YÖN339 Ders - VIII Taşımacılık Yönetimine Giriş Yrd. Doç. Dr. A. Özgür KARAGÜLLE Arş. Grv. Gültekin ALTUNTAŞ

Taşıyıcı Yönetimi Taşıyıcı bir işletmede yöneticilik anlamında bir kariyerden söz edebilmek için iki temel beceriye sahip olmak gereklidir: Bilgi ve teknoloji yoğun bir sektör olması nedeniyle, üst düzeyde bilgi ve iletişim teknolojileri becerisi, Sektörün dayanağının optimizasyon düşüncesi olması nedeniyle, yöneylem araştırması uygulama yeteneği. 2

Taşıyıcı Yönetimi Genel Bilgiler Taşıyıcı işletmeler sahiplik açısından Şahıs şirketleri, Sermaye şirketleri olabilir. Bu anlamda bakıldığında, taşıma işletmeleri, Tek bir kişinin kurduğu tek kişi işletmesinden, Büyük ölçekli anonim şirkete, Az sayıda ortaktan, Çok sayıda kişinin yer aldığı kooperatiflere kadar uzanan geniş bir yelpazede yer alabilir. 3

Taşıyıcı Yönetimi Genel Bilgiler Örneğin, Tek başına bir birey yük taşımacılığı yapan bir çekici sahibi olabilir. 2-5 ortaklı bir limitet şirket aynı işi farklı bir boyuta taşıyabilir. Daha büyük ölçekli borsaya açık bir işletme haline gelebilir (Reysaş Lojistik, vb.) Farklı bir boyut olarak, işletme sahibi devlet (TCDD, vb.) ya da çalışanlar (United Airlines, vb.) olabilir. Yine farklı bir düşünceyle, taşıyıcıların bir araya gelerek kurduğu kooperatiflerden söz edilebilir (S. S. 60 No.lu Aliağa Yolcu Taşıma Kooperatifi, S. S. Kütahya Kamyoncular Nakliye Kooperatifi, S. S. Mavi Marmara Deniz Yolcu Eşya Turizm Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifi, Taksi durakları, vb.) 4

Taşıyıcı Yönetimi Genel Bilgiler Görüldüğü gibi taşımacılık sektörü faaliyet gösteren işletmeler yönünden oldukça karmaşık bir yapı göstermektedir. Bu nedenle, uyulması gereken mevzuat konusunda da oldukça geniş bir alan söz konusudur: Ticari yaşama ilişkin yasalar (Ticaret Yasası, Borçlar Yasası, vb.) Hak ve özgürlüklere ilişkin yasalar (Ceza Yasası, vb.) Taşıma hizmetine ilişkin yasalar (Karayolu Taşıma Yasası, -tasarı aşamasındaki- TCDD Yasası, vb.) Uluslar arası işlemlere yönelik yasalar (Gümrük Yasası, vb.) İşletme türüne yönelik yasalar (Kooperatifler Yasası, vb.) Borsada işlem gören işletmelere yönelik İMKB ve SPK Mevzuatı, Ulaştırma Bakanlığının yayınladığı mevzuatı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığının yayınladığı mevzuat, Daha niceleri…

Taşıyıcı Yönetimi Genel Bilgiler Serbestleşme (deregülasyon) hareketleri taşıma hizmeti sunan işletmelerin faaliyet gösterebildikleri alanların genişlemesine yol açmaktadır: Örneğin, Türk Hava Yolları A. O. esas işi olan taşıma hizmeti dışında, Teknik bakım hizmetleri veren THY Teknik A. Ş. ve P & W. T. T. Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti.nin, Yer hizmetleri sunan TGS Yer Hizmetleri A. Ş.nin, İkram hizmetleri sağlayan THY DO & CO İkram Hizmetleri A.Ş.nin sahibi ya da ortağıdır. Dünyada bu hizmetler dışında, enerji, konaklama, güvenlik, eğitim, vb. hizmetler sunan taşıma işletmeleri de mevcuttur. 6

