de 32 bitlik bir dosya sistemidir. Dosya adlarında boşluklarla birlikte 255 karaktere olanak tanır.

NTFS Güvenlik Özellikleri NTFS, dosyaları ve klasörleri nesne olarak görür ve bu nesnelere ACL denilen bir özellik ile erişim kontrolleri sağlar ACL : Access Control List / Erişim Kontrol Listesi NTFS disk üzerindeki bir veriye erişebilmeniz için, ACL listesinde yer alan statülerden birisine sahip olmalısınız NTFS ayrıca dosya ve klasörleri şifrelemenize olanak verir EFS : Encrypting File System / Şifrelemeli Dosya Sistemi Şifreleme dosyaları gizlemez; sadece diğer kullanıcılar tarafından dosyaların okunmasını engeller Bir dosyaya erişmek için hem ACL'ye bağlı dosya erişim iznine hem de EFS’ye bağlı şifreye ihtiyacınız olacaktır NTFS’in getirdiği yenilikleri başında güvenlik özellikleri gelir. NTFS, dosyaları ve klasörleri nesne olarak görür ve bu nesnelere ACL denilen bir özellik ile erişim kontrolleri sağlar. ACL, “Access Control List” yani erişim kontrol listesi kavramını ifade eder. NTFS formatındaki disk üzerindeki bir veriye erişebilmeniz için, ACL listesinde yer alan statülerden birisine sahip olmalısınız. NTFS ayrıca dosya ve klasörleri şifrelemenize olanak verir ve bunun için özel bir uzantı kullanır. Kısa adı EFS olan “Encrypting File System” yani şifrelemeli dosya sistemi, farklı bir dosya sistemi değildir; sadece NTFS üzerinde bir modüldür. Şifreleme dosyaları gizlemez; sadece diğer kullanıcılar tarafından dosyaların okunmasını engeller. Buradaki kullanıcı kavramının windows erişim hesabınız olduğunu unutmayın. Bir dosyaya erişmek için hem ACL'ye bağlı dosya erişim iznine, hem de EFS’ye bağlı şifreye ihtiyacınız olacaktır.

Sıkıştırma, Kota ve Cluster Boyutları NTFS sabit disk üzerinde alan kazanmanız için kişisel dosya ve klasörleri sıkıştırmanıza olanak sağlar Aynı zamanda yöneticilerin kullanıcılar için disk alanı kullanımına limit koymalarını sağlayan disk kotalarını destekler NTFS ön tanımlı olarak 2 TB’lık disklere izin verir Cluster boyutlarının değiştirilebilir olmasıyla bu limitler ayarlanabilir Yakın gelecekte artan disk boyutları bu ayarların daha aktif kullanılmasını gerektirecektir NTFS; sıkıştırma, kota koyma, cluster boyutlarını ayarlama gibi birçok ekstra özelliği de barındırır. Sabit disk üzerinde alan kazanmanız için kişisel dosya ve klasörleri sıkıştırmanıza olanak sağlar. Aynı zamanda yöneticilerin kullanıcılar için disk alanı kullanımına limit koymalarını sağlayan disk kotalarını destekler. NTFS ön tanımlı olarak 2 TB’lık disklere izin vermektedir, ancak cluster boyutlarının değiştirilebilir olmasıyla bu limitler ayarlanabilmektedir. Yakın gelecekte artan disk boyutları bu ayarların daha aktif kullanılmasını gerektirecektir.

