Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Dil yanlışları, dört ana başlıkta toplanabilir: Sözcük Düzeyinde Yanlışlar Tamlama, Deyim, Atasözü Yanlışları Cümle Düzeyinde Yanlışlar Yazım ve Noktalama Yanlışları

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları A) SÖZCÜK DÜZEYİNDE DİL YANLIŞLARI Bir sözcükte görülen anlam ve biçim yanlışı, tüm cümleyi ilgilendirir. Sözcük düzeyindeki yanlışlar, şu başlıklar altında toplanabilir: 1) Anlama ilişkin Yanlışlar 2)Yapıya ilişkin Yanlışlar 3)Göreve ilişkin Yanlışlar

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları I) ANLAMA İLİŞKİN YANLIŞLAR 1. Sözcüklerin Yanlış Anlamda Kullanılması Sözcüklerin anlam kapsamını bilmemek ve onları gelişigüzel kullanmak, bu tür yanlışlara yol açar. Anlamları karıştırılan sözcüklerin başlıcaları şunlardır:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları tepki - etki "Okul müdürünün yaptığı konuşma, öğretmenler üzerinde olumsuz tepki yarattı,"

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Bu cümlede “tepki" sözcüğü yanlışlıkla "etki" sözcüğünün yerine kutlanılmıştır. "Tepki" sözcüğünün yerine "etki" sözcüğü getirilse bile cümledeki anlatım bozukluğu düzelmez. "... öğretmenler üzerinde olumsuz etki yarattı." Bu durumda da "üzerinde etki yarattı" sözlerinin arasında uyumsuzluk görülür.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Doğrusu: Okul müdürünün yaptığı konuşma öğretmenler üzerinde olumsuz etki bıraktı.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları alabildiği-olabildiği "Bardağı olabildiğince doldurdu." "Konuşmanızı alabildiğince kısa kesiniz." Bu cümlelerde altı çizili sözcükler birbirinin yerine yanlış kullanılmıştır.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları süreli-sürekli "Genellikle üç aydan daha az sürekli işlerde çalıştı." "Hiçbir işte süreli çalışmaz, yer değiştirirdi." Yukarıdaki cümlelerde "sürekli" ve "süreli" sözcükleri birbiriyle yer değiştirmelidir.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları çalmak - zorla almak / kapıp kaçmak Yaşlı kadının elinden çantasını çaldılar. "Çalmak" eyleminin anlamı; taşınabilen bir eşyayı, sahibinin haberi olmaksızın, art niyetle, bulunduğu yerden alıp götürmektir. Bir kişinin elinden çantası çalınmaz, zorla alınır ya da kapıp kaçılır. Bu cümlede "çalmak" sözcüğü yanlış kullanılmıştır.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları görev - yetki "Polisin yetkisi, huzuru sağlamaktır." "Polisin görevi, huzuru sağlamakla sınırlıdır." Görev ve yetki sözcükleri birbirini bütünleyen kavramlardır. Yetki, görevden kaynaklanır; görev, yetki kullanılarak yerine getirilir. Buradaki cümlelerde, bu iki sözcük birbirinin yeri­ne yanlış kullanılmıştır.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları şans - olasılık Bu hastalığa yakalanma şansı çok yüksek.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları değin - kadar / denli Korkulacak değin hasta değilsiniz.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları yıl-gün Cumhuriyet, 29 Ekim 1923 yılında ilan edildi

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları ayrıcalık - ayrılık Görüşlerimiz arasında fazla bir ayrıcalık yok.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları sağlamak - neden olmak / yol açmak izlenen ekonomi politikası dar gelirlilerin durumla­rının daha da kötüye gitmesini sağladı.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları tanıştırdı -tanıttı Ben, Ali Bey'in sözünü ettiği kişiyim, diye kendini tanıştırdı.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları öğretim-öğrenim Bu konuda dört yıl öğretim gördüm.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları görünmek - görülmek Geçmişte görünmeyen olaylara giderek alışıyoruz.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları azımsamak- küçümsemek Polonya, sanat alanında azımsanacak bir ülke değildir.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları sakınılmaz - kaçınılmaz Sonunda, sakınılmaz olaylarla karşılaşabilirsin.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları çarptırmak - çarpıtmak Sözlerimi neden çarptırıyorsunuz

