ŞİZOFRENİ VE DUYGUDURUM BOZUKLUKLARI DR. MUHAMMED AYAZ

ŞİZOFRENİ Düşünme ve algılamanın bozulması, içe çekilme ve işlevselliğin bozulmasıyla seyreden ciddi bir ruhsal bozukluktur. Önemli düzeyde ruhsal, fiziksel, toplumsal ve ekonomik sorunlara neden olur.

ŞİZOFRENİ Pozitif Belirtiler Sanrılar (paranoid, perseküsyon, grandiyöz, somatik, erotomanik, mix vb.) Varsanılar (işitsel, görsel, dokunsal vb) Motor belirtiler

ŞİZOFRENİ Negatif Belirtiler İstem kaybı Apati (ilgisizlik, duyarsızlık) normal amaçlara yönelim için ilgi ve enerji azlığı bir eylemi başlatamama ve devam ettirememe dikkat azlığı Künt ya da sığ duygulanım Konuşma fakirliği

ŞİZOFRENİ Negatif Belirtiler Zevk alamama Kendine bakamama Sosyal geri çekilme (kendi fikir ve fantazileriyle daha çok meşgul olma ) Katatonik stupor (çevreye tepki vermeme ve uzun bir süre hareketsiz ve sessiz kalma)

ŞİZOFRENİ Dezorganize düşünce ve davranışlar düşünce akışında bozukluk dağınık davranışlar uygunsuz duygulanım

Haberci belirtiler İsteksizlik, ilgi kaybı Aileden ve arkadaşlardan uzaklaşma Huy değişiklikleri Dinle aşırı ilgilenmeye başlama Soyut konularla uğraş Sözde felsefi işlerle uğraş Kendine bakımda gerileme Uyku düzeninin bozulması Çökkünlük İştah azalması Çabuk sinirlenme Başkalarına ya da kendine zarar verme düşüncesi Alınganlık Nevrotik belirtiler

Şizofreni Tipleri Paranoid tip Katatonik tip Dezorganize tip Farklılaşmamış tip Rezidüel tip

Paranoid Şizofreni Sanrılar ve özellikle işitsel varsanılar önde gelir. Hasta çevresi ile olan ilişkilerini saptırır. Saçma sanrılarla zihni meşguldür. Daha geç yaşta başlar. İyi seyreder.

Katatonik Şizofreni Aşağıdakilerden en az ikisinin bulunması: Hareketsiz kalma (katalepsi) Amaçsız ve dış uyaranlardan bağımsız aşırı hareketlilik Aşırı negativizm ya da mutizm Postür alma, sterotipi, belirgin manyerizm ya da grimas Ekolali ya da ekopraksi

Dezorganize Şizofreni düşünce akışında bozukluk davranışlarda dağınıklık uygunsuz duygulanım parçalanmış sanrı ve varsanılar amaçsız, anlamsız gülme ve mimikler sıkıntısı yoğundur

Ayrışmamış Şizofreni Hiç bir belirti tam olarak baskın değildir. Sanrılar, varsanılar, çağrışım bozukluğu, dağılmış davranış sıklıkla birlikte bulunur.

Rezidüel Şizofreni Kuşkuculuk Anksiyeteyi yönetmede güçlük Tedavi edildikten sonra kalan şizofreni Belirgin sanrılar, varsanılar ya da dezorganize konuşma ve ileri derecede dezorganize ya da katatonik davranış yoktur. Kuşkuculuk Anksiyeteyi yönetmede güçlük Yargılamada, içgörüde ve motivasyonda azalma Kendine bakımda azalma

ŞİZOFRENİ EPİDEMİYOLOJİ Her iki cinsiyette benzer oranlarda görülür. Erkeklerde daha erken yaşta başlar. En sık başlangıç yaşı erkeklerde 15-25, kadınlarda 25-35 yaştır. Görülme sıklığı: Genel nüfusta %1 İkinci derece yakını olanlarda %3 Birinci derece yakını olanlarda %10 Şizofrenili bir ebeveynin çocuğunda %15 Her iki ebeveyni şizofreni olanlarda %40

ŞİZOFRENİ ETİYOLOJİ Temel nedeni bilinmemektedir. Etyolojide çeşitli kuramlar genetik, biyolojik ve psikososyal etkenleri suçlamaktadır. Limbik sistem, frontal korteks ve bazal ganglionlarda patolojik değişimler sıklıkla görülür. Dopamin üzerine etkili ilaçların faydaları nedeniyle şizofreniye dopaminde artışın neden olduğu varsayılmaktadır. Şizofreni hastalarında beyin ventriküllerinde genişleme ve beyin hacminde azalma görülür. Serebral dokularda asimetri ve serebellar hacimde azalma sıklıkla görülen bulgulardır.