FAT ve NTFS Karşılaştırması Özellik FAT16 FAT32 NTFS En Uzun Dosya Adı 8 karakter 255 karakter Dosya Uzantısı 0 - 3 karakter 0 - 255 karakter Maksimum Dosya 2 GB 4 GB Sınırsız Maksimum Cluster 32 GB 2 TB Maksimum Dosya Sayısı 6.500 İşletim Sistemi DOS, Win 3.x - 95 Win 9x - Me Win NT – 2000 XP - Vista – 7 – 8 Güvenlik Hizmetleri Yok Var Sıkıştırma ve Kota Bu tabloda Windows dosya sistemlerinin karşılaştırılmasını görmektesiniz. Dosya adlarında FAT16 8 karaktere izin verirken, FAT32 ve NTFS 255 karaktere izin verir. Dosya uzantısı olarak ise FAT16’da en fazla 3 karakter kullanılabilirken, FAT 32 ve NFTS’de 255 karakter kullanılabilmektedir. FAT16’da en büyük dosya boyutu 2 GB iken, FAT32’de bu sınır 4 GB olmuştur. NTFS’de ise maksimum boyut ile ilgili bir sınır yoktur. NTFS’de bu konudaki tek sınır maksimum cluster boyutudur. Anca bu boyutta elle ayarlanabilmektedir. Maksimum cluster NTFS’de sadece öne tanımlı olarak 2 TB gelmektedir. Bu boyut FAT16 için 2, FAT32 için ise 32 GB’tır ve sabittir. FAT16’da bir klasörde olabilecek maksimum dosya sayısı 6500 ile sınırlı iken FAT32 ve NTFS’de bu konuda bir sınırlama yoktur.

Disk Parçalanması PC'nizdeki yavaşlığın nedeni sabit diskinizdeki dosyaların parçalanmış olması olabilir. Windows, dosyaları parçalar halinde saklar ve siz dosyaları açıp kaydettikçe bu parçalar diskin farklı yerlerine yazılırlar. Bu dosyaları açtığınızda farklı parçaları diskin farklı alanlarından yükleyebilmek için PC'nizin daha çok çalışması gerekir. Defragmentation programları kullanarak hangi dosyaların parçalandığını görebilir ve diskinizi birleştirebilirsiniz.

Biçimlendirme İşlemi Biçimlendirme, varsa disk üzerinde eski verileri anlamsız kılar Bu yönüyle sorunlu durumlarda sıfırlama veya tamamen silme amacı ile kullanımı da yaygındır Ancak veriler bu süreçte gerçek olarak silinmezler Bu yüzden hatalı formatlama işlemlerinde, özel yazılımlar ve süreçler ile veriler halen disk üzerindeler ise kurtarılabilirler Biçimlendirme işlemi yaygın olarak 3 farklı biçimde yapılır İşletim sistemi kurulum ekranlarından DOS altından format komutu ile Windows altından disk yönetim ekranı ile Biçimlendirme, eğer varsa disk üzerindeki eski verileri anlamsız kılacaktır. Bu sebeple dikkatli olunması gereken bir işlemdir. Bu yönüyle sorunlu durumlarda sıfırlama veya tamamen silme amacı ile kullanımı da yaygındır. Ancak veriler bu süreçte gerçek olarak silinmezler. Sadece bu verilerin kataloğu değiştirilir… Bu yüzden hatalı formatlama işlemlerinde, özel yazılımlar ve süreçler ile veriler halen disk üzerindeler ise kurtarılabilirler. Biçimlendirme işlemi de yaygın olarak 3 farklı biçimde yapılır… İşletim sistemi kurulum ekranlarından… DOS altından format komutu ile… Windows altından disk yönetim ekranı ile…

Disk Yönetim Araçları Disk bölümlendirme ve biçimlendirme işlevleri için tüm işletim sistemlerinin bütünleşik disk yönetim araçları bulunur Bunun dışında üçüncü parti disk yönetim araçları ile de disk bölümleme yapılabilir FDisk GParted Partition Magic Norton Disk Utilities Disk bölümlendirme ve biçimlendirme işlevleri için tüm işletim sistemlerinin bütünleşik disk yönetim araçları bulunur. Ancak bunun dışında üçüncü parti disk yönetim araçları ile de disk bölümleme yapılabilir. Bu üçüncü parti yazılımlara örnek olarak Fdisk, Gparted, Partition Magic ve Norton Disk Utilities yazılımlarını verebiliriz.