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları sömürge - sömürü Geçmişte pek çok ülke İngiliz sömürgesi altında yaşıyordu.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları güçlendiren -güçleştiren Öğrencilerin sınıf geçmesini güçlendiren pek çok neden var.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları sonucunda - sonunda Bu olayların gerçek yüzü yapılan soruşturma sonucunda ortaya çıkacaktır.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları ayrıntı - ayrım İki şehir arasındaki ayrıntıyı saptamak çok kolay.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları resim - fotoğraf Başvuru için altı adet renkli resim istiyorlar.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları yaklaşık - yakın / bitişik Yeni kurulan mahallelerde evler birbirine çok yaklaşık yapılıyor.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları yayın - yayımlamak Bu yıl, geçen yıldan daha çok kitap yayınlandı

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları süreç - süre Seçim konusunda doğal sürecin dolmasını beklemek zorundayız.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Konuyla ilgili Bozuk Cümleler :

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Hastayı kurtarmak için kan basıncını artırmak koşuldur. (Y) gereklidir. (D)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Şimdi sizlere yarınki programımızdan bazılarını anımsatıyorum. (Y) sayıyorum (okuyorum). (D)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Bulvardan söktükleri fidanları Kurtuluş Parkı'na ekmişler. (Y) dikmişler (D)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Ozanımızın ölümünün onuncu yılını kutluyoruz. (Y) Ozanımızı, ölümünün onuncu yılında anıyoruz. (D)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Orman yangınının dikkatsizlikten çıktığı öngörülüyor(Y) sanılıyor. (D)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları ÖRNEK SORULAR : 1. "Etken ve etkin" sözcüklerinin aşağıdaki kullanımlarından hangisi yanlıştır? A)Yoksulluğun etken olduğu toplumlarda suç oranı yüksektir. B)Türkiye'de etkin bir yanardağ yoktur. C)Orman, yağmur için önemli bir etkendir. D)Şişmanlığın etkenlerinden biri de yanlış bes­ lenmedir. E) Bu öğretim yılında en etkin eğitim ilkokulları­ mızda yapılmıştır.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Çözüm : "Etken" sözcüğü "neden, faktör"; "etkin" sözcüğü ise "etkili, çalışan, işler durumda olan" anlamındadır. Bu sözcüklerin B, C, D, E seçeneklerindeki kullanım­ları doğrudur. A seçeneğinde ise "etken" sözcüğü "etkin"in yerine yanlış kullanılmıştır. Yanıt A'dır.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 2. "Özel" kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde yanlış kullanılmıştır? A) Bu, Türkiye'ye özel bir durumdur. B) Çocuk, özel okullardan birinde öğrenciydi. C) Annesi, onun için özel yemekler yapmıştı. D) Her oyunun özel kuralları vardır. E) Kendisine özel işlem yapılmasını istemiyordu. (1987/11)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Çözüm : "Özel" sözcüğü; B'de "kişiye ait olan", C'de "her zamankinden farklı", D'de "yalnız bir şeye ilişkin", E'de "ayrtcalıklı" anlamlarıyla doğru kullanılmıştır. A'da ise, "özellikle bir şeyde bulunan" anlamıyla yanlış kullanılmıştır. Çünkü bu anlama gelen sözcük "özel" değil, "özgü" dür. Yanıt A'dır.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 2. Eş ya da Yakın Anlamlı Sözcüklerin Birlikte Kullanılması Eş ya da yakın anlamlı sözcüklerin bir arada kullanılması dil yanlışına yol açar. Bu tür bozuklukları gidermek için sözcüklerden biri atılır.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Okul müdürü, öğrencileri tebrik edip kutladı, (atılmalı)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Tüm güçlükleri, zorlukları aşarak rahatlamıştı, (atılmalı)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Büyüklerine karşı çok saygılı, hürmetli biriydi. (atılmalı)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 1. Doktoruna göre babamın, bir ay dinlenip istirahat etmesi gerekiyormuş. Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişikliklerin hangisiyle giderilebilir? A) "doktoruna" yerine "doktora" getirilerek B) "dinlenip" yerine "dinlenerek" getirilerek C) "dinlenip" sözcüğü çıkarılarak D)"istirahat etmesi" yerine "istirahati" getirilerek E) "gerekiyormuş" yerine "zorunluymuş" getirilerek (1986/11)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Çözüm : "istirahat etmek", "dinlenmek" anlamını taşıyan bir eylemdir. Bunların bir arada kullanılması dil yanlışına yol açmıştır. Cümledeki anlatım bozukluğu C seçeneğinde önerilen değişiklikle giderilebilir. Yanıt C'dir. NOT : Duru bir anlatım için "istirahat etmesi" yerine "dinlenmesi" demek daha doğru olur.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 3. Çelişen Sözler Birbiriyle anlamca çelişen sözcüklerin aynı cümlede kullanılması, anlatım bozukluğuna yol açar: Kesinlikle dostlukların uzun sürmediğini sanıyo­rum. (Cümlede altı çizili sözcükler, biri kesinlik, diğeri olasılık bildirdiği için, anlamca çelişmektedir. "Kesinlikle" sözcüğü cümleden çıkarılmalıdır.)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Belki ülkemizde sorumluluğunun bilincinde olan yöneticilerimiz kuşkusuz vardır. (Cümlede "belki" ve "kuşkusuz" sözcükleri anlamca çelişmektedir. "Belki" sözcüğü cümleden çıkarılmalıdır.)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 4. Dilde Kararsızlık Arı bir anlatımda kimi yabancı sözcüklere yer ve­rilmesi, anlatıcının dilde kararsızlığını gösterir: Hane başına iki ton kömür dağıtımı uygun görüldü. Bu güncel konuyla ilgili neşriyat süreceğe benzer. Çiftçimize yardımı ödev telakki ederiz. "Dağıtım, güncel, ödev" gibi Türkçe sözcükleri yeğleyen bir anlatıcının "hane, neşriyat, telakki etme"yi kullanması dilde kararsızlığını gösterir. Bunların yerine "ev, yayın, sayarız" sözcükleri kullanılmalıydı.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları II) YAPIYA İLİŞKİN YANLIŞLAR Dilbilgisi kurallarına aykırı biçimlendirilmiş sözcükler, önemli bir dil yanlışıdır: Öğrencilere konularla ilgili örnekler verilebilinir. Bu yeterlik eyleminin edilgen çatılı geniş zaman üçüncü kişisi "verilebilir" dir.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Yanlış yapılı sözcüklerin başlıcaları ve bunların doğruları şunlardır:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları deyilip - denip koşaraktan - koşarak erdemlik - erdemlilik güvencelik - güvence alıkoyulmuş - alıkonulmuş hoşgörülük - hoşgörürlük çirkinletmek - çirkinleştirmek yesyeni - yepyeni ' yepyeşil - yemyeşil