İyi seyir kriterleri Hastalık başlamadan önce iyi işlevsellik Psikososyal stresörle alevlenmenin olması Orta yaşlarda başlama Sosyoekonomik düzeyin iyi olması Olumsuz sosyal etkenlerin olmaması Katatonik ve paranoid tipler Beyin görüntülemede normal görüntü

ŞİZOFRENİ En sık ölüm nedenlerinden biri intihardır. Sigara ve madde kullanımı sıktır. Sıklıkla hastane yatışı gerektirir. Genellikle kronik ve ilerleyici bir hastalıktır.

Ayırıcı tanı Depresyon Organik beyin sendromu Kişilik bozuklukları Şizoaffektif bozukluk Akut Psikotik Bozukluk

TEDAVİ Temel tedavi antipsikotik ilaçlarla yapılır. Genellikle yaşam boyu ilaç kullanımı gerektirir. Genellikle başkalarının bakımına ihtiyaç duyarlar. Alevlenme döneminde hastane yatışı gerekebilir. Gündüz hastaneleri ve toplum ruh sağlığı merkezleri takipte faydalıdır.

DUYGUDURUM BOZUKLUKLARI Sınıflandırma Depresif Bozukluklar Majör Depresif Bozukluk Distimik Bozukluk İkiuçlu (Bipolar) Bozukluklar İkiuçlu bozukluk Tip I İkiuçlu bozukluk Tip II Siklotimik bozukluk

DEPRESYON DÖNEMİ Depresyon, derin üzüntülü, bazen de hem üzüntülü hem bunaltılı bir duygudurumla birlikte düşünce, konuşma, devinim ve fizyolojik işlevlerde yavaşlama, durgunlaşma ve bunların yanı sıra değersizlik, küçüklük, güçsüzlük, isteksizlik, karamsarlık duygu ve düşünceleriyle belirli bir sendromdur.

DEPRESYON Belirtiler ve Bulgular Genel görünüm ve dışa vuran davranış Belirgin yüz çizgileri Çökük omuzlar Kendine bakımda azalma Durgunluk, yavaşlama Sıkıntı ve tedirginlik/yerinde duramama Konuşma ve ilişki kurma Alçak sesli ve yavaş konuşma Mutizm (ağır durumlarda) Duygusuz gibi görünme (Duygusal donukluk)

DEPRESYON Belirtiler ve Bulgular Duygulanım Çökkün duygudurum (derin üzüntü, iç acısı) Sık ve kolay ağlama Bunaltı (öz. sabahları) Tedirginlik Sinirlilik İsteksizlik ve zevk alamama (Anhedoni) Bilişsel yetiler Bilinç açık Ağır durumlarda uyuşukluk (stupor) Yönelim tam Dikkat ve konsantrasyonda azalma Unutkanlık (psödodemans)

DEPRESYON Belirtiler ve Bulgular Algı Genelde olağan Ağır durumlarda varsanılar (gn duygudurumla uyumlu), depersonalizasyon, derealizasyon Düşünce süreci ve içeriği Yavaşlamış Çaresizlik, umutsuzluk, karamsarlık, suçluluk Değersizlik (özsaygıda azalma) Özkıyım düşünceleri Ağır durumlarda sanrılar(duygudurumla uyumlu/uyumsuz) Hipokondriyak uğraşlar ve bedensel yakınmalar

DEPRESYON Belirtiler ve Bulgular Motor davranışlar Psikomotor yavaşlama (retardasyon) Aşırı tedirgin hareketlilik, yerinde duramama (psikomotor ajitasyon) Bedensel ve fizyolojik belirtiler Enerji azlığı, çabuk yorulma Uyku bozukluğu İştah değişikliği Cinsel isteksizlik

Tanı (DSM-IV) Çökkün duygudurum veya anhedoninin ( haz alamama) de içinde bulunduğu en az beş belirti Sosyal ve mesleki işlevsellikte bozulma En az iki hafta