Disk İşlemleri ve Başlatılabilir Diskler Disk bölümlendirme ve biçimlendirme işlevlerini yapmanın en sağlıklı yeri, işletim sisteminin dışıdır Eğer kurulu bir işletim sistemi zaten yok ise, zorunlu olarak başlatılabilir bir sürücüye ve sürücü üzerinde disk yönetimini yapabileceğiniz bir yazılıma ihtiyacınız vardır Tüm işletim sistemi kurulum CD/DVD ortamları başlatılabilirdir Bunun dışında genellikle linux tabanlı olan ve içinde bir teknisyenin ihtiyaç duyabileceği temel yazılımların yer aldığı taşınabilir işletim sistemi CD veya DVD’leri de vardır Başlatılabilir bir ortam disket, CD, DVD veya flash bellek olabilir Disk bölümlendirme ve biçimlendirme işlevlerini yapmanın en sağlıklı yeri, işletim sisteminin dışıdır. Yaptığınız işlemler çalışan sistem dosyaları ile çakışabilir. Ayrıca sisteminizin kurulu olduğu disk bölümü üzerinde yapabileceğiniz işlemler çok sınırlı kalacaktır. Eğer kurulu bir işletim sistemi zaten yok ise, zorunlu olarak başlatılabilir bir sürücüye ve sürücü üzerinde disk yönetimini yapabileceğiniz bir yazılıma ihtiyacınız vardır. Tüm işletim sistemi kurulum CD/DVD ortamları başlatılabilirdir ve disk bölümlendirme ve biçimlendirme için en ideal yer bu ortamlardır. Bunun dışında genellikle linux tabanlı olan ve içinde bir teknisyenin ihtiyaç duyabileceği temel yazılımların yer aldığı taşınabilir işletim sistemi CD veya DVD’leri de vardır. Bunlar aynı zamanda çökmüş sistemlerden verilerinizi kurtarmanız için etkin araçlar da sunarlar. Bir başlatılabilir ortam disket, CD veya DVD olabileceği gibi, bir flash bellek de olabilir.

Veri Bozulması Veri bozulması hatasının başlıca sebepleri güç dalgalanmaları, hatalı kapatmalar, hatalı takılan medya veya virüsler olabilir Veri bozulması Windows’da hata mesajları üretir Eğer çekirdek başlangıç dosyaları bozulursa Windows açılamaz Bu sorunlardan herhangi biri için ilk çözüm, bir hata denetim yazılımı çalıştırmaktır Hata denetleme disk üzerinde kötü kümeleri işaretleyecek ve mümkünse veriyi iyi bir kümeye taşıyacaktır Her sabit diskin ara sıra sektörlerinde yer alan veriler bozulabilir. Güç dalgalanmaları, hatalı kapatmalar, hatalı takılan medya ve virüsler, başka yüzlerce problem bu bozulmaya neden olabilir. Her durumda bu hata türü Windows çalışırken görüntülenir ve bozuk dosya bilgileri ile ilgili hata mesajları üretilir. Daha ciddi durum çekirdek başlangıç dosyalarının bozulması ve bunun sonucunda Windows’un açılamamasıdır. Bu sorunlardan herhangi biri için ilk çözüm, bir hata denetim yazılımı çalıştırmaktı. Hata denetleme yazılımı disk üzerinde kötü kümeleri işaretleyecek ve mümkünse veriyi iyi bir kümeye taşıyacaktır.

Bozulan Sistem Dosyalarını Kurtarma Eğer hata denetimi Windows'un yüklenmesi için gerekli olan kritik öneme sahip dosyada hata verirse o dosyanın kurulum ortamından tekrar yüklenmesi denenebilir Sistem dosyaları Windows kabin (cab) dosyalarında bulunur ve bunların içinden çıkartılmaları gerekebilir Örneğin EXPAND e:\I386\*.CAB -F:OLEPRO32.DLL komutu, dizindeki tüm CAB dosyalarını inceler ve dosyayı bulur Eğer hata denetim yazılımı Windows'un yüklenmesi için gerekli olan kritik öneme sahip dosyada hata verirse, çözüm olarak o dosyanın kurulum ortamından tekrar yüklenmesi denenebilir. Sistem dosyaları kurulum ortamındaki Windows kabin (cab) dosyalarında bulunur ve bunların içinden çıkartılmaları gerekebilir. Ekranda yer alan komuta benzer bir komut ile bir dizindeki tüm CAB dosyalarını incelenir ve dosyayı çıkartılır.