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları III) GÖREVE İLİŞKİN YANLIŞLAR Sözcüğün görevinin tam bilinmemesinden doğan yanlışlar da anlatım bozukluğuna yol açar. Bu duruma en çok, edat ve bağlaçların kullanılmasında rastlanır:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları ile: Gel seninle birlikte biraz söyleşelim. "ile" edatı birliktelik anlam ı taşır. "Birlikte" sözcüğü, bu cümlede gereksizdir. ama : Bu bağlaç ve benzerleri karşıt cümleleri bağlar. Karşıt olmayan cümlelerin arasında kullanılması dil yanlışına yol açar: Havası güzel, ama suyu çok temiz.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları eğer: Bu sözcük, cümle başı bağlaçlarmdandır ve koşul bildirir. Türkçedeki"- se / - sa" koşul eki, aynı görevi karşılar. Bu sözcüğün kullanılmaması, anlamda bir daralma yaratmayacağından, daha doğrudur: Eğer gelirse, beni arasın. Gelirse, beni arasın.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları ÖRNEK SORU: içtenlikle söylüyorum; eğer vapur biletini I II III almamış olsaydım, bu geziden IV V vazgeçerdim. Bu cümleden altı çizili sözcüklerin hangisi çıkarılırsa cümlenin anlamı değişmez? A) I B) II C) III D) IV E) V(1988/1)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Çözüm : Cümlede "olsaydım" sözcüğü koşul anlamı verdiğinden "eğer" sözcüğü gereksizdir. Yanıt B'dir.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları ise: Aynı görevi üstlenen başka bağlaçların bulunduğu cümlelerde "ise" bağlacı gereksizdir; anlatımı bozar: Ancak, uygulamada ise böyle bir durum görülmez. Buna karşılık, klasik edebiyatın dili ise oldukça ağırdır. Bu cümlelerdeki "ise" sözcüğü çıkarılarak anlatım bozukluğu giderilir.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları ÖRNEK SORU : Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "ise" sözcüğüne gerek yoktur? Mektup yazmış ise gelmekten vazgeçmiştir. Bunun nedeni ise beni çok sevmemesidir. Olayı ancak kendin gördün ise tanıklık yapabilirsin. Bunu yapan o ise gidip kendisiyle konuşun. E) Yanlış öğrenecek ise hiç öğrenmesin. (1986/1)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Çözüm : B seçeneği "Bunun nedeni" ile başladığından "ise" ye gerek yoktur. Yanıt B'dir.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları B) TAMLAMA - DEYİM - ATASÖZÜ YANLIŞLARI I) TAMLAMA YANLIŞLARI Tamlama yanlışları; hem ad, hem de sıfat tamla­malarında görülebilir.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları A) AD TAMLAMALARIN A iLiŞKiN YANLIŞLAR 1) Belirtili ad tamlamalarında, tamlamayı oluşturan sözcüklerin arasına başka sözcükler girince, tamlayan ile tamlanan birbirlerinden uzaklaşır. Bu durumda tamlama eklerinden birinin bulunmayışı dil yanlışına yol açar:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Öğretmen, öğrencilerin eğitilmesinde önemli so­rumlulukları vardır. Kimin sorumlulukları vardır? Öğretmenin.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları ÖRNEK SORU : Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bir anlatım bo­zukluğu vardır? Soğuklar yüzünden okullar bir hafta kapatıldı. Ahmet Bey, derneğimizin üye ve ikinci başkanıdır. Bugünlerde resim yapmaya bir türlü vakit bulamı­ yorum. Yazarın bu ikinci romanı, beni düş kırıklığına uğrattı. E) Dinlenmek için yaz tatilini iple çekiyorum. (1990/11)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Çözüm : B seçeneğindeki cümlede, belirtili ad tamlaması­nın, tamlanan eki bulunmadığından anlatım bozukluğu vardır. Doğrusu: "Ahmet Bev. derneğimizin üyesi ve ikinci başkanıdır." Yanıt B'dir.