İDRAR ve İDRAR ANALİZLERİ Doktora Öğrencisi Betül APAYDIN

İDRAR Böbrekler tarafından üretilen ve plazmanın ultrafiltrasyonu ile oluşan sıvıya idrar denir. İdrar ile ekstra ve intrasellüler sıvılar arasındaki denge, asit-baz dengesi, metabolik artıkların atılması, toksik maddelerin atılması ve ya normal gereksinimden fazla alınan maddelerin atılması sağlanır.

İDRAR TAHLİLİ İÇİN NUMUNE TOPLANMASI İdrar tahlili günlük toplanıp yapılır. İyi bir idrar örneği mümkün olduğunca konsantre olmalıdır. Kişi bir gün önce az sıvı içmelidir. -Sabah alınan ilk idrar atılarak, bundan kısa zaman sonra alınan idrar muayene için kullanılır. - Kültür için idrar buzdolabında 6 saat korunabilir, fakat ilk 1-2 saatte muayene etmekte yarar vardır. - İdrar kabına 1-2 gr borik asit konulursa, idrar mikroskopik ve bakteriyolojik test için dört gün saklanabilir.

24 saatlik idrar toplama : - Sabah saat 7’de ilk idrar atıldıktan sonra toplamaya başlanır, ertesi sabah saat 7’ye kadar yedideki son idrar dahil edilmek üzere toplanır. - Toplama kapları önce deterjanlı sonra distile su ile yıkanmalıdır. - Protein ölçümü için toplanan 24 saatlik idrara koruyucu madde( borik asit ) konulmasına gerek yoktur.

İdrar analizleri fiziksel ve kimyasal olarak iki bölümde yapılır.

İdrarın önemli fiziksel özellikleri Renk Görünüm veya transparan özelliği Koku Transparans Miktar (volüm) Dansite Reaksiyon veya pH

İdrarın rengi İdrarın rengi, örnek temiz ve renksiz bir cam kaba konduktan sonra gözle incelenir.

İdrarın rengi Örnek temiz ve renksiz bir cam kaba konduktan sonra gözle incelenir normalde amber sarısıdır Fazla miktarda su alınması ve fazla miktarda idrar çıkarılması durumunda açılır. Az su alınması ve az miktarda idrar çıkarılmasında ise koyulaşır Çay rengi idrar, hepatitlerde idrarda bilirubin bulunması durumunda Yeşil idrar, idrar yolları antiseptiği olarak metilen mavisi kullanılmasında

Çok açık sarı, yeşilimsi sarı veya renksiz idrar kronik interstisyel nefritte, diyabetes mellitusta, diyabetes insipitusta, demir metabolizması bozukluğunda ve anemilerde Çay rengi idrar hepatitlerde idrarda bilirubin bulunması durumunda Yeşil idrar idrar yolları antiseptiği olarak metilen mavisi kullanılmasında

Kırmızı idrar hematüri ve hemoglobinüri, bazı ilaçların ve kırmızı pancar gibi yiyeceklerin alınması durumlarında Pembe-kahverengi idrar porfiriyalarda Siyah idrar idrarda melanin bulunması durumunda, indikan artışında Süt görünümü idrar idrarda yağ ve prostatik sekresyon bulunması durumunda

Renk değişiklikleri Maddeler Beyaz /Süt Görünümü Fosfat kristalleri , Ürat, Kilus Prostatik sekresyon , Bakteriler, Protein-fosfotidler Kırmızı/Pembe/Kahverengi Eritrosit, hemoglobin, miyoglobulin, porfiria, pancar, fenolfitaleyin, metildopa sinameke Sarı/Portakal Bilurubin, ürobilin, nitrofrantoin, Rhubarb (ışkın), rifampin,fenitoin Siyah İndikan artışı, Methemoglobin, homogenesitisik asit, metildopa, melanin(melanoma) Mavi veya yeşil Biliverdin, psödomonas enfeksiyonu, Metilen mavisi,Bilineldin, psödomonas enfeksiyonu metilen mavisi, triamteren

İdrarın görünümü (transparan özelliği) Normalde idrar berraktır. Bulanıklık: üratlar, fosfatlar ya da karbonatlar, oksalatlar, lökosit gibi hücresel elemanlar ve bakterilerden ileri gelebilir.

Üratlardan ileri gelen bulanıklık, idrarda soğukta oluşur. idrarın ısıtılmasıyla kaybolur Fosfatlardan ya da karbonatlardan ileri gelen bulanıklık, alkalik idrarda oluşur ve idrarın ısıtılmasıyla belirginleşir idrara 1-2 damla %10’luk asetik asit damlatılmasıyla kaybolur.