Taşıyıcı Yönetimi Finansman Taşıyıcılar, işlerini yapabilmek için katlanmak zorunda oldukları giderleri sıklıkla faaliyet kârları üzerinden yaparlar. Sermayesi sınırlı olan şahıs şirketleri, gerek duydukları sermayenin bir kısmını kendileri karşılarken, kalan kısmını araç üreticilerinin kurdukları finansman şirketleri ya da finansal kiralama şirketleri aracılığıyla karşılarlar: Örneğin, Mercedes-Benz marka bir çekici için Mercedes-Benz Finansman Türk A. Ş. ya da Garanti Leasing A. Ş. kullanılabilir. 7

Taşıyıcı Yönetimi Finansman Finansal açıdan sıkıntılı bir dönem geçirdikleri durumlarda alternatif gelir kaynakları yaratmaya odaklanırlar: Örneğin, personel taşımacılığı yapan işletmelerin ek olarak nişan, düğün, cenaze, vb. organizasyonlar ile piknik, vb. kurumsal organizasyonlara araç sağlamaları, vb. Farklı olarak, otobüs sahiplerinin 15 günlük alacaklarını kesmek gibi. Vergi avantajı sağlamak, sorumluluğu sınırlamak, yeni finansman kaynakları oluşturmak çabası, işletmeleri, büyüme ile birlikte sermaye şirketine dönüşmeye zorlar. 8

Taşıyıcı Yönetimi Finansman Özellikle yüksek araç bedellerin söz konusu durumlarda, taşıma işletmeleri araçları satın almak yerine sıklıkla finansal kiralama yöntemini kullanırlar: Örneğin, şu an kullanımda olan uçakların büyük bir çoğunluğu finansal kiralama işletmelerinin sahipliğindedir. Yeterli birikim olsa bile uçak satın almak cazip değildir. Pazarın sık değişmesi, ihtiyaç duyulan uçağın da değiştirilmesini gerektirdiğinden uçak alınmaz. Benzer bir durum, deniz taşımacılığı için de yaşanılabilecek bir durumdur. 9

Taşıyıcı Yönetimi Pazarlama Yük taşıma talebi, türev (dolaylı) bir taleptir. Özetle, taşınacak yükün bir talebi olmalıdır ki taşıma talebi ortaya çıksın! Ek olarak, gerçekten iyi bir biçimde gerçekleştirilen taşıma hizmeti, yükleyiciye yeni pazarların da kapılarını açabilir: Örneğin, dondurulmuş gıda, deniz ürünleri, vb. Fiyatlama da talebe göre değişebilir. Örneğin, talebin yoğun olduğu dönemlerde uçaklar daha pahalıdır. 10

Taşıyıcı Yönetimi Pazarlama Ürün (Product), Fiyat (Price), Tanıtım (Promotion), Dağıtım (Place)… Ürün (Product), Fiyat (Price), Tanıtım (Promotion), Dağıtım (Place), İnsan (People), Süreç (Process), Fiziksel Kanıt (Physical Evidence)…

Taşıyıcı Yönetimi Pazarlama Ürün / hizmet karması, bir işletmenin kârını maksimize etmek için pazara sunduğu tüm ürün / hizmet çeşitliliğini ifade eder. Bu anlamda, taşıma işletmeleri çeşitli uygulamalar geliştirmişlerdir: Standart tarifeye bağlı uçuşlarda, birinci sınıf, ekonomik sınıf, vb. uçak bileti, Aynı şekilde, yataklı kompartıman, vb. Ya da farklı olarak, ne kadar yolcu, ne kadar yük taşınacak kararı, vb. 12