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 2) Belirtili ad tamlamalarında tamlamayı oluşturan eklerin gelişigüzel kullanımı, tamlamanın öğeleri ara­ sındaki anlam ilişkisini bozar: Öğütlerinizden hepsini kulağıma küpe yaptım. Belirtili ad tamlamalarında, tamlanan sözcük "biri, birkaçı, hangisi vb." olursa, tamlayan sözcük "-den" ekini alabilir; ama "öğütlerinizden hepsi" tamlamasın­da "- den" in kullanımı yanlıştır. Doğrusu "öğütlerinizin hepsi" olmalıdır.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 3) Bir tam lamada birden fazla tamlayan bulunduğu zaman, tamlayan sözcüklerden biri tamlananla anlam uyumsuzluğu gösterebilir: Gece yarısı kurtların, kuşların yırtınırcasına ötmesi. kötü bir doğa olayını haber veriyordu. "Ötme" sözcüğü kurt ve kuş için ortak kullanılmış­tır. Kuşlar ötebilir; ama kurtlar ötmez. Doğrusu: Gece yarısı kurtların uluması, kuşların yırtınırcası­na ötmesi, kötü bir doğa olayını haber veriyordu.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları B) SIFAT TAMLAMALARINA iLiŞKiN YANLIŞLAR 1) "Biraz, birkaç, her, hiçbir, birçok vb." belgisiz sıfatların tamladığı adlar tekil olmalıdır; çoğul olursa anlatım.bozukluğu ortaya çıkar:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Secim döneminde her çeşit sivasal etkinliklerin yasaklanmasına "seçim yasağı"denir, (etkinliğin) Kalbindeki her çarpıntıları, kalp hastalığına yorma, (çarpıntıyı) Birçok kaynaklarda bu konuya geniş yer verildiğini görüyoruz, (kaynakta) Herhangi bir kimselerden sorabilirdin beni. (kim­seden)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 2) "Birden büyük sayı adlarıyla kurulan sıfat tamla­ malarında tamlananın çoğullanması tamlamayı bozar: Bizde, Tanzimat'tan bu yana iki türlü düşünürler vardır, fdüşünür)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 3) Bir sıfat birden çok adı nitelerse, sözcükler ara­ sında anlam uyumu olmalıdır: Pembe güller ve ağaçlar, ay ışığı altında büyülü bir görünüm içindeydi. Bu kullanımda, sıfat ortak olduğu için, "pembe ağaçlar" biçiminde bir sıfat tamlaması da ortaya çık- mıştır. Bu durum, sözcüklerin yerleri değiştirilerek gi­derilebilir: Ağaçlar ve pembe güller, ay ışığı altında büyülü bir görünüm içindeydi.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları II) DEYİM YANLIŞLARI Deyimler, kalıpları bozulamayan söz öbekleridir. Bunlar, anlamlarına uygun durumlarda kullanılması gereken değişmeceli sözlerdir. Deyimlerle ilgili yanlışlar iki türlüdür: Deyimin biçimi bozulmuştur. Deyim doğrudur; ama anlamına uymayan yerde kullanılmıştır.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları a) DEYlMlN BlÇlMlNlN BOZULMASI Deyimleri oluşturan sözcüklerin; Yerleri değiştirilemez: Kelin perçeminden tut. (Yanlış) Tut kelin perçeminden. (Doğru)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Yerlerine başka sözcükler kullanılamaz: Su dökmüş kedi gibi.. (Yanlış) Süt dökmüş kedi gibi... (Doğ ru) Ağzına bir kaşık bal çaldılar. (Yanlış) Ağzına bir parmak bal çaldılar. (Doğru) Doğru oturup eğri konuşalım. (Yanlış) Eğri oturup doğru konuşalım. (Doğru)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları b) DEYlMlN YERiNDE KULLANILMAMASI Deyimlerin, anlamlarına uygun olmayan durumlar­da kullanılması da dil yanlışına yol açar: - Bundan başka bir şey elinden tutmuyordu. (Yanlış) Bundan başka bir şey elinden gelmiyordu. (Doğru) Onun iyiliklerini unutamam; her sıkıntılı anımda elimden tutmuştur. (Doğru)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları III) ATASÖZÜ YANLIŞLARI Atasözleri de deyimler gibi kalıplaşmış anlatımlar­dır. Atasözleri yerli yerinde kullanılmalı ve bunların . -kalıpları bozulmamalıdır:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Açma (Açtırma) kutuyu, söyletme kötüyü. Ağaç, dalıyla (vapradıvla) gürler.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Derdini söylemeyen, çare (derman) bulamaz. Can boğazdan geçer (gelir). El ile gelen düğün demek (bayram).