Oksalatlardan ileri gelen bulanıklık, hafif asit ve hafif alkalik idrarda oluşur idrara 1-2 damla %12,5’luk HCl damlatılmasıyla kaybolur. Dejenere olmuş lökosit gibi iltihap cisimciklerinden ileri gelen bulanıklık, idrara 1-2 mL %10-20’lik NaOH çözeltisi damlatıldığında jelatinsel bir saydamlığa dönüşür Bakterilerden ileri gelen bulanıklık, ısıtma, asitlendirme ve alkalilendirme ile kaybolmaz

İdrarın kokusu Kendine has özel bir kokusu vardır. Alınan ve idrarla atılan ilaçlardan etkilenebilir. İdrarda kötü bir koku, Bir enfeksiyon varlığına işaret eder İdrarda fare kokusu, Kenilketonüride saptanır İdrarda aseton kokusu ketosis, gebelik toksemisi

Kokusuz idrar, akut renal yetmezliklerde görülebilir İdrarda meyve kokusu,diabetes mellitusta İdrarda terli ayak kokusu, izovalerik asidemi ve glutarik asidemide İdrarda akçaağaç şurubu veya karamela kokusu, dallı zincirli amino asitler ve -keto asitlerinin arttığı akçaağaç şurubu idrar hastalığına işaret eder İdrarda ekşime kokusu, tirozinemide saptanır

İdrar Analizi ve Tanıya Gidiş Koku Madde veya durum Çürük meyve Keton Amonyak Bakteriyel infeksiyonlar sonucu üre parçalanması Küf Fenilketonuri Ekşi Tyrosinemia

İdrar volümü 24 saatte erkeklerde kadınlardakinden fazla olmak üzere ortalama olarak 1000-1800 mL alınan su miktarı, böbrek dışı yollardan su kaybı ve diyet, günlük idrar miktarını etkiler anüri 24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 50 mL’den az olması veya hiç idrar çıkamama oligüri 24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 400 mL’den az olması poliüri 24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 2500 mL’den fazla olması

Diüretik alımında, eksudat ve ödem sıvılarının absorpsiyonunda,sinir hastalıklarının çoğunda, hipofiz tümörlerinde, hidronefroziste, böbrek tüberkülozunda, diabetes mellitus ve diabetes insipidus’da idrar miktarı artar( poliüri). Az sıvı alımında, sıvı kaybında( kanama, kusma, ateş, diare) Disüri ağrılı idrar yapma

İdrarın dansitesi İdrarın dansitesi spesifik bir sıcaklıkta kalibre edilmiş (15 ve ya 20 C ) ürinometre denen bir aletle ölçülür.Ölçüm yapılan ortamın sıcaklığına göre de ayarlama yapılarak gerçek dansite bulunur. Her üç derecelik fazlalık için 0.001ilave edilir, her üç derecelik düşüklük için 0.001 çıkartılır.

Normalde 1015-1025 arasında değişir. Alınan su miktarına bağlı olarak 1002’ye kadar düşebilir veya 1040’a kadar yükselebilir hipostenüri İdrar dansitesinin devamlı olarak 1007’den düşük olması izostenüri İdrar dansitesinin devamlı olarak 1010 civarında olması hiperstenüri İdrar dansitesinin devamlı olarak 1030’dan yüksek olması

İdrar pH’sı İdrarın pH’sı etçillerde 5,5-7 ve otçullarda ise 6-9 arasındadır. 4,8’e kadar inebilir veya 8,2’ye kadar çıkabilir İdrar reaksiyonu, turnusol kağıdı ile incelenebilir.

İdrar pH’ının değişmesine neden olan faktörler Diyet Proteinden zengin beslenmede idrar pH’ı asit tarafa kayar. Meyve ve sebzelerle tek taraflı beslenmede idrar pH’ı alkalik tarafa kayar NH4Cl alınması idrar pH’ını asit tarafa kaydırır Bikarbonat alınması idrar pH’ını alkalik tarafa kaydırır Kuvvetli hiperpne hallerinde idrar pH’ı alkalik tarafa kayar

Kuvvetli bir sindirim sırasında mideden fazla HCl salgılandığında idrar alkalik olur Kassal çalışma idrar pH’ını asit tarafa kaydırır Potasyum yetmezliğinde ve hiperaldosteronizmde idrar alkalikdir.

Mesane ve idrar yolu iltihaplarında mikropların etkisiyle üre parçalanır ve idrar pH’ı alkalik tarafa kayar. Renal yetmezlik ve renal tübüler hastalıklar gibi durumlarda ortaya çıkan renal asidozda idrar alkalikdir

İdrar örneği 3 şekilde incelenebilir 1- Mikroskopla direk bakılabilir. 2-Santrifüj edildikten sonra bakılabilir. 3-Santrifüj edilmiş idrar özel boyalarla boyanabilir. (Gram, Ziehl-Nielsen, Wright vb.) Santrifüj edilmeden bakılması pek sağlıklı değildir.