DEPRESYON Bedensel hastalıklarda depresyon İleri yaşta depresyon Sıklıkla atlanır Psikolojik belirtilere dayanarak tanı konur Karamsarlık, sık ağlama, toplumdan çekilme İleri yaşta depresyon Zor tanınır Süreğen hastalarda ve özürlülerde sık Özkıyım riski yüksek Bunamayla karışabilir (psödodemans) Ergen ve çocukluk dönemindeki depresyon

Ayırıcı Tanı İkincil Çökkünlükler Bunama Yas İlaçlar Bedensel hastalıklar Bunama Yas Şizofreni/Şizoafektif Bozukluk İki uçlu Bozukluk Alkol-madde kullanım bozuklukları Bunaltı (anksiyete) bozuklukları Yeme Bozuklukları Uyum Bozuklukları Kişilik Bozuklukları Uzun süreli mutsuzluk

MANİ DÖNEMİ Mani, depresyonun tam tersi, aşırı neşe, bazen de öfkeli, coşkulu bir duygudurum içinde düşünce, konuşma, devinimde hızlanma, benlik kabarması, aşırı güçlülük, büyüklük duyguları ve sanrıları ile belirli genel bir kabarma, taşkınlık, coşma ile giden bir dönemdir.

MANİ Belirtiler ve Bulgular Genel görünüm ve dışa vuran davranış Canlı, çok hareketli, aşırı güvenli Abartılı, renkli giyim Öfkeli (irritabl) Para harcama Ağır durumlarda aşırı hızlanma yüzünden dağınık ve bitkin olabilir Konuşma ve ilişki kurma Yüksek sesli, hızlı ve artmış konuşma ( Logore) Daldan dala atlama (Düşünce uçuşması) Basınçlı konuşma

MANİ Belirtiler ve Bulgular Duygulanım Taşkın, coşkulu duygudurum Coşku, aşırı neşe (öfori) Bulaşıcı neşe Oynak (labil) duygulanım Sinirli, saldırgan(irritabilite) Karma dönem (disfori) Bilişsel yetiler Bilinç açık Aşırı yorgunluk ve beslenememeye bağlı konfüzyon olabilir Yönelim tam Spontan dikkat artar, iradi dikkat azalır

MANİ Belirtiler ve Bulgular Algı Yanılsamalar artar Ağır durumlarda varsanılar (gn duygudurumla uyumlu) Düşünce süreci ve içeriği Hızlanmış ve artmış İyimser, coşkulu Fikir uçuşması Clang çağrışım (uyaklı konuşma) Benlik kabarması (grandiyozite) Sanrılar(duygudurumla uyumlu/uyumsuz)

MANİ Belirtiler ve Bulgular Devinim Psikomotor hızlanma Taşkınlık (eksitasyon) Nadiren katatoni Bedensel ve fizyolojik belirtiler Enerji artışı Uyku bozukluğu (ihtiyaçta azalma) İştah değişikliği (artar ancak kilo verebilir) Cinsel istekte artış

Tanı Taşkın ya da kabarmış duygudurumun da içinde bulunduğu en az dört belirti (duygudurum irritabl ise beş belirti) Sosyal ve mesleki işlevsellikte bozulma En az bir hafta (hastane yatışı gerekliyse daha kısa)

Ayırıcı Tanı Şizofreni Şizoafektif Bozukluk Yalancı psikoz Toksik-organik nedenlere bağlı ruhsal bozukluklar Dikkat eksikliği hiperaktivite ya da davranım bozuklukları Alkol-madde kullanım bozuklukları Kişilik Bozuklukları

DUYGUDURUM BOZUKLUKLARI İkiuçlu Duygudurum Bozukluğu Tip I Manik ya da karışık epizod geçirmiş olma İkiuçlu Duygudurum Bozukluğu Tip II Depresif ya da hipomanik epizod geçirmiş olma Tekuçlu (yineleyici) Çökkünlük

Hızlı döngülü İkiuçlu Bozukluk Yılda en az 4 episod Hipotiroidi, uzun süreli/yüksek doz antidepresan kullanımı risk faktörü Kadınlarda daha sık

En az iki yıl hafif çökkünlük İki aydan uzun iyilik hali yok Distimik Bozukluk En az iki yıl hafif çökkünlük İki aydan uzun iyilik hali yok Çifte Depresyon (distimi+depresyon)