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Aşağıdakilerin hangisinde bir dil yanlışı yoktur? Kör ölür zeytin gözlü olur. Sana kaç defa, dereyi görmeden etekleri sıvama, dedim. Birçok insanlarda görülen kusurlardan biri de dü­ şünmeden inanmaktır. D) Öğrenciler en çok yakındıkları konulardan biri de • • büyüklerin anlayışsızlığıdır. E) Kardeş kardeşin ne öldüğünü ister, ne de ondu­ ğunu.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Çözüm : A seçeneğinde "zeytin" yerine "badem", B seçeneğinde "etekleri" yerine "paçaları", C seçeneğinde "insanlarda" yerine "insanda", D seçeneğinde "öğrenciler" yerine "öğrencilerin" sözcükleri kullanılmalıydı. E seçeneğindeki atasözü doğrudur. Yanıt E'dir.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları DÜZEYİNDE YANLIŞLAR I) YÜKLEM YANLIŞLARI Cümlede gereksiz bir yardımcı eylemin kullanıl­ması, bir eylemin ya da yardımcı eylemin eksik olması; bağlı cümlelerin yüklemleri arasında uyumsuzluk bu­lunması, dil yanlışlarına yol açar.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 1. Gereksiz Yardımcı Eylemler Bir yardımcı eylemin, gerekmediği yerde kullanımı cümlede duruluğu bozabilir:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları umut etmek - ummak "Umut" sözcüğünün kökü "ummak" eylemidir. "Umuyorum" yerine "umut ediyorum" demek, gerek­sizdir ve bir anlatım pürüzüdür:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Biz, uğradığımız haksızlıktan bir an önce kurtul­mayı umut ediyoruz, (umuyoruz)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Aşağıdakilerden hangisinde bir anlatım bozuklu­ğu yoJüm? Şimdi size çok istek alan bir parça dinletiyoruz. Bu turnuvada iki yengi, üç yenilgi aldık. Sağlığa etki eden etmenler şunlardır. Şirketler, otel ihalesi için başvuru yapıyor. E) Üç gün boyunca, yollarda, aç insanlar gördük.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Çözüm : A seçeneğinde "istenen", B seçeneğinde "...yengimiz, üç yenilgimiz var", C seçeneğinde "... - ı etkileyen" D seçeneğinde "başvuruyor" sözlerinin kul­lanılması gerekirdi. Yanıt E'dir.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 2. Yardımcı Eylem Eksikliği Bir yardımcı eylemin, gerektiği halde, kullanılma­ması anlatım bozukluğuna yol açabilir:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Biraz hasta va da hasta olmavan herkes sabahın köründe hastane kapısına dikiliyor. (Biraz hasta olan yada ...)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları insan, yaşamın sorunları karşısında sabırlı ve yılgın olmamalı. (.... sabırlı olmalı ve...)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 3. Gereksiz Kip Ekleri Bileşik cümlelerde, aynı kişi ve zaman eklerinin yinelenmesi gereksizdir:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Bir araya gelirdik, akşama kadar çalışırdık. ("gelirdik" değil, "gelir" denmeliydi.)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Kaldığımız otel rahattı ve konforluydu. ("rahattı" değil, "rahat" denmeliydi.)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 4. Yüklem Eksikliği Bir olumlu, bir olumsuz yüklemle sıralı cümle ya­pıldığında; yüklemler ayrı ayrı belirtilmezse, anlatım bozukluğu ortaya çıkar:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları içkiyi az, sigarayı hiç içmem. (içkiyi az içerim....) Çocuklar oyunu çok, dersi pek sevmiyorlar. (..... oyunu çok seviyor,...)