Taşıyıcı Yönetimi Pazarlama Pazar bölümlendirme, potansiyel müşterileri, ortak ihtiyaç veya pazarda gösterdikleri davranış benzerliklerine göre sınıflandırarak pazarı homojen özelliklere sahip tüketici gruplarına ayırmaktır. Bu anlamda, taşıma hizmeti satın alan yükleyicileri, yedi gruba ayırmak mümkündür: Rekabetçi yükleyici, Fiyat yönelimli yükleyici, Hizmet yönelimli yükleyici, Büyük miktar yükleyici, Kayıp/hasar yönelimli yükleyici, Dışsal bağımlı yükleyici, Stok yönelimli yükleyici 13

Taşıyıcı Yönetimi Pazarlama Yan ürün (By product) Aynı hizmet döneminde, aynı hizmet işlemi veya işlemleri sonucunda ortaya çıkan ve her biri başlı başına bir ana ürün olabilecek çeşitli hizmetlere ortak ürün denir. Uçakların, yolcu, yük ve postayı birlikte taşıması Ortak (Birleşik) ürün (Joint product) İşletmenin temel faaliyet konusu dışında hizmet üretimde ortaya çıkan ve ana ürün ya da ürünlerden hem miktar hem de değer olarak daha az olan hizmetlerdir. Taşıyıcının boş semi-treyler ile geri dönmesi yerine ucuz da olsa başka bir yük ile geri dönmesi, vb. 14

Taşıyıcı Yönetimi Pazarlama Gelir yükselt Pazarlama hedefi  Kâr Maliyet düşür Özellikle tarifeli seferlerde, sefer yapılmasa bile belirli maliyetlere katlanılır. Örneğin ofis, terminal, ekipman, personel, vb. Bu anlamda, verimliliği arttırmak gerekir. Ekipman kullanımını arttırmak, Gereğinden fazladır. Taşıma talebi büyük değişkenlik gerekir. Dolaylı olarak, ROI (yatırım kârlılığı) artar. 15

Taşıyıcı Yönetimi Pazarlama Reklâm, tanıtım, halkla ilişkiler açısından bakıldığında ise, Amaç, Yeni müşteri kazanmak, Mevcut müşterileri elde etmek, Sektörün imajını geliştirmek… Rakipleri kötülememek gerekir. Taşıma başka moda kayabilir. 16

Taşıyıcı Yönetimi Pazarlama Tanıtım, Genelden çok özele hitap eder. Yükleyicinin işi tam olarak bilinmelidir ki taşıma işi özelleştirilebilsin… Hatırlanmak amacıyla, (kalem, takvim, vb.) promosyonel araçlar kullanılabilir. Halkla İlişkiler, Büyük taşıma işletmeleri halkla ilişkiler birimine sahiptir. Örneğin, THY. Maddi hasarlı, yaralanmalı ve ölümlü kazaların yönetilmesi gerekir. 17

Taşıyıcı Yönetimi Pazarlama Müşteri hizmetleri ve Satış Örneğin, SAS Havayolları, Bilet  Check-in  Bagaj  Uçuş hizmeti  Sonuç Tekerli sandalye, vejetaryen yemek, bagaj kayıp fişi, tazmin, vb. Her yıl değerleme yapılır. Örneğin, AQR (Airline Quality Rating), vb. 18

Lojistik Organizasyon Tasarımı 19

Taşıyıcı Yönetimi Lojistik Organizasyon Tasarımı Taşıyıcı planlama, Finans grubu ile birlikte yapılarak, uzun dönemde etkisi görülecek kararların alınmasında kullanılır. Özellikle, coğrafik, pazara, insan kaynaklarına, ekipmana, terminallere yönelik kriterler önem kazanır. Satın al Ekipman seçimi açısından Kirala 20

Taşıyıcı Yönetimi Lojistik Organizasyon Tasarımı Ekipman seçimi, Taşıma kapasitesi (Payload), Yolcu miktarı x saat  Saatte yolcu km.si Yük miktarı x saat  Saatte yük km.si Taşıma menzili (Range) Mevcut ekipman Ekipman üreticisinin imajı Bakım onarım kolaylığı Boyut ve süre açısından yükleme/boşaltma kolaylığı İşletme maliyeti Yakıt verimliliği Çevre kirliliğine etkisi Güvenlik ve rahatlık Ek ekipman gereksinimi (pompa, vb.) Hurda / ikinci el değeri, vb. 21

