Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2007 LÖKOSİT ANORMALLİKLERİ, LÖKOSİTLER VE VİRÜS HASTALIKLARI, LÖKOSİTLER VE KÖTÜCÜL HASTALIKLAR Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2007

Lökosit anormallikleri, lökositlerin morfolojik olarak incelenmesi suretiyle saptanabilir. Lökositlerin morfolojik olarak incelenmesi için öncelikle alınan periferik kandan uygun şekilde yaymalar yapılmalıdır. Lam metodu ve lamel metodu olmak üzere iki tür kan yayma tekniği vardır.

Lam metodu ile kan yayma: -Steril şartlarda lansetle delinen parmak ucundan bir damla kan, lamın bir kısa kenarı tarafına küçük bir damla halinde alınır.

-Lam sol elin iki parmağı ile tutulurken ikinci bir lam sağ elle tutulur, 30-45 derece açı yapacak şekilde bu damlanın ön kısmında lama dokundurulur ve biraz geriye çekilir. Kanın iki lam arasındaki açıda yayılması beklenir.

-Sabit bir hız ve düzgün bir hareketle üstteki yayıcı lamı açıyı değiştirmeden ileriye doğru hareket ettirerek yayma tamamlanır. -Aynı teknikle bir başka lama da yayma yapılır.

-Tekniğe uygun iyi bir yayma yapabilmek için aşağıdaki noktalara dikkat etmelidir: *Yayılan kan damlası büyükse yayma kalın olur *Yayılan kan damlası küçükse yayma ince olur *Lamlar birbirine fazla sürterse hücreler parçalanır *Yayıcı lamın yayıcı kenarı düz olmalıdır *Lamlar yeterince temiz olmalıdır *Kan damlası lam üzerine alınır alınmaz yayma yapılmalıdır

-Yaymalar kuruduktan sonra rutin boyama metodları (Wright veya Giemsa) ile boyanacaksa önce metil alkol ile tespit edilir: *Yaymaların üzerine metil alkol dökülür. *3-5 dakika beklenir. *Lamın üzerindeki metil alkol akıtılır. *Lam havada kurutulur.

-Giemsa ile boyama: *12 damla stok Giemsa boyası ile 10 ml tampon çözelti (veya distile su) karıştırılır. *Hazırlanan karışım, yaymaların üzerine tüm yaymayı örtecek şekilde dökülür. *15-30 dakika beklenir. Bu süre, boyanan yaymaların erguvani pembe renkte olması için tecrübe ile değişebilir. *Boyanan yaymalar çeşme suyunda veya distile suda yıkanır ve kurutulduktan sonra mikroskopta incelenir.

Yaymaların mikroskopta incelenmesi: *Yaymaların üzerine immersiyon yağı damlatılır, üzeri lamel ile kapatılır. *Yayma, önce küçük büyütme (10x) objektifi altında orta kısımlarından incelenir. İncelenecek sahada eritrositler üst üste gelmiş olmamalı, eritrositlerin çoğunda merkezi solukluk bulunmalıdır. *Yayma büyük büyütmeye (40x) alınır *Trombositler, büyüklük, sayı ve kümelerin varlığı yönünden incelenir.

*Eritrositlerde aşağıdaki özellikler incelenir: -Büyüklük farkları (anizositoz) -Şekil farkları (poiklositoz) -Hemoglobin miktarı. Morfolojik olarak eritrositlerin merkezi solukluğu ile anlaşılır. Merkezi solukluk normalda eritrosit çapının 2/3’ü kadardır; hipokromik anemilerde bu oran artar. -Polikromazi. Eritrositlerin bazofilik boya almasıyla anlaşılır.

*Lökositler 40x büyütme objektifi altında sayı, lenfosit/nötrofil oranı ve atipik hücre yönünden incelenir.

En son olarak yaymalar immersiyon yağı objektifinde (100x) incelenir *En son olarak yaymalar immersiyon yağı objektifinde (100x) incelenir. Bu büyütme ile trombositler, eritrositler ve lökositler daha iyi görülür. Lökositlerdeki anormallikler saptanır ve lökosit formülü yapılır. Erişkinde normalde; Nötrofil %50-65 Band %0-1 Eozinofil %1-3 Bazofil %0-1 Monosit %4-10 Lenfosit %25-40

Lökositlerdeki anormallikler: *Toksik granülasyon *Döhle cisimcikleri *Hipersegmente nötrofiller *Vakuollu nötrofil *Pelger Hüet anomalisi *Chediak-Higashi anomalisi *Alder-Reilli anomalisi *May-Hegglin anomalisi

*Barr cisimciği (Drumstick) *Auer cisimcikleri *Nüklear çıkıntılar *İmmatür lökositler (miyeloblast, promiyelosit, miyelosit, metamiyelosit) *Atipik lenfositler

*Toksik granülasyon: Nötrofillerin sitoplazmasında koyu mavi siyah renkte granüller bulunmasıdır. Akut infeksiyon, ilaç zehirlenmeleri ve yanıklarda görülür.