Siklotimik Bozukluk Hafif ve kısa süren çökkünlük ve taşkınlık durumları En az iki yıl İki aydan uzun iyilik hali yok

Sıklık ve Yaygınlık Depresyon: %9-20 (K:%10-25; E:% 5-12) Distimi:%6 İkiuçlu Bozukluk Tip I: %1 (K=E) İkiuçlu Bozukluk Tip II: %0,5 Siklotimi: %0,4-1,0 Bütün intiharların %50-70’i duygudurum bozukluğuna bağlı

Depresyon için Risk Faktörleri Kadınlar Gençler Sosyoekonomik durumu düşük olanlar Evli olmayanlar Ailesinde MDB öyküsü olanlar Büyük kentlerde yaşama Güvenilebilecek bir arkadaş olmaması (kadınlarda daha önemli) Yaşam olaylarına bağlı zorlanmalar Erken yakın kaybı ve kaotik bir ortamda büyüme

DUYGUDURUM BOZUKLUKLARI Etiyoloji Kalıtım Beyin görüntüleme İki uçlu duygudurum bozukluğunda beyin ventriküllerinde genişleme, Frontal kortekste kan akımında azalma Endokrin sistem sorunları: Tiroid hormonu, büyüme hormonu, kortizol salınımında düzensizlikler Biyokimyasal etkenler: Serotonin ve nöradrenalin duygudurum bozukluğu mekanizmasında en önemli nörotransmitterlerdir. Nörorofizyolojik çalışmalar: Hipotalamus, limbik sistem ve bazal ganglionlarda işlev bozukluğu

DUYGUDURUM BOZUKLUKLARI TEDAVİ Depresyonda terapiler, ikiuçlu duygudurum bozukluklarında ilaç tedavileri sıklıkla kullanılır. Depresyonda ilaç tedavisi+bilişsel davranışçı terapilerin en etkin tedavi yöntemi olduğu bildirilmektedir. Depresyonda antidepresan ilaçlar, ikiuçlu duygudurum bozukluklarında duygudurum düzenleyici ilaçlar ve antipsikotik ilaçlar kullanılır. Ağır durumlarda hastane yatışı gerekebilir.

DEPRESYON GİDİŞ VE SONLANIM Tedavisiz intihar oranı %15 (psikotik belirti varsa 5 kat fazla) İlk episod sonrası tekrarlama %50-60, ikinciden sonra %70, üçüncüden sonra %90. İki episod sonrası süreğenleşme %10-20. Ortalama episod süresi 6 ay. İzlemde %20 ikiuçlu bozukluğa dönüşür

DEPRESYON GİDİŞ VE SONLANIM Olumlu Gidiş Göstergeleri Hastalık öncesi iyi işlevsellik Olumlu aile, iş ve uğraşı olanakları Erken tedavi Seyrek hastalık, uzun iyilik dönemleri Kısa çökkünlük dönemleri Olumsuz Gidiş Göstergeleri Kişilik bozukluğu İleri yaş Alkol-madde kullanmı Ektanılar Olumsuz çevre koşulları Sık yineleme Psikotik belirtiler Çifte depresyon İyileşme çabasının olmaması

İkiuçlu Bozukluk Gidiş ve Sonlanım Ani başlangıç Ortalama 4-6 hafta sürer Tek episodla kalma olasılığı çok düşük 20 li yaşlarda başlangıç sık. 60 yaş üstü başlayanlardafiziksel hastalık sık. Kalıntı belirtiler ve komorbidite yinelemenin en güçlü belirleyicisi Yaşam boyu intihar %50 Ölümle sonuçlanan intihar %15

İkiuçlu Bozukluk Gidiş ve Sonlanım Olumlu Gidiş Göstergeleri Mani dönemlerinin baskın olması Tedavi uyumu (hasta ve ailesi) Olumlu aile, iş ve uğraşı olanakları Erken tedavi Uzun iyilik dönemleri Olumsuz Gidiş Göstergeleri Erken başlangıç İleri yaş Ara dönemlerde kalıntı belirtiler İlk episodun mani ya da karma dönem olması 10’dan fazla mani dönemi Karma dönemler Çökkünlük dönemlerinin uzun sürmesi Hızlı döngülülük Alkol-madde kullanmı Ektanılar Olumsuz çevre koşulları Sık yineleme Psikotik belirtiler