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 5. Yüklemlerin Uyuşmazlığı a) Öznesi ortak sıralı cümlelerde yüklemler kişi, zaman ve çatı açısından uyumlu olmalıdır:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları incelemeler yapmak üzere yurda gelmiş ve yakın­da Amerika'ya dönecek. ' Zamanları ayrı olan böyle cümlelerle bileşik cümle yapılmaması gerekir: incelemeler yapmak üzere yurda gelmiş. Yakında Amerika'ya dönecek.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları b) Özneleri ayrı olan cümlelerde, eylem kişi ekleri­ nin ortak düşünülmesi dil yanlışına neden olur:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Siz keyif çatacak, biz güneşin altında çalışacağız, öyle mi? (... çatacaksınız,...)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları c) Girişik cümlelerde eylemsi ve eylemlerin çatı açısından uyumu aranır:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Gazetelere göz gezdirerek olay hakkında bilgi edinmek istendi. (... istedi.) Cümlenin yükleminin edilgen değil, etken olması gerekirdi.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları II) ÖZNE YANLIŞLARI x 1. Özne - Yüklem Uyuşmazlığı Sıralı ya da bağlı cümlelerde ortak özneler, yük­lemlerin tümüyle uyumlu olmalıdır. İlk cümledö kulla­nılan özne ilk yükleme uygunken, diğerlerine uygun olmazsa; özne - yüklem uyuşmazlığından kaynakla­nan dil yanlışı doğar:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Üyelere birer kâğıt verildi ve yazmaları istendi. ... kâğıt yazmaları istendi. (Yanlış) Üyelere birer kâğıt verildi've görüşlerini yazmaları istendi. (Doğru)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Bu fabrikanın inşaatı ekim ayında bitecek ve üretime geçecektir. ...fabrikanın inşaatı üretime geçecektir. (Yanlış) Bu fabrikanın inşaatı ekim ayında bitecek ve fabri­ka üretime geçecektir. (Doğru)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları itici davranışlarına dayanma gücüm giderek azalıyor ve beni kendisinden soğutuyordu. Soğutan ne? "... ve onun bu davranışları..." (Doğru)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Özne Eksikliği Edilgen çatılı cümlelerde nesne görünümdeki söz­cük, sözde özne olduğundan, onun nesne yapısıyla kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Bu sorunları saymakla bitirilmez. (Yanlış) Saymakla bitirilmeyen nedir? Bu sorunlar. (Sözde özne) Yukarıdaki cümle iki biçimde düzeltilebilir: 1. Bu sorunlar, saymakla bitirilemez. (sözde özne) 2. Bu sorunları, saymakta bitiremeyiz* (nesrte) . (özne: biz)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Geçişsiz - edilgen çatılı eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde özne bulunmaz. Öznenin bulunmaması bir dil yanlışı değildir: Bu yolda durulmaz, inşaata izinsiz girilmez. Bu sıcakta uyunmaz.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları III) NESNE YANLIŞLARI 1. Nesne - Yüklem Uyuşmazlığı Bileşik cümlelerde ortak olarak kullanılan nesne, ikinci eylemle uyuşmazsa, ortaya önemli bir dil yanlışı çıkar.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Bir cümlede ortak nesnenin yüklemlerle uyuşup uyuşmadığını denetlemek için, nesneyi yüklemlerin önüne getirerek ayrı ayrı okumak gerekir:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Birkaç asker, bir gece diktatörün evini bastılar; bir kışlaya götürerek kurşuna dizdiler. Neyi bastılar? Diktatörün evini (nesne) Kimi kurşuna dizdiler? Diktatörü.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Bu ikinci nesne söylenmediği için, birincisi ortak nesne durumuna girmiş ve anlatım bozukluğu doğ­muştur.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Doğrusu: "... bastılar; diktatörü bir kışlpya götürerek kurşuna dizdiler."