Bozuk Sektörlerdeki Veri Eğer disk denetleme yazılımını çalıştırdıktan sonra aynı hata görünmeye devam ediyorsa sürücünün bozuk sektöre sahip olma şansı yüksektir Yeni çıkan tüm disklerin neredeyse hepsi kötü sektörleri sürekli şekilde kontrol eden bütünleşik hata doğrulama kodu (ECC) gibi bir avantaja sahiptir Bozuk bir sektördeki veriyi almak için genelde üçüncü parti bir yazılıma ihtiyacınız olur SpinRite programı genellikle çok kötü hasar görmüş sektörlerdeki veriyi dahi kurtarma konusunda etkili algoritmalara sahiptir Eğer disk denetleme yazılımını çalıştırdıktan sonra aynı hata görünmeye devam ediyorsa sürücünün bozuk sektöre sahip olma şansı yüksektir. Yeni çıkan tüm disklerin neredeyse hepsi kötü sektörleri sürekli şekilde kontrol eden bütünleşik hata doğrulama kodu (ECC) gibi bir avantaja sahiptir. Ancak yine de bozuk bir sektördeki veriyi almak isterseniz, genelde üçüncü parti bir yazılıma ihtiyacınız olur. Örneğin SpinRite programı genellikle çok kötü hasar görmüş sektörlerdeki veriyi dahi kurtarma konusunda etkili algoritmalara sahiptir.

Sabit Diskin Bozulması Bir sabit disk fiziksel olarak zarar görürse herhangi bir servis teknisyeninin onu düzeltmek için yapabileceği hiçbir şey yoktur Fiziksel sorunlar kendilerini iki yolla açığa vururlar Disk uygun bir şekilde çalışır fakat çok ses yapar Disk hiç çalışmaz Disk anormal sesler üretmeye başladığında önemli verinizi yedekleyin ve diski değiştirin Disk hiç çalışmıyorsa kurulum sorunlarına ait adımları kontrol edin Buna rağmen disk sistemde görünmüyor ise bozulmuştur Bir sabit disk fiziksel olarak zarar görürse herhangi bir servis teknisyeninin onu düzeltmek için yapabileceği hiçbir şey yoktur. Fiziksel sorunlar kendilerini iki yolla açığa vururlar. Disk uygun bir şekilde çalışır fakat çok ses yapar veya disk hiç çalışmaz. Tüm sabit diskler gürültü yapar. Plaka dönüşünden kaynaklanan vızıltı ve sektörlere erişen okuma/yazma kafalarından kaynaklanan ara sıra oluşan hafif çizilme gürültüsü normaldir. Disk anormal sesler üretmeye başladığında önemli verinizi yedekleyin ve diski değiştirin. Disk hiç çalışmıyorsa kurulum sorunlarına ait adımları kontrol edin. Buna rağmen disk sistemde görünmüyor ise bozulmuştur.

Üçüncü Parti Disk Yönetim Araçları Disk yönetimi iyi bir araçtır fakat bazı durumlar için sınırlıdır Üçüncü parti disk yönetim araçları esnek biçimde veriyi bozmadan bölüm oluşturma, değiştirme ve silme imkanı tanır PartitionMagic VCOM’s Partition Commander Windows’un disk yönetim yazılımı oldukça iyi bir araçtır. Fakat bazı durumlar için yetersiz kalabilir. Üçüncü parti disk yönetim araçları esnek biçimde veriyi bozmadan bölüm oluşturma, değiştirme ve silme imkanı tanırlar ve harici bir çok özellik sunabilirler