*Döhle cisimcikleri: Nötrofil sitoplazmasının dış kısmında yar alan küçük, açık mavi renkte boyanan sahalardır. RNA artıklarıdır. İnfeksiyon, zehirlenme ve yanıklarda görülür.

*Hipersegmente nötrofiller: Nötrofil çekirdeği 5-6 veya daha fazla lobludur. Yaymada hipersegmente nötrofillerin artması durumu formül sağa kaymıştır diye ifade edilir. Megaloblastik anemilerde (pernisiyöz anemi ve folik asit eksikliği) ve bazen kronik infeksiyonlarda görülür.

*Vakuollu nötrofil: Dejenere olmuş sitoplazmanın iyileşmeye başlamasını veya aktif fagositozu gösterir. Ağır infeksiyon ve sepsislerde görülür.

*Pelger Hüet anomalisi: Nötrofil çekirdeğinin 2 loblu olmasıdır. Benign bir anomalidir, herediter geçiş gösterir.

*Chediak-Higashi anomalisi: Granülositler büyük kırmızımsı-leylak renge boyanan sitoplazmik granüllere sahiptir. Monositler ve lenfositler mavimsi-leylak renge boyanır. Nötropeni ve trombositopeni bulgusu olarak gelişir. Hastaların infeksiyona meyli fazladır.

*Alder-Reilly anomalisi: Nötrofiller, eozinofiller, bazen lenfositlerde azurofilik granüller bulunmasıdır. Genellikle Hurler ve Hunter sendromlarında görülür.

*May-Hegglin anomalisi: Nötrofillerde Döhle cisimcikleri vardır. Trombositler acayip şekildedir ve sayıca azalmış olabilir.

*Barr cisimciği (Drumstick): Nötrofil nükleusunda nokta şeklinde küçük nüklear çıkıntılardır. Normalde kadınlarda bulunur. Seks kromatinine işaret eder.

*Auer cisimcikleri: Kırmızı-leylak renginde olan, yalnız miyeloblast ve monoblastların sitoplazmalarında bulunan çomak şeklinde oluşumlardır. Akut miyeloblastik veya monoblastik lösemileri akut lenfoblastik lösemilerden ayırır.

*Nüklear çıkıntılar: Yenidoğanlarda sayıca fazla olabilir. Trizomi 13’lü hastalarda ileri derecede artmıştır.

*İmmatür lökositler (miyeloblast, promiyelosit, miyelosit, metamiyelosit): Bu hücrelerin periferik kanda görülmesi genellikle lökositoz ile beraberdir. Yaymada immatür lökositlerin görülmesi durumunda formülün sola kaydığı ifade edilir. Lökomoid reaksiyonlarda, kronik miyelositer lösemilerde ve miyeloid metaplazilerde görülür.

*Atipik lenfositler: Hücrede büyüklük ve şekil değişiklikleri vardır. Çekirdek loblu, böbrek şeklinde olup genellikle hücrenin kenarına uzanmıştır. Çekirdek kromatini kaba görünümdedir. Sitoplazma normal lenfosite göre daha bazofilik boyanır. Çekirdek etrafını saran soluk bir bölge dikkati çeker. Sitoplazmanın sınırları belirsizdir, bazen uzantıları olabilir. İnfeksiyöz monolükleozda görülür.

Viral enfeksiyonlarda lökosit değişiklikleri -Lenfositler artar (lenfositoz) -Kızamık hastalığında lökositler azalır (lökopeni) -Enfeksiyöz hepatitte lökositler azalır

Parazitik hastalıklarda lökosit değişiklikleri -Eozinofiller artar (eozinofili)

Kötücül hastalıklarda lökosit değişiklikleri -Lösemilerde lökositler artar (lökositoz) -Hodgkin hastalığı ve eozinofilik lösemide eozinofiller artar (eozinofili) -Lenfositik lösemide lenfositler artar (lenfositoz) -Hodgkin hastalığı ve monositik lösemide monositler artar (monositoz) -Malignite durumlarında nötrofiller azalır (nötropeni)