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Konuşulanları öğrenmeli ve önlemeliydim. Bu cümlede de aynı dil yanlışı vardır, ikinci cümle­ye ayrı bir nesne gereklidir. Doğrusu: "... ve olacakları önlemeliydim.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 2. Nesne Eksikliği Sıralı cümlelerin birinde dolaylı tümleç, diğerinde nesne kullanılması gerektiğinde, nesnenin bulunma­yışı anlatım bozukluğuna yol açar.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Aşağıdakilerin hangisinde, "Sana asla kızmıyor, çok seviyoruz." cümlesindekine benzer bir anlatım bozukluğu vardır? Ağaçları suluyor, ilaçlıyor. Arkadaşlarıyla buluşmuyor, haberleşmiyor. G) Kitaplarını yerlerine yerleştirmiyor, üst üste yığıyor. D) Derslerine çalışmıyor, ihmal ediyor. E) Tarlayı gübreliyor, ekime hazırlıyor. (1988/11)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Çözüm : Örnek olarak verilen sıralı cümlede nesne eksikliği vardır. Cümlenin, "Sana asla kızmıyor, seni çok sevi­yoruz." biçiminde olması gerekir. (nesne) Aynı bozukluk D'de de vardır. Cümle "Derslerine çalışmıyor, onları ihmal ediyor." biçiminde düzeltilebilir. (nesne) Yanıt D'dir.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları 3. Nesnelerin Yapısal Uyuşmazlığı Eylemsiler cümlede nesne göreviyle kullanılabilir; ancak nesne olan eylemsilerin biçimlenişleri aynı ol­malıdır:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Nedensiz gülmesini, anlamsız bakışını yadırgadım, (gülüşünü) (Eylemsilerin her ikisi ya'"- me", ya da "- iş"le bi-çimlenmelidir.) Ne gelişini ne gittiğini gördüm, (geldiğini)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları NOT : Aynı yapısal yanlış, dolaylı tümleç için de ge­çerlidir: "Onun şiir okumasına ve fıkra anlatışına hayranım." (okuyuşuna)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları IV) DOLAYLI TÜMLEÇ YANLIŞLARI Dolaylı tümleçlerle yüklemler uyuşmazsa, anlatım bozukluğu doğar:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları a) Cümlede bir nesne bulunması, aynı sözcükten oluşturulacak dolaylı tümleci unutturabilir. Bu tür yan­ lışlarda dolaylı tümleç eksikliği söz konusudur: Kardeşinizi tanıyor ve güveniyoruz.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Doğrusu: Kardeşinizi tanıyor ve ona güveniyoruz.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları b) Yönelme dolaylı tümleci, ikinci yüklemle uyuş­ mayabilir: Arkadaşım bize geldi, geceyi geçirdi. (Geceyi ne­rede geçirdi? fikaja.)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları c) Bulunma dolaylı tümleci, ikinci yüklemle uyuş­ mayabilir:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Mutluluğu sende buluyorum, hoşlanıyorum. fKimden hoşlanıyorum? Senden.)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları ç) Çıkma dolaylı tümleci, ikinci yüklemle uyuşma­yabilir: Ondan ayrılamam, çünkü mutluluğu buldum. (Mutluluğu kimde buldum? Onda.)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları V) ZARF TÜMLECİ YANLIŞLARI Bağımlı bileşik cümlelerde, bir cümlenin zarf tüm­leci, diğerine uymayabilir: Yardımcısı ilgiyle dinliyor ve yazıyordu. ... ilgiyle yazıyordu. (Yanlış) ikinci cümleye, yükleme -uygun bir tümleç getir­mek, anlatım bozukluğunu giderir: ... ilgiyle dinliyor ve duyduklarını yazıyordu.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları VI) EDAT TÜMLECİ YANLIŞLARI Kimi zaman bir nesne ya da dolaylı tümleç, edat tümlecini karşılayacak gibi kullanılır ve ortaya edat tümleci eksikliği çıkar: Bu güçlüklere nasıl göğüs çerdi, nasıl başa çıktı. Doğrusu: "....., bunlarla nasıl başa çıktı.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları VII) YERLERİ YANLIŞ SÖZCÜKLER Sözcüklerin, cümle içinde bulunmaları gereken yerden başka bir yerde bulunması, anlamın bulanık olmasına ya da iki türlü algılanmasına yol açar. Sözcükler, cümlede kullanılırken her sözcüğün en uygun yerde olmasına özen gösterilmelidir.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları örneklerde yanlış yerlerde kullanılmış sözcükler vardır:

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları BuJcarar, 279'a karşı 138 oyla alınmıştır. (. 138'e karşı 279 oyla....)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Cesetler çok denizde kaldıkları için tanınamadı. (. denizde çok kaldıkları )

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Her Tanrı 'n/n günü.... (Tanrı'nın her günü )

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Her devrik cümle doğru değildir: Demek ki, kurallara uymakla olmuyor yalnızca bu işler. , Bu cümlede "yalnızca" sözcüğü "ki" bağlacından sonra kullanılmalıdır.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları "Üyeler, bir türlü görüşülmek üzere gündeme l II III IV alınmayan konuvu sordular." V vı Bu cümlede sözcüklerin yeri yönünden bir yanlış­lık vardır. Yanlışlığı aşağıdakilerden hangisiyle giderebiliriz? ll'yi l'in önüne getirerek l'i lll'ün sonuna getirerek ll'yi IV'ün önüne getirerek lll'ü IV'ün sonuna getirerek E) l'yi Vl'nfn önüne getirerek

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Çözüm : "Bir türlü" sözü, "alınmayan" eylenrisinin zarfı oldu-/ ğundan, "görüşülmek üzere" sözünden sonra kullanıl­ması gerekirdi. Yanıt C'dir.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları VIII) GEREKSİZ KULLANILMIŞ SÖZCÜKLER Cümlede gereksiz sözcüklere yer vermek anlatımı bozar.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcükler gereksizdir: Aramızdaki mevcut ikilik sonuna kadar sürecek anlaşılan. Üç saat süre ile görüşmüşler. Karşılıklı tanışmalarımıza ara verdik. Geçen yıl da yine böyle olmuştu. Elli adet sıra alır mı burası? Yapılı basının önemli bir ustasını daha yitirdik.

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları "iyi bir cümlede gereksiz sözcük bulunmaz. Bunu şöyle anlayabiliriz: Bir sözcüğü attığımızda cümlenin anlam ve anlatımında bir daralma oluyorsa o sözcük gerekli, olmuyorsa gereksizdir."

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Bu ölçüte göre, aşağıdakilerden hangisi iyi bir cümle değildir? Neşeli, sağlıklı, şen bir görünüşü vardı. Yağmur, sabaha değin aralıksız yağdı. Bütün gün tarlada hiç ara vermeden çalıştık. Doğadaki çaplılar üzerinde sayısız inceleme yapıldı. E) Ormanların iklim üzerindeki etkisi anlatıldı. (1981/1)

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları Çözüm : A seçeneğindeki "neşeli" ve "şen" sözcükleri, eşanlamlı olup biri kullanıldığında diğerine gerek yok­tur. Yanıt A'dır.