İdrar sedimenti 1500-2000 devir/dakikalık santrifüjde 3-5 dakika santrifüj önce mikroskopun küçük objektifi (10X) ile şekilli elemanların bol olduğu yerler büyük objektif (40X) ile eritrositler, lökositler, epitel hücreleri, silendirler, kristaller, bakteri, mantar ve parazit hücreleri araştırılır ve incelenir

İdrar sedimentinde eritrositler iyi korunmuşlarsa açık yeşilimtrak renkte ve yuvarlak görülürler Mikrovida hafifçe oynatıldığında eritrositlerde iç içe iki halka saptanabilir Hematüri…

İdrar sedimentinde lökositler eritrositlere göre daha büyük ve granüllüdürler Lökosit kümelerine dikkat etmelidir Piyüri…

İdrar sedimentinde epitel hücreleri

İdrar sedimentinde silendirler İdrar sedimentinde görülen silendirlerin türü ve miktarı böbrek hastalığının türünü belirlemede yardımcıdır. Silendirüri ile birlikte olan massif proteinüri nefrotik sendromu, silendirüri şiddetli ise glomerülonefriti düşündürür Hiyalin silendirler Granüler silendirler Epiteliyal silendirler Lökosit silendirleri Eritrosit silendirleri Mum silendirler Dev silendirler Yağ silendirleri

İdrar sedimentinde kristaller Asit idrarda görülebilen kristaller Hafif asit, nötral veya hafif alkalik idrarda görülebilen kristaller Nötral veya alkalik idrarda görülebilen kristaller Alkalik idrarda görülebilen kristaller

Asit idrarda görülebilen kristaller Amorf ürat Ürik asit kristalleri

Hafif asit, nötral veya hafif alkalik idrarda görülebilen kristaller Kalsiyum oksalat kristalleri Tersiyer kalsiyum fosfat kristalleri

Nötral veya alkalik idrarda görülebilen kristaller Magnezyum fosfat kristalleri Kalsiyum karbonat kristalleri

Alkalik idrarda görülebilen kristaller Amorf fosfat Tripel fosfat (amonyum magnezyum fosfat)

İdrar sedimentinde bakteri, mantar ve parazit hücreleri

İdrar yolları taşları Fosfat taşları, açık renkli toprak gibidirler. Elle kolayca ezilirler. Oksalat taşları, pürtüklü yüzeyli, esmer renklidirler. Çok serttirler. Ürat taşları, düzgün yüzeyli, esmer renkli, küçük taşlardır. Serttirler. Miks taşlar, fosfat-oksalat veya oksalat-ürat karışımı taşlardır

İdrarın normal bileşimi %96 oranında su geri kalanı suda çözünmüş olarak bulunan inorganik katyon ve anyonlar ile organik maddeler

Normal idrarda bulunan inorganik katyon ve anyonlar

Normal idrarda bulunan organik maddeler azotlu organik maddeler azotsuz organik maddeler

Normal idrarda bulunan azotlu organik maddeler Üre Kreatinin ürik asit Kreatin hippürik asit İndikan Ürobilinojen Ürobilin amino asitler Enzimler Pürinler azotlu hormon ve vitaminler hidroksiprolin

Normal idrarda bulunan azotsuz organik maddeler Glukuronik asit oksalik asit sitrik asit laktik asit Fenoller Krezoller Vitaminler steroidler ve diğer hormonlar

İdrarda patolojik durumlar idrarda normal olarak çıkan maddelerin miktarlarında artma veya azalma Organizmanın sağlıklı koşullarında idrarda çıkmadığı kabul edilen, ancak bazı patolojik durumlarda idrarda bulunan maddeler azotlu maddeler azotsuz maddeler bileşimi kesin olarak belirlenmemiş ancak reaksiyonları belirlenmiş olan maddeler

Sodyum, potasyum, kalsiyum gibi normalde idrarda bulunan bazı azotsuz inorganik maddeler bazı patolojik durumlarda idrarda artabilirler, bazı patolojik durumlarda ise idrarda azalabilirler. Kanda üre gibi azotlu organik maddelerin fazla miktarda artışı azotemi olarak tanımlanır. Prerenal, renal, postrenal nedenlere bağlı olabilir. Azotemide kanda artan maddelerin idrarda da artışı olur

İdrarda patolojik durumlarda bulunan azotlu maddeler inorganik maddeler nitritler organik maddeler protein amino asitler bilirubin hemoglobin porfirinler

İdrarda patolojik durumlarda bulunan azotsuz maddeler Glukoz Laktoz Pentoz safra asitleri keton cisimleri

teşekkür ederim