Taşıyıcı Yönetimi İnsan Kaynakları Nitelikli işgücü bulmak, eğitmek ve elde tutmak gün geçtikçe zorlaşmaktadır. Bu anlamda, seçme ve yerleştirme önemlidir. Yönetici düzeyi için, Saha ve ofis deneyimi gereklidir. Zaman içerisinde personele, gelişen teknolojinin gerek duyduğu nitelikleri kazandırmak amacıyla eğitim verilmesi gerekir. Aynı eğitim, iş güvenliği açısından da sağlanmalıdır. 22

Taşıyıcı Yönetimi Ekipman Planlama Ekipman çizelgeleme ve kontrol açısından bakıldığında, Doğru yer ve zaman önemlidir. Çalışma kurallarına uyulmalıdır. Örneğin havayolu personeli gittiği yerde nerede ve nasıl konaklayacaktır? Ekipmana yönelik bakımlar iyi planlanmalıdır. Örneğin, uçak bakım gece yapılır. Az bakım istasyonu ve birim istasyon başına çok uçak düşmelidir. Müşteri istekleri dikkate alınmalıdır. Yolcular gündüz uçmak ister. Bu nedenle, sabah erken saatlerde batıdan doğuya, gün biterken, batıya, geceleri doğuya uçulur. 23

Taşıyıcı Yönetimi Ekipman Planlama Ekipman çizelgeleme ve kontrol açısından bakıldığında, Semi-treyler ve treylerlerin ortak kullanımı için çizelgeleme denk getirilmelidir. Miktar olarak az ve frekans olarak çok taşımaktansa, miktar olarak çok ve frekans olarak az taşımak gerekir. 24

Taşıyıcı Yönetimi Ekipman Planlama Ekipman bakım ve onarım açısından ise, Önleyici bakım, Arıza öncesi, belirli dönemlerde bireysel araç bakımını, belirli dönemlerde filonun tümünün bakımını ifade eder. Maliyetli ama araç bozulma olasılığını düşürür. Düzeltici bakım, Arıza sonrası bakımdır. Daha az maliyetlidir ama geri dönülemez maliyetler içerebilir. Büyük ölçekli maddi hasar, araç, yük, insan, vb. kaybı 25

Taşıyıcı Yönetimi Ekipman Planlama Ekipman bakım ve onarım açısından ise, Bakım ve onarım faaliyetlerinin içeride / dışarıda yapılması da bir seçimdir. İETT, vb. gibi içeride yapılabilir. Pek çok işletme gibi, araçların servislerinde yaptırılabilir. Bir diğer karar, yarı emekli etme?! Bir başkası ise, filonun ne zaman yenileneceğidir. 26

Taşıyıcı Yönetimi Ekipman Planlama Yolcu ve yük emniyeti oldukça önemli hale gelmiştir: Uçak kaçırma, bombalama, vb. eylemlere yönelik engelleme faaliyetleri, zaman ve para açısından maliyetli, yolcular açısından da hoşlanılmayan durumlar yaratır. Havalimanlarında aranma, vb. Yük emniyeti açısından, kargonun çalınması da özellikle kargonun değerinden çok toplam çizelgelemenin zarar görmesi nedeniyle tehlikelidir. Kayıp/hasar oranları, taşıma işletmelerinin performans kriterlerinden biri haline gelmiştir. Bu anlamda, yalnızca yolcu ve yük emniyetinden söz etmek anlamlı değildir; iş sağlığı ve iş güvenliği de göz ardı edilemez. Sözü edilen emniyete yönelik yansımalardan birisi de çevre emniyetidir. 27